Mircea Eliade

„Święty obszar i sakralizacja świata”

I

Jednorodność przestrzeni a hierofania (przejawianie się świętości w świecie)

• dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna (rozdarcia, pęknięcia)

- podział na obszar święty (ziemia święta, o której mówi Bóg do Mojżesza Wj 3,5)
i obszary nie uświęcone (amorficzne, tzn. bezpostaciowe, pozbawione struktury)

• religijne pradoświadczenie niejednorodności przestrzeni
  - pozwala na ustanowienie świata

- wprowadza refleksję nad światem

- odsłania „punkt stały” - oś wszelkiego ukierunkowania, przyszłej orientacji

• zawsze, gdy sacrum objawia się za pośrednictwem hierofanii dochodzi do:

- przerwania jednorodności przestrzennej (czyli powstaje obszar święty i „nie święty”)

- objawienia się rzeczywistości absolutnej (przeciwstawionej nierzeczywistemu obszarowi bezkresu);

- jeżeli sacrum przejawia się, ustanawia ontologicznie świat

• przestrzeń jednorodna (nieskończona, bezkresna, bez punktu oparcia, ukierunkowania)

- hierofania objawia się w niej jako „punkt stały”

• odkrycie „środka świata” = stworzenie świata (dot. człowieka religijnego)

- świat nie może narodzić się w chaosie jednorodności i względności przestrzeni świeckiej

• odkrycie obszaru świętego, objawienie się go ma znaczenie egzystencjalne,
  (dla człowieka religijnego), ponieważ

- bez ukierunkowania nic nie może zacząć się dokonywać

(ukierunkowanie wynika z odkrycia lub samego istnienia obszaru świętego * -

nie zrozumiałam dokładnie)

- pozwala żyć naprawdę życiem rzeczywistym,

- pozwala zorientować się w chaotycznej jednorodności

• dla doświadczenia świeckiego

- przestrzeń jest jednorodna, neutralna, bez pęknięć

- przestrzeń nie zawiera zróżnicowania jakościowego (nie ma sytuacji,
w której obszar święty z góry jest lepszy, „nie święty” - gorszy)

- charakteryzuje ją względność

- „punkt stały” pojawia się i znika → brak prawdziwego ukierunkowania

- nie ma świata jako całości, są fragmenty świata rozbitego

- człowiek włączony w społeczeństwo typu przemysłowego

- jednak nadal ważne są wartości istotne także dla doświadczenia religijnego,
„jedyne w swoim rodzaju”, np. miejscowość pierwszej miłości

II

Teofania (objawienie Boga) i znaki

• kościół w mieście dla człowieka religijnego

- uczestniczy w innej przestrzeni niż ulica, przy której jest

- próg kościoła jest elementem dzielącym przestrzeń świecką i religijną,
czyli dwa sposoby istnienia, jednocześnie jest miejscem ich łączności, przejścia

• próg

- ważny w domu: składa mu się pokłon, dotyka dłonią (obrzędy)

- ważny w wierzeniach: na progu składa się ofiary bóstwom opiekuńczym

- jest miejscem lokalizacji sądów (Babilon, Egipt, Izrael)

- jest symbolem przejścia podobnie jak drzwi

- przejście dosłownie dokonuje się przez drzwi i próg → wyobrażenie schodzenia bogów na Ziemię przez nie oraz wstępowania przez nie człowieka ku bogom

• teofania powoduje

- uświecenie miejsca

- „otwarcie” miejsca ku górze

- czyni z miejsca objawienia punkt łączności z niebem, przejścia

• - widać to na przykładzie motywu bramy niebieskiej w Starym Testamencie:

sen Jakuba o drabinie sięgającej nieba, po której chodzili aniołowie (Rdz 28, 12-19)

→ Jakub miejsce na kamieniu, na którym spał nazywa „Domem Bożym”

• znak

- nosiciel treści religijnych

- objawia się

- powoduje podjęcie działań

• - widać to na przykładzie legendy:

• marabut w XVI w. założył El-Hemel, ponieważ podczas postoju w tym miejscu, wbił kostur w ziemię i kostur zapuścił korzenie, wypuścił pąki → uznał to za znak, by w tym miejscu się osiedlić

- znak prowokuje się

• zwierzęta wskazujące miejsce pod budowę świątyni:

- miejsce zabicia ściganego dzikiego zwierza

lub

- miejsce znalezienia wypuszczonego na wolność zwierzęcia domowego

staje się miejscem budowy ołtarza wokół którego wznosi się potem wieś

• znak

- potrzebny człowiekowi jako punkt oparcia

- pomaga zorientować się w przestrzeni

• zabiegi uświęcania przestrzeni wynikają z pragnienia człowieka religijnego,
  który chce żyć w przestrzeni nasyconej świętością

• człowiek religijny pragnie żyć w sacrum = chce umiejscowić się w rzeczywistości obiektywnej, nie w złudzie

• pragnienie życia w sacrum

- powoduje wypracowanie technik konstruowania świętego obszaru

- jednak to nie człowiek uświęca przestrzeń

- warunkiem powodzenia w konstruowaniu świętej przestrzeni jest
odtwarzanie dzieła bożego

- jednak wszelki świat dla człowieka religijnego jest świętym światem

III

Chaos i kosmos

• społeczeństwa tradycyjne rozróżniają:

świat = zasiedlone terytorium, uporządkowane, „nasz świat”, kosmos

vs.
reszta - obszary obce, nieuporządkowane, zamieszkałe przez demony, poczwary, niezasiedlone wcale lub niezasiedlone przez naszych

• jeżeli terytorium zasiedlone = kosmos, tzn. że jest dziełem bogów, zostało wcześniej zasiedlone, pozostaje w łączności ze światem bogów

• przez powtarzanie kosmogonii w obrzędach, przekształca się przestrzeń w kosmos

• np. kolonizatorzy skandynawscy uprawiając pustkowie, powtarzali dzieło bogów, którzy porządkowali chaos,

• postawienie krzyża uświęcało okolicę = powtórne jej narodzenie

• obrzędowe objęcie w posiadanie, musi powtórzyć kosmogonię

IV

Konsekracja miejsca: powtórzenie kosmogonii

• kosmizacja nieznanych terytoriów zawsze = konsekracja

• np. słup plemienia Achlipa- oś kosmiczna, po której istota boska Numbakula wstąpił w niebo, pozwala utrzymać łączność z niebem, okolica wokół niego jest uświecona i nadaje się do zamieszkania, plemię nosi go ze sobą, kierunek wędrówki wyznacza jego nachylenie, złamanie słupa = nawrót do chaosu, niemożność istnienia bez łączności z niebem

V
„Środek świata”

• teofania → otwarcie ku górze (świat boski), ale także
  → otwarcie ku dołowi (świat umarłych, regiony dolne)

• kolumna kosmiczna - podtrzymuje łączność, osadzona na dole, musi znajdować się
  w „środku świata”, wokół niej całość świata mieszkalnego, axis mundi - oś łącząca ziemię z niebem

• góra

- symbol łączności między niebem i ziemią → musi znajdować się w środku świata, np.: Meru w Indiach, mityczna „Góra Kraju” w Mezopotamii, Garizim (tzw. „pępek świata”) w Palestynie

- oznacza najwyższy punkt świata, więc kraj, który ją otacza jest uważany za najwyższy

• „nasz świat” jest miejscem świętym, ponieważ jest najbliżej nieba

- w tradycji hebrajskiej - Palestyna nie zalana przez potop
- dla chrześcijanina - Golgota

VI
"Nasz świat” znajduje się zawsze w środku

• prawdziwy świat zawsze pośrodku, ponieważ

- środek = miejsce łączności między dołem (piekłem), ziemią i niebem

(tzw. 3 sfery kosmiczne)

• człowiek religijny - homo religious

- odczuwał i nadal odczuwa potrzebę przebywania stale w środku uporządkowanej, uświęconej przestrzeni (dom, świątynia, miasto, państwo - usytuowane w środku)

---