Samorząd terytorialny
Samorząd terytorialny jest to forma administracji publicznej, w której mieszkańcy tworzą z mocy prawa wspólnotę i decydują o realizacji zadań wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium, pod określonym ustawowo nadzorem państwa.
Administracja publiczna
Administracja publiczna to zespół organów administracyjnych i obsługujących je urzędów, które są powołane do praktycznego realizowania zadań państwa. W Polsce administracja publiczna dzieli się na administrację rządową i administrację samorządową.
Wojewoda
Wojewoda jest współcześnie terenowym organem administracji rządowej w województwie i zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej na terenie województwa.
Wojewoda:
jest reprezentantem rządu w terenie i ponosi odpowiedzialność za realizację polityki rządu na obszarze województwa
jest reprezentantem Skarbu Państwa w odniesieniu do mienia powierzonego mu do wykonywania zadań
kontroluje wykonywanie zadań przez organy zespolonej administracji rządowej (służb, inspekcji, straży),
sprawuje nadzór nad działalnością gminy, powiatu i samorządu województwa.
Wojewodów powołuje premier po zaopiniowaniu kandydata przez sejmik województwa.
Administracja zespolona
Administracja zespolona jest elementem rządowej administracji terenowej. Obejmuje ona wszystkie organy administracji państwowej podległe bezpośrednio wojewodzie. Są to między innymi: I i II wicewojewoda, zespolone służby, inspekcje i straż wojewódzka, dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego.
Administracja niezespolona
Administracja nie-zespolona w Polsce jest częścią administracji rządowej w terenie. W przeciwieństwie do administracji zespolonej nie jest podległa wojewodzie tylko bezpośrednio organom centralnym administracji, tak jak to jest w przypadku urzędu skarbowego, czy urzędu celnego. Organami administracji niezespolonej są terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu ministrowi, a także kierownicy państwowych osób prawnych i kierownicy innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa. Ustanowienie tych organów może następować wyłącznie w drodze ustawy, jeżeli jest to uzasadnione ogólnopaństwowym charakterem wykonywanych zadań lub terytorialnym zasięgiem działania przekraczającym obszar jednego województwa. Aktualny wykaz organów administracji niezespolonej określony został w załączniku do ustawy o administracji rządowej w województwie.
Jednostki samorządu terytorialnego:
SAMORZĄD GMINY
Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego (art.164 Konstytucji). Gmina obejmuje tereny a także ludność na nich zamieszkującą. Mieszkańcy tworzą wspólnotę samorządową. Zgodnie z tym, że gmina posiada osobowość prawną, wykonuje ona zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej. W gminie mogą być tworzone jednostki pomocnicze np. sołectwo w gminie lub osiedla i dzielnice w mieście. Przedstawiciele tych jednostek pomocniczych są wybierani demokratycznie, uzewnętrzniają oni wolę części mieszkańców gminy. Ustrój gminy jest określony w statucie gminy. Miasta również mogą mieć status gminy.
Samorząd gminy wypełnia zadania publiczne, które służą do zaspokojenia potrzeb wspólnoty samorządowej i są wykonywane jako własne (art.166 Konstytucji). Wykonuje także zadania zlecone, które wynikają z potrzeb państwa. „Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań, a dochodami tymi są dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa” (art.167 Konstytucji). Gminy mogą zaciągać kredyty i pożyczki oraz emitować papiery wartościowe.
Zadania i kompetencje są określone w ustawach o samorządzie terytorialnym. Zakres szczegółowy zadań własnych wynika z ustawy kompetencji oraz z przepisów prawa materialnego.
ZADANIA:
1) Gospodarka terenami, ochrona środowiska i ład przestrzenny,
2) Drogi gminne, ulice, place, mosty oraz organizacja ruchu drogowego,
3) Wodociągi, kanalizacja, oczyszczanie ścieków, wysypiska śmieci, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną,
4) Lokalny transport drogowy,
5) Ochrona zdrowia,
6) Pomoc społeczna,
7) Komunalne budownictwo mieszkaniowe,
8) Oświata - szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne, przedszkola,
9) Kultura,
10) Kultura fizyczna,
11) Targowiska i hale targowe,
12) Zieleń,
13) Cmentarze komunalne,
14) Porządek publiczny i ochrona przeciwpożarowa,
15) Utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych.
Na pokrycie kosztów związanych z prowadzeniem szkół, gmina otrzymuje subwencję oświatową. Własne dochody wypracowuje ze sprzedaży oraz dzierżawy swojego majątku z podatków i opłat lokalnych. Tak pozyskane środki finansowe przeznacza na wypełnianie zadań własnych.
WŁADZE GMINY:
- Rada gminy - jest najważniejszą instytucją demokracji i samorządności lokalnej. To organ stanowiący i kontrolny. Kadencja rady trwa 4 lata. Liczba radnych zasiadających w radzie jest zależna od liczby mieszkańców.
Jej zadania to wszystkie sprawy wynikające z kompetencji gminy, jeśli ustawa nie stanowi inaczej. Rada wybiera swojego przewodniczącego i wice przewodniczących. Przewodniczący organizuje pracę rady, zwołuje i prowadzi jej obrady.
ZADANIA RADY GMINY:
1) Uchwalanie statutu gminy,
2) Wybór i odwoływanie zarządu,
3) Powołanie i odwołanie skarbnika oraz sekretarza gminy,
4) Uchwalanie budżetu gminy,
5) Uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
6) Uchwalanie programów gospodarczych,
7) Ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych (rad sołeckich, osiedlowych),
8) Podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat lokalnych,
9) Podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu,
10) Określanie wysokości sumy, do której zarząd gminy może samodzielnie zaciągać zobowiązania,
11) Podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na to odpowiednich sum,
12) Podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej,
13) Podejmowanie uchwał w sprawach: herbu gminy, nazw ulic, placów publicznych,
14) Nadawanie honorowego obywatelstwa gminy,
Ważnym zadaniem jest kontrolowanie działalności zarządu oraz gminnych jednostek organizacyjnych. Zadanie to rada wykonuje przy pomocy komisji rewizyjnej.
- Zarząd gminy - organ wykonawczy. Składa się od 3 do 7 osób, które rada gminy wybiera ze swojego grona w tajnym głosowaniu. Zarząd ma swojego przewodniczącego, którym jest wójt a w tych gminach, gdzie siedziba władz znajduje się w miejscowości posiadającej prawa miejskie, przewodniczącym jest burmistrz lub prezydent miasta. Przewodniczący organizuje prace zarządu, reprezentuje gminę na zewnątrz i kieruje sprawami bieżącymi. W pracach zarządu uczestniczą sekretarz i skarbnik nie mając prawa głosu.
Obecnie w Polsce istnieje prawie 2,5 tysiąca gmin.
Administracja samorządowa
Samorząd terytorialny tworzy społeczność lokalna, ma ona prawo i zdolność do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych w interesie i na własną odpowiedzialność. Dlatego często samorząd terytorialny jest nazywany małą ojczyzną.
Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. Nr 96, poz. 603, z poz. zm.) ustanowiła z dniem 1 stycznia 1999 roku, obok istniejących już gmin, powiaty i 16 województw samorządowych.
Województwo samorządowe oznacza jednostkę samorządu terytorialnego tworzoną z mocy prawa przez mieszkańców województwa, jest ono największą jednostką zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej (Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa, Dz. U. Nr 91, poz. 575, z późn. zm.)
Samorząd województwa wykonuje zadania publiczne o charakterze wojewódzkim, które nie zostały zastrzeżone prawem na rzecz organów administracji rządowej. Samorząd województwa nie jest organem nadrzędnym i kontrolnym nad działalnością samorządu powiatowego i gminnego, nie wkracza zatem w sferę samodzielności powiatu i gminy. Dlatego też organy samorządu województwa, takie jak: zarząd, czy sejmik nie są organami wyższego szczebla wobec organów powiatu czy gminy - nie sprawują nadzoru nad tymi samorządami. Województwo ma osobowość prawną, posiada także zdolność prawną i zdolność sądową, może więc występować w procesach cywilnych jako strona. W imieniu województwa, do wykonywania czynności prawnych, uprawniony jest zarząd jako organ wykonawczy województwa.
Sejmik województwa
Sejmik jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. Na czele sejmiku województwa stoi przewodniczący sejmiku i dwóch wiceprzewodniczących wybieranych z grona radnych. Przewodniczący sejmiku organizuje pracę sejmiku i prowadzi jego obrady, nie ma uprawnień do reprezentowania województwa na zewnątrz.
Sejmik województwa obraduje na sesjach zwołanych przez przewodniczącego co najmniej raz na kwartał. Sejmik województwa ze swego grona może powoływać stałe i doraźnie komisje do wykonywania określonych czynności i zadań. Sejmik swoje zadania stanowiące wykonuje poprzez uchwalanie uchwał.
Zarząd województwa
Zarząd województwa jest organem wykonawczym województwa. W skład Zarządu Województwa Podlaskiego wchodzą: Marszałek Województwa Podlaskiego, dwóch wicemarszałków Województwa Podlaskiego oraz dwóch Członków Zarządu Województwa Podlaskiego. Marszałek województwa jest wybierany przez sejmik spośród radnych bezwzględną większością głosów. Na wniosek marszałka sejmik wybiera pozostałych członków zarządu. Zarząd jest organem kolegialnym, swoje zadania pełni między innymi poprzez podejmowanie uchwał. Jest uprawniony do wykonywania zadań samorządu, które nie zostały zastrzeżone na rzecz sejmiku województwa i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.
Urząd marszałkowski
Zarząd województwa swoje zadania wykonuje przy pomocy urzędu marszałkowskiego, oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych. Kierownikiem urzędu a zarazem zwierzchnikiem służbowym pracowników urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych jest marszałek województwa. Marszałek organizuje pracę zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz. Można zatem powiedzieć, że gospodarzem województwa jest marszałek - jako przedstawiciel wspólnoty samorządowej, którą tworzą wszyscy mieszkańcy województwa.
Powiat
Powiat to jednostka podziału administracyjnego w Polsce. Wchodzi w skład województwa i skupia kilka sąsiadujących gmin (powiat ziemski). Istnieją także gminy wydzielone - miasta na prawach powiatu, które nazywane są powiatami grodzkimi.
Po raz pierwszy wprowadzono powiaty w II poł. XIV w., kiedy zastąpiła kasztelanie. Powiaty istniały podczas zaboru rosyjskiego i w Polsce międzywojennej. W okresie PRL-u istniały do 1975 r., kiedy to zlikwidowane duże województwa podzielone na powiaty, a wprowadzono 49 mniejszych województw. Podział na powiaty przywróciła ostatnia reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999.
Władzę uchwałodawczą i kontrolną w powiecie sprawuje rada powiatu, a władzą wykonawczą jest starosta. W powiecie grodzkim funkcje te sprawuje odpowiednio rada miejska i prezydent miasta, lub burmistrz.
Powiaty w statystyce Unii Europejskiej stanowią regiony NUTS 3.
Największym powiatem ziemskim jest powiat białostocki, a grodzkim - Warszawa.
podejmowanie decyzji w zakresie
edukacji publicznej (szkoły ponadgimnazjalne)
ochrony zdrowia (szpitale rejonowe, powiatowe)
transportu na terenie powiatu (współfinansowanie lokalnych linii autobusowych, np. miejskich przedsiębiorstw komunikacji w miastach na prawach powiatu)
opieka nad drogami publicznymi powiatowymi
gospodarki nieruchomościami
porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli
przeciwdziałania bezrobociu
obronności
wydawania zezwoleń na podejmowanie pracy przez cudzoziemców
zwalczania klęsk żywiołowych oraz organizowania pomocy na szczeblu powiatowym
rejestracji pojazdów oraz wydawanie praw jazdy
Gmina
Gmina - to wspólnota samorządowa mieszkańców na odpowiednim terytorium. Może występować również jako jednostka samorządu specjalnego np. gmina wyznaniowa, gmina szkolna.
Od 1990 r. w Polsce gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. O ustroju gminy stanowi jej statut. Gmina może być gminą wiejską, gminą miejsko-wiejską lub gminą miejską. Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne.
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Mieszkańcy gminy podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy. Organami gminy są:
Gmina realizuje wszystkie zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego (powiat, województwo samorządowe).
Na terenie kraju znajduje się 2478 gmin, w tym 65 gmin mających status miasta na prawach powiatu. Najwiekszą terytorialnie gminą w Polsce jest Pisz w powiecie piskim, zajmuje terytorium 635 km².
Wójt
Wójt (niem. Vogt) w okresie lokacji miast był to dziedziczny urzędnik, stojący na czele miasta lub osady miejskiej lokowanej na prawie niemieckim.
Był on lennikiem pana miasta i miał liczne i dochodowe przywileje :
1/6 czynszów
1/3 kar sądownych
liczne parcele w mieście
zasiadał w ławie miejskiej
prawo posiadania jatek
inne
Zobowiązany był do konnej służby wojskowej.
W późniejszym okresie kiedy powstawały rady miejskie, miasto wykupywało urząd wójta.
Od roku 1990 do roku 2002 wójt był wybieranym przez radę przewodniczącym zarządu gminy i kierownikiem urzędu gminy.
Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta należy w szczególności:
1) przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,
2) określanie sposobu wykonywania uchwał,
3) gospodarowanie mieniem komunalnym,
4) wykonywanie budżetu,
5) zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy lub wyboru go przez radę gminy i upływa z dniem upływu kadencji rady gminy. Wójtem nie może być osoba nie bedąca obywatelem Polski.
Burmistrz (ze średniowiecznego niem. Bur(g)mīster - mistrz grodu) to, zazwyczaj obieralny, przewodniczący zarządu/magistratu gminy miejskiej.
W Polsce urząd ten pojawił się w XIII wieku, wraz z rozwojem samorządu miejskiego. Burmistrz był przewodniczącym rady miejskiej, wybieranym zwykle co kwartał spośród rajców. W XIX wieku nastąpiło oddzielenie funkcji burmistrza od funkcji przewodniczącego rady miejskiej.
Obecnie burmistrz to jednoosobowy organ wykonawczy gminy (wójt), która ma siedzibę w mieście. W miastach powyżej 100.000 mieszkańców lub posiadających historycznie przyjęte nazewnictwo organem wykonawczym jest prezydent miasta. Burmistrz jest również kierownikiem urzędu miasta (lub miasta i gminy). Niejako z urzędu jest też kierownikiem urzędu stanu cywilnego, lecz może także mianować odrębnego kierownika tego urzędu, co też z reguły jest praktykowane.
1