Dr Andrzej Bukowski Porównawcze studia cywilizacji
Kurs: Socjologia Kultury
Wytwarzanie życia społecznego: działanie społeczne, interakcja, organizacja, struktura
Morfogeneza jako wytwarzanie i odtwarzanie społecznego świata
Problem morfogenezy (Sztompka): sposoby, mechanizmy przy pomocy których tworzą się zręby struktury społecznej, jak to się dzieje, że powstają i trwają państwa, instytucje, organizacje?
Życie codzienne jako źródło danych o morfogenezie: okazuje się, że wytwarzanie społecznego świata najlepiej dostrzec w życiu codziennym, w codziennych czynnościach, którym się na ogół nie poświęca wiele uwagi („uprzejma nieuwaga”)
Mikro i makroanaliza: w życiu społecznym przeplata się porządek mikrostrukturalny i makrostrukturalny; makroanaliza pozwala zrozumieć instytucjonalne podstawy życia codziennego (przykład z zawiązywaniem poprzez e-mail zespołu badawczego i standardy UE w przyznawaniu grantów), z kolei mikroanaliza niezbędna jest dla zrozumienia wzorów instytucjonalnych (zebranie zarządu wielkiej korporacji, mężczyźni i kobiety w przestrzeni publicznej)
Działania społeczne: Max Weber i Jürgen Habermas zachowania intencjonalnie zorientowane na innych (biorące pod uwagę jego spodziewaną reakcje i dostosowywane do tej reakcji - kluczowe dla udanego działania społecznego jest trafne wskazanie sobie innego, trafna identyfikacja partnera)
Działania racjonalne (Zorientowane na cel - racjonalność instrumentalna - kalkulacja zysków i strat; i na zorientowane na wartość - racjonalność autoteliczna - cel uświęca środki)
Działania afektywne (wyrażanie emocji, uczuć spowodowane potrzebą ekspresji - kluczowa sprawa wiarygodność i manipulacja - udawanie złości, żeby zmusić kogoś do uległości - ale i „gest Kozakiewicza”). Cywilizacje zimne i gorące.
Działania tradycjonalne (bo inni tak postępują; rutynowe, zwyczajowe, ale też rytualne - „przeżytki kulturowe” - dorożka we współczesnym Krakowie, klasyfikacja społeczeństw ze względu na częstotliwość tego typu działań)
Działania komunikacyjne: zorientowane na porozumienie w aspekcie prawdy (konstatywne akty mowy), wiarygodności (działania afektywne) i słuszności (działania regulowane normatywnie)
Ujęcie analityczne i kontekst empiryczny interakcji społecznej
Ujęcie analityczne: interakcja jako etap konstruowania porządku społecznego (Sztompka): Interakcja jako sekwencja wzajemnie powiązanych działań społecznych (analiza Schutza - mój przykład w Bruggii z dziewczyną z baru w nocy) - jedność aktorów, miejsca i czasu jako punkt wyjścia dla analizy: dystans interakcyjny zależy od treści i charakteru interakcji (wspólny horyzont sensu - aktorzy zgadzają się co do tego, co wspólne i co robią), różne skale czasowe.
Homans - behawioryzm (interakcja jako wzajemnie modyfikowane zachowania poprzez wymianę bodźców nagradzających lub karzących)
Teoria wymiany (wymiana dóbr, wartości pomiędzy aktorami - rodzaj transakcji - jeśli bilans transakcji jest dla obu aktorów pozytywny dochodzi do wymiany - zasady wzajemności jako uniwersalna reguła kulturowa)
Blumer i interakcjonizm symboliczny - wymieniane są idee, znaczenia, symbole. W procesie interakcji kluczowa jest intencja - zawsze w jakimś kontekście obecny jest inny - wybieram znaczących innych, definiuję sytuację - błędne definiowanie sytuacji - pomylenie kontekstów - bar dla murzynów, złe odebranie zachowań partnera - bójka bokserów)
Goffman i perspektywa dramaturgiczna (ludzie kierują się w interakcjach dążeniem do zrobienia na partnerach dobrego wrażenia, większość interakcji ma charakter spektaklu, w którym kulisy są zakryte przed publicznością, ważny jest natomiast fronton i spójność przedstawienia - jaźń odzwierciedlona - Cooley)
Giddens - praktyki interakcyjne „Nowe zasady metody socjologicznej” - życie społeczne można traktować jako zestaw reprodukowanych praktyk (trzy porządki interakcji: komunikacyjny - praktyki znaczące i kontekst!, moralny - normy i ich przymuszający oraz umożliwiający charakter - uznanie normy jako zobowiązania i porządek władzy - zdolność do przekształcania zasobów w środki w celu osiągnięcia rezultatu, władza realna i potencjalna)
Kontekst empiryczny interakcji (Giddens, „Socjologia”):
Komunikacja niewerbalna (emocje wyrażane mimiką i zdolność do ich interpretacji są wrodzoną cechą każdego człowieka - Ekman)
Reguły społeczne a rozmowa (etnometody - rekonstruowanie sensu tego, co mówią i tego co robią ludzie podczas rozmowy: „Dokąd idziesz? Wychodzę z siebie!”)
Twarz, ciało i mowa w interakcji (zdarzenia interakcyjne - niezobowiązujące rozmowy - otwarcie, wymiana gestów, wyrazów twarzy, słów, dodatkowe wskazówki, zamknięcie)
Interakcja w czasie i przestrzeni (koncepcja regionalizacji - podziału stref przestrzenno-czasowych - salon i kuchnia za dnia, sypialnia w nocy)
Społeczna organizacja i organizacje społeczne
Działania i stosunki społeczne - stosunki społeczne - normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji miedzy partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role - zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste,
organizacje jako sieci stosunków społecznych (Sztompka): różne cechy konglomeratów pozycji powiązane w pewne całości - cele, powiązania, środowisko, racjonalizacja organizacji - biurokracja (hierarchiczność pozycji, podział zadań, zakres kompetencji, depersonalizacja, uniwersalizacja zasad, dokumentalizacja działań). Przykłady organizacji społecznej: zakład pracy, uniwersytet, klub piłkarski
organizacja społeczna a organizacje społeczne jako szczególny rodzaj grup społecznych.
Struktura społeczna:
Znaczenie pojęcia w naukach społecznych: Przykład z tablicą Mendelejewa, struktura: porządek, ład, organizacja, forma, układ, system, schemat, współzależność, stałość, powtarzalność, regularność. W pojęciu struktury znikają jednostki, pozycje społeczne, czy role, a pozostaje jedynie czysta sieć relacji pomiędzy nimi.
Cechy wspólne struktur społecznego świata (Sztompka); idea relacji, idea regularności, idea głębokiego, ukrytego charakteru, idea wyznaczającego, determinującego wpływu. Struktura społeczna to pojęcie abstrakcyjne nie tylko ze względu na charakter relacji między elementami, ale i na abstrakcyjny charakter samych tych elementów; struktura jako forma społeczna: struktura to ukryta sieć trwałych i regulranych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa ba przebieg obserwowanych zjawisk w danej dziedzinie.
Rodzaje struktur; komunikacyjne - typowe układy „kanałów porozumiewania się (łańcuch, koło), pokrewieństwa - układy relacji w obrębie rodzin, socjometryczne - układy sympatii, antypatii, obojętności (gwiazda, klika)
Cztery aspekty struktury społecznej (cztery formalne charakterystyki): struktura normatywna - sieć relacji pomiędzy regułami działania różnych osób zajmujących różne pozycje (struktury harmonijne i konfliktowe), struktura idealna - sieć relacji pomiędzy przekonaniami i poglądami osób pełniącymi różne pozycje (przejrzyste lub sekretne), struktura interesów - szans życiowych, dostępów do zasobów (egalitarne i nieegalitarne) struktura interakcyjna: sieć, forma, geometria kanałów komunikacji, sympatii itd. (struktury otwarte i zamknięte).
Strukturacja (Giddens) : immanentna dynamiczność wszelkich form poprzez podmiotowe tworzenie i odtwarzanie struktur interakcyjnych.