Kawa (z arab. kahwa z tur. kahve = nazwa regionu Kaffa w Etiopii, gdzie występują dziko rosnące krzewy kawowe) - wysuszone i odtłuszczone ziarna (nasiona) kawowca (kawa ziarnista), z których w procesie prażenia otrzymuje się kawę paloną o charakterystycznym aromacie i wyglądzie. Tak przygotowane ziarna po zmieleniu (kawa mielona) lub instantyzacji (kawa rozpuszczalna) służą do przygotowania parzonego napoju - kawy. Napój ten zawiera pobudzający alkaloid kofeinę - obecnie wytwarza się również kawy nie zawierające tego związku - kawy bezkofeinowe. Spożywanie zbyt dużych ilości kawy może być niekorzystne dla zdrowia.
HISTORIA KAWY
Owoce kawy wykorzystywane były już w I tysiącleciu p.n.e. w Etiopii, gdzie spożywano je gotowane z dodatkiem masła i soli, lecz nie uprawiano, tylko zbierano ze stanowisk naturalnych. Przypuszczalnie w XIII lub XIV w. przywiezione zostały przez kupców arabskich do Jemenu, który do dziś dostarcza najdroższej kawy. Prawdopodobnie tam opracowano metodę preparowania nasion przez prażenie i wytwarzanie z nich napoju, który rozpowszechnili Beduini w całej Arabii. Już w końcu XV wieku położony na południowym krańcu Morza Czerwonego arabski port Al-Mucha (bardziej znany jako Mokka) był dużym ośrodkiem handlu ziarnami rośliny zwanej (z arabskiego) kohwet - co znaczy siła, co zlatynizowano na coffea. Wraz z ekspansją arabską zwyczaj picia kawy rozpowszechnił się na całym Bliskim Wschodzie. O ile w świecie islamu kawa dość szybko zdobyła dużą popularność, o tyle nad Bosforem jej kariera rozwijała się wolniej. Pobudzajace właściwości palonych ziaren bywały obiektem krytyki religijnych ortodoksów, a pierwsze kawiarnie stawały się nieraz forami burzliwych dyskusji, co niepokoiło sułtanów. Restrykcje ustały u schyłku XVI wieku i Turcja stała się mocarstwem kawowym, będąc pośrednikiem w handlu.
Europa poznała kawę w 1592 r. dzięki włoskiemu botanikowi i lekarzowi Prosperowi d'Alpino, który towarzysząc weneckiemu poselstwu do Egiptu, po powrocie opisał lecznicze działanie kawy. Po raz pierwszy kawa do Europy została przywieziona z Turcji do Marsylii w roku 1644. W 1669 poznały ją elity paryskie na przyjęciu wydanym przez posła Porty Sulejmana Mustafę Paszę. Pierwsza kawiarnia została założona w Paryżu w 1671 r. Po glorii wiedeńskiej Polak Kulczyński zakłada pierwszą kawiarnię w Wiedniu (Austriacy nazywają go Kolschitzky).
Na początku XVII w. na temat kawy wypowiada się sam papież Klemens VIII, za którego przyzwoleniem napój ten wkracza do świata chrześcijańskiego. W XVII i XVIII w. wielkie potęgi kolonialne rozpoczynają uprawę kawowca w swoich koloniach: Holandia w roku 1658 na Cejlonie zakłada pierwsze plantacje, następnie w 1690 r. rozszerza uprawę na Jawie, z której rozprzestrzenia się na cały Archipelag Sundajski. Francja pierwsze plantacje zakłada na Martynice, a następnie zakłada uprawy w Gujanie Francuskiej. W 1719 r. Portugalczycy wykradają z Gujany sadzonki i zakładają pierwsze plantacje w Brazylii.
Obecnie kawa jest najpopularniejszym na świecie napojem (oprócz wody) - wypija jej się 400 mld filiżanek rocznie.
KAWA W POLSCE
Do Polski kawa dotarła pod koniec XVII wieku z południa, od panujących nad Mołdawią Turków. Budziła mieszane uczucia. Lubił ją Jan III Sobieski, potępiał Wacław Potocki czy Jan Andrzej Morsztyn.
Dobroczynny wpływ kawy dostrzeżono jednak szybko. Na początku XVIII wieku znalazła się w podręcznikach medycznych jako specyfik na schorzenia przewodu pokarmowego. W połowie XVIII wieku Józef Epifani Minasowicz przyczynił się do opublikowania pierwszej monografii na temat kawy w języku polskim, którą napisał jezuicki misjonarz i orientalista Tadeusz Krusiński.
Mimo protestów przeciwników, kawa zyskiwała sobie coraz większe grono zwolenników. Uwielbiał ją Ignacy Krasicki, w 1779 Adam Kazimierz Czartoryski napisał nawet komedię "Kawa". W 1795 ukazał się pierwszy w języku polskim podręcznik dla kawiarzy "Krótka wiadomość o kawie i jej właściwościach i skutkach na zdrowie ludzi spływających..." - przekład z jęz. francuskiego.
Najchętniej kupowano sprowadzaną z Turcji de mocca. Gdy jej nie było, sięgano po ziarna z Lewantu, Martyniki, Indii Holenderskich.
Spopularyzowanie się używki pozwoliło rozwinąć wytwórczość porcelany i fajansu w manufakturach w Białej Podlaskiej, Żółkwi czy Ćmielowie.
Pod koniec XVIII wieku mocna kawa "po polsku", pita z wyborową tłustą śmietanką, wśród cudzoziemców dorównywała sławą naszemu chlebowi. Dla odróżnienia kawę słabą zwano "niemiecką" lub "śląską".
W drugiej połowie XVIII wieku z Prus przyszła praktyka mieszania kawy z cykorią. W 1818 Ferdynard Bohm założył we Włocławku pierwszą wytwórnię kawy zbożowej.
Wielką karierę w miastach zrobiły kawy lub kafehauzy, z czasem nazwane kawiarniami. Na początku XVIII wieku Antoni Momber założył sławną później kawiarnię w Gdańsku, a w 1724 Francuz Henri Duval otworzył lokal w Warszawie.
Życie kawiarniane nabierało tempa. W 1822 w Warszawie działały 122, a w 1844 aż 180 kawiarń. W Krakowie w połowie stulecia naliczono 55 lokali, które rywalizowały z zachowującymi odrebność cukierniami.
W XIX wieku kawiarnie przekształciły się na lokale o charakterze klubowym.
Handlem kawą na zimiach polskich zajmowali się początkowo kupcy obracającymi wszelkimi towarami. Firmy specjalizujące się w obrocie kawą pojawiły się około połowy XIX wieku w Galicji. Aż do końca XIX wieku sprzedawano kawę w postaci surowej. Palić należało ją samemu. Ponieważ efekt nie zawsze był dobry, lepiej było wybrać się do kawiarni. Przełom nastapił w 1882, gdy Tadeusz Tarasiewicz, właściciel firmy "Pluton" zaoferował kawę paloną we własnej palarni.
W odrodzonej Polsce wśród firm handlujących kawą największe znazcenie miały: Pluton, Spółdzielnia Spożywców "Społem", Wielkopolski Skład Kawy, a także Julius Meinl oraz warszawskie przedsiębiorstwa Józefa Fettera i Alfreda Jurzykowskiego. Z powodu kryzysu gospodarczego firmy powołały Zrzeszenie Importerów Kawy i Herbaty RP, a następnie Kompanię Handlu Zamorskiego.
KAWA A ZDROWIE
Kofeina może spowodować nieznaczne zmniejszenie szansy na zajście w ciążę, jednak nie powoduje niepłodności, ani nie opóźnia poczęcia. Nie powoduje też przyjścia na świat dziecka o mniejszej wadze niż przeciętna. Według badań, kobieta w ciąży może pić dziennie około dwóch filiżanek kawy bez szkody dla zdrowia swojego lub płodu.
Kawa nie powoduje nowotworów, ani nie pogłębia osteoporozy.
Badania wskazują natomiast, że działa korzystnie na niektóre dolegliwości: marskość wątroby (wg badań opublikowanych przez "Annals of Epidemiology"), chorobę Parkinsona (wg badań U.S. Department of Veterans Affairs w Honolulu).
Wpływa korzystnie na trawienie i krążenie, dotlenia organizm. Jest moczopędna, dlatego pomaga wypłukiwać z organizmu szkodliwe substancje.
Kawa nie jest natomiast zalecana osobom z zaburzeniami psychicznymi i problemami emocjonalnymi, ponieważ moze powodować obniżenie nastroju. Może zwiększać tętno, a przez to prowadzić do chwilowego podniesienia ciśnienia krwi, dlatego nie jest zalecana osobom z podwyższonym ciśnieniem.