53. Podstawowe prawa dziecka w rodzinie i szkole

Podmiotem praw człowieka, na równi ze wszystkimi ludźmi, są również dzieci. Z punktu widzenia praw człowieka, wiek nie może być kryterium pozwalającym na dyskryminację w korzystaniu z podstawowych praw i wolności.

Dziecko, z racji swej niedojrzałości ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Dlatego w egzekucji należnych mu praw powinno być wspierane przez swoich rodziców, którzy mają obowiązek sprawowania pieczy nad dzieckiem.

Praw dziecka nie należy utożsamiać z jego potrzebami (nie ma prawa do miłości - jest to potrzeba emocjonalna). Prawa przysługują dziecku z racji urodzenia, nie zależą więc od wykonywanych przez nie obowiązków. Praw nie można pozbawić ani zawiesić.

Ewolucja praw przyznawanych dziecku:

1. Ojciec jako dysponent życia dziecka - okrutne traktowanie dzieci, dzieciobójstwo, porzucanie było na porządku dziennym. Wynikało to z przekonania o zbawiennym wpływie na dziecko surowego wychowania, przez które hartuje się je i chroni przed zepsuciem.

2. 365 rok - w Rzymie cesarz Walentynian I wydał edykt znoszący prawo życia i śmierci przysługujące ojcu. Dzieciobójstwo i porzucanie dzieci zaczęło być uznawane za przestępstwo. Jest to data uznawana za przełomową w historii praw przyznawanych dziecku.

3. 1762 rok - Jan Jakub Rousseau napisał traktat „Emil, czyli o wychowaniu”, w którym sformułował i opisał pojęcie „dzieciństwa”.

4. 1874 rok - zapoczątkowanie ruchu na rzecz ochrony praw dzieci. Zapoczątkowała go historia Mary z Baltimore - dziewczynki bitej przez matkę, której pomocy udzieliła stowarzyszenie przeciwdziałające okrucieństwu wobec zwierząt. Wkrótce po tym powstało wiele stowarzyszeń mających na celu ochronę dzieci przed przemocą. W drugiej połowie XIX wieku sformułowano pojęcie „ochrony dzieciństwa”. Dziecko zostało uznane za pełnowartościowego, aczkolwiek niedojrzałego człowieka, za istotę ludzką, której przynależą prawa.

5. 1913 rok - w Belgii odbył się I Międzynarodowy Kongres Opieki nad Dzieckiem; zaproponowano na nim powołanie międzynarodowego stowarzyszenia opieki nad dzieckiem.

6. 1920 rok - z 3 wielkich organizacji: Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, Komitetu Pomocy Dzieciom i Towarzystwa Funduszu Ratowania Dzieci wyłonił się Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom (założony7 przez bojowniczkę o prawa kobiet Englantynę Jebb ).

7. 1924 rok - Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom podjął uchwałę: Genewską Deklarację Praw Dziecka, przyjętą prze Ligę Narodów. Mówiła ona o obowiązkach, jakie ciąża na kobietach i mężczyznach odnośnie wychowania dzieci (m.in. obowiązek karmienia, pielęgnowania, zapewnienia optymalnego rozwoju, wychowania w wierze, pomocy w czasie klęski, otoczenia opieką dzieci opuszczone, wrócenia na właściwą drogę dzieci wykolejone), oraz że dziecku należy się to, co ludzkość ma najlepszego.

8. 1959 rok - uchwalenie Deklaracji Praw Dziecka i przyjęcie jej przez ONZ. Jest to poszerzenie katalogu praw dzieci o m.in. prawo do bezpłatnej i obowiązkowej nauki, opieki społecznej, nazwiska i obywatelstwa, ochrony przed przemocą, ochrony prawnej, wychowania w pokoju i tolerancji, opieki nad dziećmi specjalnej troski, równości wszystkich dzieci.

9. 1989 rok - uchwalenie Konwencji Praw Dziecka (Polska w 1978 opracowała projekt, który został zmodyfikowany i był podstawą KPD). Konwencja wyznacza uniwersalne normy prawne ochrony dzieci przed zaniedbaniem, złym traktowaniem, wyzyskiem, dając jednocześnie gwarancję podstawowych praw człowieka. Konwencja weszła w życie w 1990r z chwilą ratyfikowania jej przez 20 państw. Polska ratyfikowała w 1991r.

Konwencja zobowiązuje państwa, które ją ratyfikowały do:

- zapewnienia każdemu dziecku opieki medycznej, kształcenia, szkolenia zawodowego, opieki społecznej, zabawy, wypoczynku, równego traktowania wobec prawa

- zapewnienia specjalnej opieki dzieciom niepełnosprawnym, dzieciom uchodźcom, dzieciom mniejszości (etnicznych, religijnych), dzieciom - ofiar maltretowania, zaniedbywania, konfliktów zbrojnych i dzieciom bez rodzin - przez opiekę zastępczą i adopcję

- wspomaganie rodziny przez respektowanie jej odpowiedzialności, praw i obowiązków w zakresie ochrony i opieki nad dziećmi oraz troski o rozwój dziecka; zapewnienie rodzinie odpowiedniego materialnego standardu życia; umożliwianie kontaktu dzieciom z obojgiem rodziców w sytuacji ich rozstania; promowanie instytucji opieki i pomocy dzieciom

- ochrony dziecka przed wyzyskiem, wykorzystywaniem seksualnym, maltretowaniem i zaniedbywaniem przez rodzinę, narkomanią, torturami, pozaprawnymi decyzjami dotyczącymi ich losu, okrutnym karaniem, izolowaniem od rodziny

- umożliwienie dziecku wyrażanie własnych poglądów w sprawach jego dotyczących, otrzymywania i przekazywania informacji, uczestnictwa w życiu kulturalnym, w zgromadzeniach, zakładania stowarzyszeń, odbywania praktyk religijnych (odpowiedni do wieku i dojrzałości dziecka).

Małgorzata Talarczyk: Prawa dzieci. „Magazyn szkolny”

Prawa dziecka w szkole:

Możliwość uczenia się jest czynnikiem o fundamentalnym znaczeniu dla pełnego rozwoju dziecka, a także jego przyszłości.

Według Konwencji Praw Dziecka, dziecko ma prawo do:

- obowiązkowego i bezpłatnego nauczania na poziomie podstawowym

- dostępu do szkolnictwa średniego i wyższego dla wszystkich stosowanie do zdolności

- pomoc finansowa w razie potrzeby

- poradnictwo szkolne oraz zawodowe udostępniane wszystkim dzieciom

- zapewnienie regularnego uczęszczania do szkół oraz zmniejszenie wskaźnika porzucania nauki

- dyscyplina szkolna zapewniana w sposób zgodny z ludzką godnością dziecka

Ustawa o systemie oświaty oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia zawierają następujące prawa ucznia:

- do zapoznania się z programem nauczania, jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami

- do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu

- do organizacji życia szkolnego, umożliwiającej zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspakajania własnych zainteresowań

- do redagowania i wydawania gazety szkolnej

- do organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi w porozumieniu z dyrektorem

- do wyboru nauczyciela pełniącego obowiązek opiekuna samorządu

- do pomocy materialnej ze środków przeznaczonych na ten cel w budżecie państwa lub budżecie właściwej jednostki samorządu terytorialnego

- do bezpłatnego pobytu w szkole

Podstawowym dokumentem regulującym funkcjonowanie szkoły jest statut. Stworzony przy aktywnym udziale uczniów i rodziców powinien określać prawa i obowiązki uczniów, rodzaje nagród i kar stosowanych wobec nich, tryb odwoływania się od kar oraz składania skarg w przypadku naruszenia praw uczni. Ma on być więc dokumentem, który w codziennej działalności szkół reguluje kwestie związane z realizacją różnych praw uczniów - tym bardziej, że powinni znać go wszyscy pracownicy szkoły, rodzice i uczniowie.

Wiesława Walc: Prawa dziecka a szkoła. „Nowa Szkoła” 2005, nr 6

Program działalności szkoły w zakresie propagowania praw dziecka powinien zawierać następujące zadania do realizacji:

- rozpoznanie skali znajomości praw dziecka oraz wynikające z praw obowiązków wobec innych ludzi

- zapoznanie się grona pedagogicznego z podstawowymi prawami zawartymi w Konwencji Praw Dziecka

- przygotowanie nauczycieli do pracy wychowawczej w tym zakresie

- opracowanie scenariuszy zajęć wychowawczych dla uczniów z przeznaczeniem do wykorzystania w prowadzeniu lekcji wychowawczych

- zapewnienie uczniom zapoznania się z prawami w celu obrony przed przemocą, skrzywdzeniem, wykorzystaniem seksualnym

- zapewnienie uczniom - ofiarom przemocy - pomocy i wsparcia w środowisku szkolnym i pozaszkolnym

Krystyna Grad: Zadania szkoły w zakresie ochrony praw dziecka. „Nowa Szkoła” 2005, nr 9

---