9. Stosunek celu, warunków i środków kształcenia dorosłych

Kluczowym informacją w dziedzinie celów, warunków i środków kształcenia jest twierdzenie, , że dane trzy części składowe są wzajemnie powiązane i trzeba osiągnać między nini pewną harmonię, by proces kształcenia mógł się rozpocząć lub przebiegał pomyślnie.

Dla określenia splotu powiązań szereg autorów używa pojęcia stosunek dialektyczny (np. Blížkovski, 1992) w sensie przeciwstawnego, sprzecznego, a więc wzajemnie na siebie wpływającego działania podanych części składowych procesu kształcenia. Chociaż warunki zewnętrzne często i bardzo wyraźnie modyfikują wszystkie części składowe systemu, zakładamy, że jeżeli nie są wprost korzystne do funkcjonowania systemu, w zasadzie nie przeszkadzają w realizacji wykształcenia. Będziemy więc dalej pod określeniem warunki rozumieć warunki wewnętrzne, a jeszcze konkretniej dotyczące edukowanych jednostek. Przez to nie chcemy powiedzieć, że osobiste walory lektora nie mają znaczenia. Jest on do pełnienia swej roli przygotowywany i zwykle wykwalifikowany, by zachowywać się w zgodnie ze swymi dyspozycjami i kompetencjami (wiedzą, umiejętnościami) na podstawie długotrwałego samopoznania i aktualnej samorefleksji.

Do pokazania stosunków użyjemy prostego schematu graficznego modyfikującego schemat podany na wstępie.

Oznaczyliśmy cyframi I do VI wszystkie stosunki między częściami składowymi. Spróbujemy je zwięźle analizować, ponieważ nierespektowanie lub pomijanie związków może prowadzić do:

• tylko krótkookresowych efektów kształcenia (jeśli w ogóle),

• do demotywowania uczestników kształcenia,

• do rozczarowania lektorów,

• do straty prestiżu instytucji edukacyjnej,

• do problemów ekonomicznych organizacji edukacyjnych.

Stosunek I między celem i warunkami wewnętrznymi

tzn. jak cel może wpłynąć na warunki wewnętrzne

• Cele powinny być określone tak, by ilościowo i jakościowo zmieniały warunki wewnętrzne, aby motywowały, rozwijały i formowały uczącą się jednostkę. Jeżeli cel nie jest atrakcyjny i względnie ambitny, jednotka nie czuje zadowolenia po jego osiągnięciu. Jak najlepiej formułować cele, będzie podane w następnej części tekstu. Cele kształcenia mają wspierać, naciskać, akcelerować, a nie „towarzyszyć“ naturalnemu rozwojowi jednostki.

Stosunek II między warunkami wewnętrznymi i celem

tzn. jak warunki wewnętrzne mogą wpływać na rozpatrywane cele

• Przy określaniu celu musimy dbać o odpowiednie dostosowanie go do uczących się osób, o to, czy można przy danym poziomie ich wiedzy i umiejętności osiągnąć cel. Kładziemy więc sobie klasyczne pytanie, czy uczestnicy szkolenia są przygotowani i zdolni urzeczywistniania celu, czy ich dotychczasowa wiedza i umiejętności nie mogą przeszkodzić w spełnieniu zamierzonych celów. W praktyce rozwiązujemy dany problem np. tak, że wcześniej określimy wymagany początkowy lub minimalny stopień wiedzy lub umiejętności uczestnika, tak, by zgłosili się lub byli wysłani ci, którzy mają wymagane warunki do osiągnięcia pewnych celów. W ten sposób przyczyniamy się do jak najdokładniejszego zdefiniowania grupy docelowej.

Stosunek III między celem i środkami

tzn. jak charakter celu wpływa na dobór środków

• Także do kształcenia dorosłych odnosi się twierdzenie, że do osiągnięcia celu można często użyć różnych środków. Chodzi o to, by użyć jak najefektywniejszych środków, możliwie ekonomicznie do przyjęcia (na pewno każdy z nas umie sobie wyobrazić znacznie efektywne, ale bardzo drogie nauczanie indywidualne). W końcu więc wybieramy środki optymalne. Znaczy to, że odwrotny ekstrem jest również mylący - starając się oszczędzić na kształceniu pracowników zadowolimy się tym, że przeszkolimy podczas jednego wykładu setki osób jednocześnie, bez możliwości dyskusji lub rozwiązywania sytuacji modelowych.

• Większość lektorów na pewno zgadza się z twierdzeniem, że śpiewu uczy się przede wszytkim śpiewaniem, tańca tańczeniem, sztuki gry w hokeja grą w hokeja. Wiele szkolonych osób na podstawie udziału w szkoleniach ma jednak doświadczenia świadczące o tym, że wielu lektorów nie respektuje tego ogólnie obowiązującego i sprawdzonego powiązania między celem i środkiem w kształceniu dorosłych

• Dla managerów kształcenia z podanego wynika postulat, by przy kupowaniu kształcenia eksternistycznego lub przy przygotowywaniu szkolenia wewnętrznego zatroszczyli się o to, by wykonawca usługi szkoleniowej lub lektor wewnętrzny realizowali szkolenie przy pomocy takich środków, które gwarantują respektowanie tej zasady.

Stosunek IV między środkami a celem

tzn. jak możności użycia pokreślonych środków mogą modyfikować wybrane cele

• Także paleta naszych środków dana np. limitami finansowymi zamawiających szkolenie, limitem czasowym, odległością itp. może wpływać na jakość wyników kształcenia, a więc na osiągnięcie zamyślonego celu. Porównujemy więc realność celów kształcenia z tym, jakich środków możemy do jego realizacji użyć.

Stosunek V między środkami i warunkami

tzn. jak użyte środki mogą jak najlepiej wspierać zmianę warunków

• myśląc o tym, jakie środki mogą najlepiej, najbardziej i najszybciej zmienić stan wiedzy, umiejętności, postaw uczestników szkolenia wychodzimy z ogólnych uwag dotyczących efektywności poszczególnych wcześniej podanych środków, w ramach których przebiegają procesy nauczania. Konkretnie przy użyciu specyficznych metod dydaktycznych oraz form organizacyjnych i środków technicznych. Także w dziedzinie kształcenia zaczynamy używać pojęcia "wartość dodana edukacji " w połączeniu z porównywaniem efektu kształcenia określonego szeroko pojmowanego środka edukacyjnego z innymi możliwymi środkami lub z kosztami.

Stosunek VI między warunkami i środkami

tzn. jak warunki mogą działać na dobór użytych środków

• Stawiamy sobie pytanie, czy wewnętrzne warunki uczestników szkolenia nie mogą przeszkadzać lub inaczej negatywnie wpływać na efekt zamierzonych, zwykle używanych i ogólnie całkiem skutecznych środków edukacyjnych.

• Oceniamy więc stosowność wybranych środków, tzn. ich adekwatność w stosunku do uczących się jednostek. To wymaga na początku programu edukacyjnego (ale lepiej z pewnym wyprzedzeeniem) diagnostykowania cech uczestników kursu, które uważamy za ważne z punktu widzenia zamiarów (celów) szkolenia.

Zasadniczym wynikiem rozmyślań o dialektyce stosunku miedzy celami, warunkami i środkami jest stwierdzenie, że

osiągnięty cel - C1 się następnie zmienia w warunek wewnętrzny a ten w środek

nauczyłem się umiem potrzebnych używam

10 nowych słówek 10 podstawowych właśnie tych 10 nowych

z dziedziny ekologii i następne wcześniej słówek w zwrotach i w ten sposób opanowane uczę się komunikować

Przy pomocy tego środka - w ćwiczeniach z konwersacji z użyciem 10 nowych słówek osiągnę wyższy cel C2 - opanowanie podstawowych zwrotów

Systemowe powiązania pomiędzy celami, środkami i warunkami powodują, że zmiana jednej części systemu edukacyjnego powoduje zmiany następnych jej elementów, a to tym wyraźniej, im bardziej jest system integrowany. Systemowe powiązanie nie jest jednak u tak dialektycznego zjawiska, jakim jest edukacja, skostniałe ani jednoznaczne. Określone warunki są zgodne z mniej lub bardziej zróżnicowanymi celami, a cele te mogą być w pewnym stopniu osiągnięte przez cały szereg środków edukacyjnych.

Determinacja celów przez warunki i środków przez cele nie dzieje się oczywiście sama, ale musi być umożliwiona przez pośrednictwo, odkryta twórczo przez podmiot wychowania.

Na stosunek dialektyczny warunków, celów i środków istnieje dwojaki punkt widzenia. Obrazki tym razem plastycznie pokazują, że realizowany cel C1 stanie się wychowawczo- edukacyjnym wynikiem, zmienia się więc w warunek wewnętrzny wychowania (Pd). Podmiot edukacji (a więc lektor lub samokształcacy się dorosły) może skorzystać z tej nowej rzeczywistości jako środka (P) do osiągnięcia ambitniejszego celu C2. Cały cykl wielokrotnie się powtarza . Pokazuje na przykład również, że należy wybierać etapowe, nawiązujące do siebie cele w zależności od osiągniętych wyników, które staną się warunkami, a te następnie środkami do osiągnięcia hierarchicznie wyższych lub bardziej kompleksowych celów.

Ruch zmiennych celów, środków i warunków wychowania jest zarazem ich wzajemnym obiegiem i dostarcza w ten sposób w sprzyjających (zewnętrznych) warunkach nieprzebrane możliwości doskonalenia człowieka.

Cel

III

I

II

IV

V

Środki

Warunki

VI

P

Warunki

Cel

Cel

Warunki

P

Cel

Środki

Cel

Środki

Warunki

Środki

Środki

Warunki

---