97. Instytucjonalizacja działalności tzw. „grup interesów” w prawie polskim
Chęć oddziaływania na prawotwórczą działalność państwa, skłonienie do realizacji określonych celów i interesów przyczyniły się do powstania organizacji pośredniczących między władzą publiczną a społeczeństwem. W przeciwieństwie do partii politycznych nie dążą one do zdobycia władzy, a swoje istnienia uzależniają często od osiągnięcia zamierzonego celu.
Grupy interesów (związki interesów, grupy nacisku/presji) są grupami, które łączy wspólny interes i chęć wpłynięcia w tym względzie na organy państwowe. Działają przez długi okres i systematycznie oddziaływują na proces stanowienia prawa.
Grupy interesów (lobbies) często spotykały się z parlamentarzystami, przekazywały im swoje postulaty i oferowały im korzyści za ich popieranie.
Formy działania grup interesów:
opiniowanie projektów ustaw
akcje propagujące określone poglądy w mediach
udzielanie subwencji finansowych partiom lub indywidualnym kandydatom podczas wyborów
organizacja strajków, demonstracji, blokad drogowych itd.
Znaczenie organizacji lobbistycznych maleje, gdy za bardzo miedzy sobą rywalizują, dążąc do przeciwstawnych celów.
Modele prawnego normowania lobbingu:
rozbudowana regulacja konstytucyjna i ustawowa
rozbudowana regulacja ustawowa i jedynie fragmentaryczna regulacja konstytucyjna
fragmentaryczna regulacja ustawowa i brak regulacji konstytucyjnej
W Polsce obowiązuje trzeci model. O grupach interesów mówi Ustawa o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa pośrednio nawiązująca do konstytucyjnych praw i wolności.
Według ustawy działalnością lobbingową jest każde działanie prowadzone metodami prawnie dozwolonymi zmierzające do wywarcia wpływu na organy władzy publicznej w procesie stanowienia prawa. W związku z tą regulacją działalnością lobbingową jest też legalne zgromadzenie popierające lub dezaprobujące określoną regulację prawną (art. 57 Konst. RP) oraz petycja skierowana przez obywatela do władzy publicznej (art. 63 Konst. RP).
Ustawa reguluje zawodową działalność lobbingową, którą jest zarobkowa działalność lobbingowa prowadzona na rzecz osób trzecich w celu uwzględnienia w procesie stanowienia prawa interesów tych osób. Może być wykonywana przez przedsiębiorcę albo przez osobę fizyczną na podstawie umowy cywilnoprawnej.
Przykłady ustaw gwarantujących udział organizacji społecznych w procesie stanowienia prawa:
ustawa o rzemiośle
ustawa o izbach gospodarczych
ustawa o związkach zawodowych
ustawa o organizacjach przedsiębiorców
Rada Ministrów ma obowiązek przygotowywania co 6 miesięcy program prac legislacyjnych RM dotyczących projektów ustaw i rozporządzeń. Program ten jest udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej. Każdy może zgłosić zainteresowanie pracami nad projektem.
Po wniesieniu projektu ustawy do Sejmu może być przeprowadzone wysłuchanie publiczne dotyczące projektu. Zasady wysłuchania publicznego określa Regulamin Sejmu. Podmiot, który zgłosił zainteresowanie projektem, może wziąć w nim udział. Uchwała w sprawie przeprowadzenia wysłuchania publicznego podejmowana jest na wniosek posła przez komisję rozpatrującą projekt ustawy. Może ona zostać podjęta po 1. czytaniu. Informacja o przeprowadzeniu wysłuchania publicznego zamieszczona jest w BIP, aby umożliwić wzięcie w nim udziału „społecznym” i „zawodowym” lobbystom.
Prawna regulacja lobbingu w Polsce związana jest z prawem do informacji o działalności organów władzy państwowej i osób pełniących funkcje publiczne (art. 61 Konst. RP). Zobowiązuje ono władze do udzielania informacji o projektowanych aktach prawnych i umożliwia działanie grupom interesów.
Zgodnie z art. 10 Ustawy o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa tworzy się rejestr podmiotów wykonujących zawodowa działalność lobbingową. Prowadzi go minister właściwy do spraw administracji publicznej. Rejestr publikowany jest w BIP. Podmiot wykonujący czynności wchodzące w zakres zawodowej działalności lobbingowej bez wpisu do rejestru podlega karze pieniężnej w wysokości 3 - 50 tys. zł.
Organy władzy publicznej są zobowiązane niezwłocznie udostępniać w BIP informacje o działaniach podejmowanych wobec nich przez podmioty wykonujące zawodową działalność lobbingową, wraz ze wskazaniem oczekiwanego przez te podmioty sposobu rozstrzygnięcia.
Ustawa nie reguluje kwestii lobbingowej na terenie parlamentu i odsyła do regulaminów obu Izb.