Prawo - zespół norm postępowania wg niektórych a według innych to zespół pewnego rodzaju faktów. To zespół norm wydanych, usankcjonowanych przez państwo, których przestrzeganie zagwarantowane jest przymusem państwowym.
Prawo jako „zespół norm” 1. pochodzących od państwa i tylko takich tzw pozytywizm prawniczy. 2. nie pochodzących od państwa, z którymi te normy pochodz. od państwa muszą być zgodne, tzw szkoła prawa natury.
Prawo jako „fakt” 1. społeczny (funkcjonalizm albo realizm amerykański), 2. psychiczny tzw psychologizm.
Cechy systemu prawa:
spójność - polega na tym, że pomiędzy normami nie występują niezgodności. Inaczej wolność od niezgodności
2.zupełność - brak luk w prawie.
3. więź treściowa - nal. do systemu zachodzi związek logicznego wynikania.
4. więź kompetencyjna - polega na tym, że jedne normy udzielają w skazanym w nich podmiotom kompetencji do ustanowienia innych norm.
Reguły inferencyjne:
Pierwsza reguła inferencyjna: przepis późniejszy uchyla stosowanie przepisu wcześniejszego
Druga reguła inferencyjna: przepis wyższy w hierarchii uchyla stosowanie przepisu niższego w hierarchii.
Trzecia reguła inferencyjna : przepis szczególny uchyla stosowanie przepisu ogólnego.
Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania wydana bądź usankcjonowana przez państwo i zagwarantowana przymusem państwowym.
Przepisem nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego. Przepisem jest zatem artykuł, paragraf, ustęp, punkt, litera.
Norma prawna składa się z 3 elementów:
Hipoteza - opisuje system, w której norma znajduje zastosowanie.
Dyspozycja - wskazuje obowiązujący w danej sytuacji sposób zachowania się.
Sankcja - mówi jakie ujemne skutki pociągnie za sobą zachowanie niezgodne z dyspozycją. Są 4 rodzaje sankcji:* egzekucyjna- wykonanie norm np. zburzenie samowoli budowlanej,eksmisja z mieszkania. * nieważności - istnieją 2 rodzaje nieważności 1. bezwzględna- jeżeli ktoś zawrze umowę na mocy, której chce zawrzeć przeniesienia nieruchomości, a nie pójdzie do notariusza jest nieważna. 2. względna - czynność może zostać uznana za nieważną w rezultacie oświadczenia woli określonej osoby.
* bezskuteczności - istnieją 2 rodzaje:1. b.zawieszana - czynność prawna jest ważna, ale przez pewien czas nie wywołuje skutków prawnych, są takie czynności prawne, które potrzebują do podpisu fizycznej osoby. 2. b. względna - czynności wobec ściśle określonych osób. *sankcja karna - zwana represyjną albo panalną polega na pozbawieniu naruszyciela normy pewnych dóbr w celu ukarania.
Normy bezwzględnie obowiązujące - to takie od stosowania, których nie można uchylić się umową stron. Inna ich nazwa to normy imperatywne lub normy ius cogens.
Normy względnie obowiązujące - zdarzają się w prawie prywatnym a zwłaszcza w prawie cywilnym. Normy które obowiązują tylko wówczas jeżeli strony danej czynności prawnej nie umówiły się inaczej.
Normy semiimperatywne - normy jednostronnie bezwzględnie obowiązujące.
Przepis ogólny to reguła, a przepis szczególny to wyjatek od tej reguły.
Stosunek prawny - stosunek społeczny, z którym prawo wiąże określone konsekwencje. Elementy stosunku prawnego: 1. prawo podmiotowe - jest to wynikająca z norm prawa i mająca w nich oparcie możność zachowania się w określony sposób przysługująca jednej ze stron stosunku prawnego. 2. obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu. 3. podmiot prawa podmiotowego. 4. podmiot obowiązków. 5. Przedmiot stosunku prawnego - co w danym stosunku chodzi, może to być rzecz, usługa, dobro niematerialne.
Zdarzenia prawne i ich klasyfikacja:
Zdarzenie prawne - każde zdarzenie, które pociąga za soba powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego. Każde zdarzenie , które powoduje nałożenie na podmiot prawa przewidzianych w normie prawnej obowiązków i praw.
Z.D. dzielą się na:
- działania- zdarzenia, które są zalezne od woli człowieka
- zdarzenia właściwe - zdarzenia, które nie są zalezne od woli człowieka.
Działania dzielimy na czyny oraz akty prawne. Czyny to działania podejmowane bez zamiaru wywołania skutków prawnych. Akty prawne podejmowane są z zamiarem wywołania skutków prawnych. Dzielą się na dozwolone i niedozwolone. Przykładem czynu dozwolonego jest urodzenie dziecka, zaś czynu niedozwolonego są kradzież, uszkodzenie czyjegoś samochodu. Akty prawne dzielą się na 1. czynności prawne (dzielą się na jednostronne i dwustronne, przykład jednostronnej- przyrzeczenia publiczne, zaś przykładem czynności dwustronnej to umowy np. sprzedaż, zamiana, darowizna. 2. akty administracyjne - przykładem jest decyzja administracyjna wydana przez organ administracji w trybie określonym w kodeksie postępowania administracyjnego rozstrzygającym sprawę co do istoty. 3. orzeczenia sądowe konstytutywne - ustanawiają nowy stan prawny.
Stosowanie prawa - stosują prawo organy państwowe i samorządowe, które posługują się przepisami prawa w celu wydania opartej o te przepisy decyzji. Stosowanie prawa przebiega w 4 etapach:
1. ustalenie stanu faktycznego. 2. wyszukanie odpowiedniej normy. 3. subsumcja - podciągnięcie stanu faktycznego pod normę. 4. decyzja.
Wykładnia prawa - to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach. Istnieją 3 zasadnicze podziały wykładni. ZE WZGLĘDU NA PODMIOT: * wykładnia autentyczna - dokonywana przez ten sam organ, który wydał przepis, * wykładnia legalna - jest dokonywana przez inny organ państwowy i ma moc powszechnie wiążącą, * wykładnia praktyczna - dokonywana przez organ państwowy najczęściej przez sąd i posiada moc wiążącą w konkretnym przypadku, * wykładnia doktrynalna - dokonywana w fachowej literaturze prawniczej. ZE WZGLĘDU NA WYNIK: * w.rozszerzająca - polega na nadaniu wyrażeniu użytemu w przepisie znaczenia szerszego aniżeli ma ono w języku potocznym, *w.zwężająca - nadajemy wyrażeniu użytemu w przepisie znaczenia węższego aniżeli ma ono w języku potocznym, * w.stwierdzająca - czyli adekwatna, *w.contra legem - polega na tym, że nadajemy wyrażeniu użytemu w przepisie zupełnie inne znaczenie niż w języku potocznym, tego rodzaju wykładnia jest zabroniona. ZE WZGLĘDU NA METODĘ : * w.logiczno - językowa - inaczej słowna sprowadza się do interpretacji języka przepisów i wyciąganie logicznych wniosków, * w.celowościowa - polega na wzięciu pod uwagę celu dla jakiego przepis został ustanowiony, *w.systemowa polega na ustaleniu znaczenia przepisu poprzez określenie jego miejsca w danym akcie normatywnym bądź w systemie prawa, * w.historyczna - dokonując jej bierze się pod uwagę okoliczności powstania przepisu.
Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne. Określany jest mianem aktu normatywnego: konstytucja, ustawy, rozporządzenia. Źródła prawa uporządkowane wg hierarchii: 1. Konstytucja RP p.pierwotne, p.wtórne. 2a Umowy międzynarodowe ratyfikowane, 2b Prawo wspólnotowe - Prawo unii europejskiej. 3. Ustawy. 4. Rozporządzenia. 5. Akty prawa miejscowego.
Prawo wspólnotowe pierwotne - to traktaty międzynarodowe zawarte pomiędzy państwami członkowskimi wspólnoty europejskiej, które ustanowiły wspólnotę europejską, określiły jej instytucje oraz wyposażyły je w kompetencje do stanowienia prawa.
Prawo wspólnotowe wtórne (pochodne) - to normy wydane przez instytucje wspólnotowe na mocy kompetencji zawartej w prawie pierwotnym oraz w oparciu o określone tam procedury. Źródłami prawa wspólnotowego wtórnego są 1.rozporządzenia europejskie, 2. dyrektywy, 3. decyzje, 4.zalecenia, 5. opinie.
1.rozporządzenie europejskie - jest aktem prawa wspólnotowego mającym moc powszechnie obowiązującą na terenie państw członkowskich i stosowanym bezpośrednio, a więc bez konieczności wdrażania przez wszystkie podmioty prawa w tym państwie.
2.dyrektywy - to akty prawa wspólnotowego skierowane do państw członkowskich zawierającą ramową regulację jakiejś dziedziny oraz nakaz jej wdrożenia w określonym terminie. Wdrożenie dyrektywy następuje najczęściej przez uchwalenie odpowiedniej ustawy.
3. decyzje - mają moc wiążącą w indywidualnej sprawie .
Natomiast zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
Ustawa - jest aktem normatywnym wydawanym przez sejm. Ustawy regulują podstawowe sprawy społeczne, gospodarcze, kulturalne i państwowe.
Kodeks - to ustawa zawierająca całościową regulację jakiejś dziedziny prawa.
Rozporządzenie - to akt normatywny wydawany przez Prezydenta, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów bądź poszczególnych ministrów zawsze na podstawie ustawy i w celu jej wykonania. Rozporządzenie uszczegóławia przepis ustawy i w ten sposób umożliwia praktyczną realizację przepisu. Rozporządzenie wchodzi w życie w ciągu 14 dni od dnia jego ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
Akty prawa miejscowego - mają moc powszechnie obowiązującą na oznaczonej części terytorium Państwa. Wydawane są przez organy samorządu terytorialnego, a więc Radę Gminy, Wójta, Prezydenta Miasta, przez Radę i Zarząd powiatu bądź Sejmik Województwa, a także przez Organy Administracji Rządowej w Województwie.
Przykładami aktów prawa miejscowego mogą być przepisy wykonawcze i porządkowe, wydawane przez Radę Gminy w formie Uchwały.
Publikacja i obowiązywanie aktów normatywnych.
Aby akt normatywny obowiązywał trzeba go w należyty sposób opublikować, a zatem zamieścić go w czasopiśmie zwanym „organem promulgacyjnym”
Organami promulgacyjnymi są:
1.Dziennik Ustaw
2.Monitor Polski
3.Dzienniki Urzędowe poszczególnych Ministerstw
4.Wojewódzki Dziennik Urzędowy
5.Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej.
VACATIO LEGIS - okres pomiędzy data opublikowania aktu normatywnego a datą jego wejścia w życie.
Podziały prawa:
-Prawo prywatne -są normy regulujące wzajemne relacje podmiotów niepublicznych. Cechą charakterystyczną stosunków prywatno - prawnych jest równorzędność stron.
- Prawo publiczne - są normy regulujące stosunki podmiotów publicznych między sobą oraz stosunki podmiotów publicznych z podmiotami prywatnymi. Cechą charakterystyczną stosunków publiczno - prawnych jest podporządkowanie.
Prawo krajowe - porządek prawny danego państwa
Prawo międzynarodowe - porządek prawny globalnej wspólnoty państw
Prawo prywatne międzynarodowe - należy do prawa krajowego. Prawem tym są normy pozwalające nam ustalić według jakiego prawa oceniać należy stosunek prywatno - prawny zawierający element międzynarodowy.
Prawo materialne - są normy w oparciu o które możemy merytorycznie rozstrzygnąć jakiś problem prawny.
Prawem formalnym - są normy określające procedurę wydawania urzędowych i sądowych rozstrzygnięć w oparciu o prawo materialne.
Prawo procesowe - ta część prawa formalnego, która dotyczy sądowych procedur decyzyjnych.
Podział prawa na gałęzie. Kryterium podziału prawa na gałęzie jest rodzaj stosunków społecznych, zaś kryterium pomocniczym jest metoda regulacji.
Wyróżniamy następujące gałęzie prawa:
1.Prawo Konstytucyjne - reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego państwa. Określa podstawowe prawa wolności i obowiązki obywateli, a także organizację i funkcjonowanie poszczególnych władz państwa. Głównym źródłem Prawa Konstytucyjnego jest Konstytucja.
2.Prawo Administracyjne - reguluje organizację administracyjną oraz proces wykonywania przez organy państwowe funkcji administrowania. Dzieli się ono na prawo administracyjne materialne oraz prawo postępowania administracyjnego. Głównym źródłem prawa postępowania administracyjnego jest ustawa z 14.06.1960r Kodeks Postępowania Administracyjnego, natomiast wśród źródeł prawa administracyjnego materialnego wymienia się ponad 1000 ustaw.
3 Prawo Gospodarcze - składa się z 2 zasadniczych działów: 1. Prawo Gospodarcze Publiczne, 2. Prawo Handlowe.
Prawo Gospodarcze publiczne - zawiera normy regulujące stosunki między państwem i jego organami, a sferą obrotu gospodarczego. Należą do niego np. normy regulujące przyznawanie koncesji, udzielanie zezwoleń, normy przeciwdziałające praktykom monopolistycznym.
Prawo Handlowe - obejmuje prawo spółek, prawo umów w obrocie gospodarczym oraz szereg unormowań o mniejszym znaczeniu. Źródłami prawa handlowego są Ustawa z 15.09.2000r „kodeks spółek handlowych”, ustawa z 23.04.1964 „kodeks cywilny”, „prawo wekslowe”, „prawo czekowe”, ustawa z 02.07.2004r „o swobodzie działalności gospodarczej” i inne.
4 Prawo finansowe - stanowi zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo i jednostki samorządu terytorialnego oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także tryb działania organów i instytucji finansowych. Prawo finansowe dzieli się na:
a) prawo budżetowe
b) prawo podatkowe.
Źródłami prawa finansowego jest ordynacja podatkowa czy ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych.
5. Prawo Cywilne - stanowi zespół norm regulujących stosunki majątkowe z umów kupna-sprzedaży, umów o dzieło , umów zlecenia itp. Oraz niektóre stosunki wynikające z ochrony dóbr osobistych tj godność, cześć, nazwisko, wizerunek, itp. Stosunki Prawa Cywilnego oparte są na zasadzie równorzędności stron. Podstawowym źródłem jest ustawa „Kodeks Cywilny”
6. Prawo Rodzinne - zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi, a także stosunki wynikające z powinowactwa, przysposobienia, opieki i kurateli. Podstawowym aktem prawnym jest „ Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy” z 25.02.1964r.
7.Prawo Pracy - obejmuje zespół norm regulujących stosunki pomiędzy pracodawcą i pracownikiem. W zakres Prawa Pracy wchodzą normy regulujące powstanie i ustanie stosunku pracy, obowiązki i uprawnienia pracownika, czas pracy, urlopy, ochronę stosunku pracy oraz BHP. Podstawowy źródłem prawa pracy jest „kodeks Pracy” z 1974r.
8. Prawo Karne - zespół norm określających jakie czyny są przestępstwami oraz ustalających kary za te przestępstwa i ogólne zasady odpowiedzialności karnej. Zadaniem norm prawa karnego jest ochrona obywateli oraz ich dóbr przed bezprawnymi zamachami, ochrona interesów politycznych i gospodarczych państwa, a także oddziaływanie wychowawcze na sprawce i społeczeństwo. Podstawowe źródło ustawa z 06.06.1997r „Kodeks Karny”.
9. Prawo procesowe - w jego skład wchodzą:
a) prawo o ustroju Sądów i Prokuratury - określa strukturę i organizację Sądów poszczególnych szczebli, natomiast przepisy o prokuraturze dotyczą organizacji zadań i obowiązków Prokuratury.
b) Prawo procesowe cywilne - stanowi zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych, gospodarczych, spraw z zakresu prawa rodzinnego i prawa pracy. Podstawowym źródło ustawa z 17.11.1964r „kodeks postępowania cywilnego”
c) prawo procesowe karne - zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości, a także uprawnienia, prokuratura oskarżanego i obrońców w poszczególnych stadiach okresu. Podstawowe źródło ustawa z 06.06.1997r „kodeks postępowania karnego”.
Podstawowe informacje o prawie cywilnym
Kodeks cywilny składa się z 4 części zwanych „księgami”
Księga I to część ogólna
Księga II to prawo rzeczowe
Księga III to zobowiązania
Księga IV to prawo spadkowe.
Osoba fizyczna - w prawie cywilnym to człowiek od chwili urodzenia do chwili śmierci
Osoba prawna - pewnego rodzaju organizacja, której przepisy prawa przyznają cechę osobowości prawnej.
Człowiek nie może być osobą prawną. Przykładami osoby prawnej jest - stowarzyszenie, organizacja, przedsiębiorstwo państwowe, uniwersytet, skarb państwa, spółka akcyjna…
Ułomne osoby prawne - nie są osobami prawnymi, to organizacje, które mogą nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane natomiast nie są osobami prawnymi. Przykład - spółka jawna, partnerska, komandytowa.
Zdolność prawna - to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków.
Zdolność do czynności prawnych - to zdolność do prawnie skutecznego nabywania praw i zaciągania zobowiązań mocą własnych oświadczeń woli.
Zdolność prawna jest niezmienna, zaś zdolność do czynności prawnych zmienia się wraz z wiekiem i ubezwłasnowolnieniem.