TLENEK WĘGLA
Bezbarwny, bezwonny gaz, z powietrzem miesza się we wszystkich proporcjach.
Powstaje przy niepełnym spalaniu węgla oraz paliw i innych substancji organicznych.
Źródła: spaliny samochodowe, energetyka, gazownie, przemysł, dym tytoniowy (zawiera 4% CO )
Jest przyczyną ponad 70 % zatruć samobójczych i ok. 30 % przypadkowych
Działanie biologiczne:
CO wiąże się z hemoglobiną - powstaje karboksyhemoglobina - połączenie niezdolne do przenoszenia tlenu..
CO wykazuje ok. 240 razy większe powinowactwo do hemoglobiny i ok. 300 razy większe do cytochromów (przenośników tlenu na poziomie komórkowym) niż tlen.
Mechanizm ten przy narażeniu na CO prowadzi do głębokiego niedotlenienia komórek, tkanek, narządów, które przejawia się zwolnieniem wszelkich przemian, a następnie śmiercią przez uduszenie.
CO w pierwszym rzędzie uszkadza narządy i tkanki najbardziej wrażliwe na niedotlenienie tj. układ sercowo-naczyniowy i ośrodkowy układ nerwowy.
Stężenie powstającej karboksyhemoglobiny zwiększa się wraz z czasem narażenia i stężeniem CO w powietrzu, powstawanie HbCO przyspiesza również wykonywanie wysiłku fizycznego.
Istnieje zależność między zawartością karboksyhemoglobiny we krwi, a stopniem zatrucia i występowaniem określonych objawów:
1% - stężenie HbCO uważane jest za fizjologiczne
4-10% - obserwowane są już pewne, subtelne zaburzenia w reakcji organizmu (np. pogorszenie wyników testów psychologicznych np. wybór właściwych kolorów, uzupełnianie liter, błędy arytmetyczne, błędy w odnajdywaniu wyrazów w liczbie mnogiej itp.)
U wielu nałogowych palaczy stwierdza się do 10% HbCO we krwi ( stan lekkiego zatrucia CO).
10%-20% - uczucie ucisku i lekkiego bólu głowy, rozszerzenie naczyń skórnych.
20% -30% - ból głowy , tętnienie w skroniach.
30%-40% - silny ból głowy, osłabienie, oszołomienie, wrażenie ciemności, nudności, wymioty, zapaść.
40%-50% - j.w., ale możliwość zapaści jest większa, występują zaburzenia czynności serca, przyspieszenie tętna i oddychania.
Przy stężeniu 50% wzmagają się objawy porażenia i osłabienia mięśni kończyn ( oddalenie się z miejsca zagrożenia staje się niemożliwe)
ok. 60% - stężenie krytyczne; śpiączka przerywana drgawkami, upośledzenie czynności serca i oddychania, możliwość śmierci.
Powyżej 70% nikle tętno, zwolnione oddychanie, porażone oddychanie, zgon.
Zatrucie przewlekłe CO
Powtarzające się niedotlenienia powoduję narastające uszkodzenia tkanki mózgowej, co prowadzi m.in. do osłabienia pamięci, utraty czucia w palcach, zaburzeń psychicznych.
Stałe narażenie na małe stężenia CO powoduje bóle głowy, uczucie zmęczenia, brak łaknienia, nudności, senność w ciągu dnia, bezsenność w nocy, zburzenia w pracy serca, niemiarowość tętna, zaburzenia ciśnienia krwi)
Najwyższe Dopuszczalne Stężenie (NDS) średniodobowe CO w powietrzu atmosferycznym wynosi 1 mg/m3.