Leki a ciąża
Farmakologia rozwojowa - dział farmakologii zajmujący się badaniem wpływu leków na rozwój płodu
Od zapłodnienia do 12 tygodnia - okres najniebezpieczniejszy, związany z metabolizmem dziecka
SIDS - zespół nagłej śmierci dziecka
Historia:
w latach 50 - tych XX w. podawano chloramfenikol wszystkim noworodkom, występował zespół szary prowadzący do śmierci dziecka, im młodsze tym mnie wydalanych metabolitów Chloramfenikol
fokomelia - choroba, w wyniku której nie dochodziło do wykształcenia kończyn, wystąpiła u ok. 10 tys. Dzieci na skutek działania talidomidu, zwłaszcza, gdy matki brały go między 21 a 36 dniem ciąży
w 1984 r. zmarło 38 dzieci na skutek dożylnego podania witaminy E mającej chronić organizm przed wolnymi rodnikami tlenowymi (powstającym w wyniku tlenoterapii), po podaniu następowało uszkodzenie wątroby i zgon
krew tętnicza matki → przestrzenie międzykosmkowe → naczynia włosowate płodu w kosmkach → żyła pępowinowa → płód
Bariera krew - łożysko jest szczelna w przypadku ciąży fizjologicznej. Nie jest jednak szczelna dla leków.
Łożysko ma niewielkie zdolności metabolizmu. Ma duże zdolności kumulowania leków, dlatego wiele z nich przechodzi przez nie. Większość substancji przechodzi na zasadzie dyfuzji prostej, ułatwionej i transportu aktywnego.
U dzieci nienarodzonych bariera krew - mózg jest niedojrzała. Niektóre leki mają silne swoiste powinowactwo do kości (np. Tetracykliny). Zdolność metabolizowania leków wzrasta wraz z dojrzewaniem. Upośledzone są reakcje redukcji, hydrolizy. Aktywność transferazy glukuronowej wynosi ok. 0,1 aktywności osoby dorosłej. O toksyczności decyduje czas, w którym leki są podawane. Podanie leków w ciągu 7-10 dni po zapłodnieniu uważane jest za bezpieczne w sensie wystąpienia skutków teratogennych (blastula ma bardzo duże zdolności do zastępowania strat komórek uszkodzonych, a jeśli są one bardzo duże - zanika). Największe narażenie na skutki teratogenne występuje w okresie między 10 a 56 dniem ciąży (embriogeneza), gdyż wtedy dynamicznie różnicują się narządy.
W dwóch ostatnich trymestrach ciąży kształtuje się układ płciowy i nerwowy. Działanie teratogenne może ujawnić się jako niedorozwój umysłowy lub zaburzenie czynności narządów płciowych.
Antybiotyki i chemioterapeutyki
leki bezpieczne:
- Penicyliny
- Cefalosporyny
- Makrolidy
- Linkozamidy
b) leki niebezpieczne
- Tetracykliny (odkładają się w tkance kostnej i zębinie), w okresie wapnienia mogą opóźniać rozwój szkieletu, wykazują działanie teratogenne - niedorozwój rąk, wrodzona katarakta; podawane w okresie ciąży działają toksyczniej na organizm matki, niż na organizm kobiety, która nie jest w ciąży
- Antybiotyki aminoglikozydowe - działanie embriotoksyczne, uszkadzają n. słuchowy
- Chloramfenikol - potencjalnie embriotoksyczna, podany przed porodem może wywołać zespół szary u noworodka
- Sulfonamidy - wypierają bilirubinę, podane przed porodem mogą wywołać żółtaczkę, potencjalnie teratogenna, przeciwwskazane przed porodem
Leki stosowane w gruźlicy
leki bezpieczne: etambutol
eki niebezpieczne: spektromycyna (uszkadza n. słuchowy)
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne
Kwas acetylosalicylowy - w miarę bezpieczny w okresie embrionalnym, w trzecim trymestrze może zaburzać fizjologię płodu i być przyczyną powikłań w okresie okołoporodowym.
Niektóre prostaglandyny i prostacykliny pełnią funkcje fizjologiczne. PGE pobudza akcję porodową. W ciąży prawidłowej opóźniają ją, dlatego czasem podaje się ją w celu zahamowania przedwczesnego porodu.
PGE2 odpowiada za drożność przewodu tętniczego w życiu płodowym.
Prostacyklina i PGE D2 odpowiadają za zmniejszenie oporów w krążeniu płucnym w okresie po porodzie z podjęciem u noworodka.
Ich zahamowanie może być przyczyną zespołu przetrwałego nadciśnienia płucnego u noworodków.
Poza tym istnieje możliwość krwotoków śródczaszkowych w przebiegu urazów okołoporodowych związanych z upośledzeniem czynności płytek krwi.
Leki psychotropowe
a) Najczęściej nadużywane: anksjolityki - pochodne benzodiazepiny bardzo łatwo przechodzą do płodu, gdzie mogą się kumulować. Ryzyko ujemnego wpływu jest niewielkie, brak działań teratogennych i embriotoksycznych. Stosowane przed porodem wywołują przemijające zaburzenia oddychania u noworodków, upośledzenie połykania, hipotermię, hiperbilirubinemię. W przypadku zażywania tych leków w ostatnim trymestrze ciąży u noworodków obserwowano objawy uzależnienia - drażliwość, nadpobudliwość, nadmierną reaktywność. Istnieją pojedyncze doniesienia o działaniu teratogennym (gdy matki zażywały lek w I trymestrze) - rozszczep wargi, podniebienia.
Leki neuroleptyczne - zażywane w ciągu 4 pierwszych miesięcy ciąży powodują zaburzenia rozwojowe płodu, zażywane w późniejszych okresach hamowały rozwój funkcji mózgu
Sole litu - nie powinny być stosowane w okresie ciąży
Leki przeciwpadaczkowe
leki niebezpieczne:
- fenytoina
- barbiturany
- pochodne oksazolidyny
Powodują one wady wrodzone:
- duże: wady serca, rozszczepy (podniebienia, kręgosłupa), zniekształcenia kończyn
- małe: upośledzenie rozwoju psychicznego, zniekształcenia rąk (niedorozwój palców), przepukliny
Ich działanie teratogenne nasila etanol.
Narkotyczne leki przeciwbólowe
Brak danych na temat działania teratogennego. Dzieci rodzą się z mniejszą masą urodzeniową, często odnotowywano przypadki śródmacicznego obumarcia płodu, okołoporodowej depresji oddechowej, mogą występować objawy abstynencyjne - niepokój, ciągły płacz, trudności w przyjmowaniu pokarmów, wymioty, biegunki, drgawki.
Tiazydowe leki moczopędne
Brak działania teratogennego, stosowane w późniejszym okresie mogą powodować trombocytopenia, zaburzenia przemiany węglowodanów, hiperbilirubinemię
Leki przeciwzakrzepowe
Antagoniści witaminy K mogą wywoływać krwotoki w obrębie łożyska, odklejanie łożyska, krwawienia wewnętrzne płodu; w ciąży powinno się te leki zastępować heparyną.
Leki zawierające jod
Przeciwwskazane ze względu na hamowanie rozwoju tarczycy.
Używki
Alkohol etylowy - bardzo łatwo przenika przez łożysko, odkłada się głównie w tkankach bogatych w wodę, najwięcej znajduje się w OUN płodu. Najbardziej narażone na jego działanie są mózg, wątroba, serce, nerki.
FAS - poalkoholowy zespół płodu, objawia się różnymi zaburzeniami w trakcie porodu, po nim i w późniejszych okresach życia