CHARAKTERYSTKA MORZA BAŁTYCKIEGO.

● MORZE BAŁTYCKIE JAKO MORZE SZELFOWE:

Szelf: Jest to najniższa, płaska część kontynentu, zalana przez morze, rozciągająca się do 200 metrów głębokości, gdzie wyraźnym załomem przechodzi w stok kontynentu.

Bałtyk należy do obiektów hydrograficznych wyjątkowo zróżnicowanych. Sprzyja temu szczególna konfiguracja brzegów, powodująca występowanie odrębnych akwenów i wciętych głęboko w ląd zatok. Dlatego nie można traktować Bałtyku jako jeden zbiornik wodny, ponieważ każdy akwen stanowi inny obiekt hydrograficzny.

Wyróżniamy 7 podstawowych akwenów:

1. Zatoka Botnicka

2. Morze Botnickie

3. Zatoka Fińska

4. Zatoka Ryska

5. Bałtyk Właściwy

6. Cieśniny duńskie

7. Kattegat

● WIEK MORZA BAŁTYCKIEGO:

Morze Bałtyckie jest stosunkowo młodym morzem na Ziemi, ponieważ liczy 13 000 lat.

● POŁOŻENIE MORZA BAŁTYCKIEGO:

Położenie Morza Bałtyckiego zostało wyznaczone za pomocą poniższych współrzędnych geograficznych:

1. Kraniec południowy 49°00´ szer. geogr. północnej (szczyt Opołonek w Bieszczadach)

2. Kraniec północny 69°20´ szer. geogr. północnej (szczyt Haltianturi w północnej części Gór Skandynawskich)

3. Kraniec zachodni 9°10´ dł. geogr. wschodniej (środkowa część Półwyspu Jutlandzkiego)

4. Kraniec wschodni 38°00´ dł. geogr. wschodniej (wschodni kraniec Pojezierza Południowokarelskiego)

Bałtyk znajduję się w północnej części Europy. Połączenie z oceanem jest możliwe dzięki cieśninom: Sund, Mały Bełt i Wielki Bełt. Państwa, z jakimi graniczy Morze Bałtyckie to:

1. na północy: Szwecja, Finlandia

2. na wschodzie: Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja

3. na południu: Polska, Niemcy

4. na zachodzie: Dania

Granica pomiędzy Morzem Bałtyckim a Morzem Północnym przebiega wzdłuż dwóch cieśnin: Kattegat i Skagerrak.

● UKSZTAŁTOWANIE MORZA BAŁTYCKIEGO:

Powierzchnia Bałtyku wynosi 415 266 km². Na rzeźbę dna miał bardzo silny wpływ lądolód skandynawski.

Część północna jest misą wyżłobioną przez lądolód prekambryjskim, skalistym podłożu (tarczy bałtyckiej). Brzegi w tej części są skaliste i bardzo urozmaicone m.in.: występują wybrzeża fiordowe lub szkierowe. W części południowej jest olbrzymia morena denna. Brzegi tutaj są piaszczyste a czasami też klifowe.

Maksymalna głębokość Morza Bałtyckiego wynosi 459 m i jest nazwana Głębią Landsorcką. Średnia głębokość wynosi niecałe 53 m.

Linia brzegowa Morza Bałtyckiego jest bardzo zróżnicowana przez dużą liczbę zatok i zalewów. Długość jej wynosi 8000 km . Dodając do tego wyspy, porozcinane skaliste wybrzeża w północnej części i zachodniej, linia ta może uzyskać nawet 22 000 km .

1. Wyspy:

• Gotlandia

• Bornholm

• Sarema

• Archipelag Wysp Alandzkich

• Uznam

• Wolin

2. Półwyspy:

• Helski

• Skandynawski

3. Zatoki:

• Gdańska

• Pomorska

• Botnicka

• Fińska

• Ryska

4. Cieśniny:

• Kattegat

• Skagerrak

• Sund

• Mały Bełt

• Wielki Bełt

● ZASOLENIA MORZA BAŁTYCKIEGO:

Przeciętne zasolenie wynosi od 7-8‰ i świadczy śródlądowym charakterze Bałtyku. Obecność soli to zasługa Morza Północnego. Gdyby odciąć od niego Bałtyk, nasze morze stałoby się słodkowodnym jeziorem. Do Bałtyku dociera bowiem więcej wody słodkiej niż wyparowuje, a właśnie parowanie jest najważniejszym procesem powodującym wzrost zasolenia w morzach zamkniętych i jeziorach. W większości wody słone docierają jedynie do Kattegatu, a tylko kilkanaście procent wód o zasoleniu ok. 30 ‰ osiąga cieśniny duńskie. Do Bałtyku Właściwego dociera woda o zasoleniu od 17‰ do 18 ‰ przyczyniając się wszakże do odświeżenia zalegających tam na dnie wód stagnujących o małej zawartości tlenu; w miarę przesuwania się na wschód i północ wody te ulegają wysłodzeniu przez wody górnej warstwy morza. I tak zasolenie wód dennych w Głębi Bornholmskiej wynosi 15‰, w Głębi Gdańskiej 13-14‰, wody denne w Głębi Landsorckiej mają 11‰, Botniku Północnym 4-5‰, a zasolenie wód w Zalewie Wiślanym wynosi jedyne 3‰. .

● TEMPERATURA MORZA BAŁTYCKIEGO:

Wody powierzchniowe Bałtyku najwyższą temperaturę 23 - 25°C mają w lipcu i sierpniu (przy brzegach), najniższą zaś ok. 2°C w styczniu i lutym, a w czasie surowych zim nawet poniżej 0°C. Średni przebieg temperatury wód powierzchniowych Bałtyku kształtuje się od 1°C w lutym do 17-19°C w lipcu i sierpniu. Jedynie w części północnej morza osiąga 12-13°C. Wartości średnie roczne wahają się w granicach 8-9°C. W przebiegu rocznym- od lutego do sierpnia - temperatura powietrza jest nieco wyższa od temperatury powierzchni wody, od września do stycznia zaś odwrotnie.

Zlodzenie morza: występuje od jesieni do późnej wiosny w północnej i wschodniej części Zatoki Fińskiej. W części południowej Morza Bałtyckiego jest przeważnie niewielkie, dotyczy do zwłaszcza Głębi Gdańskiej. Najczęstszym zjawiskiem na otwartej części Morza Bałtyckiego jest kra napływająca od północy o grubości 50cm .Na polskim wybrzeżu zjawiska lodowe pojawiają się dopiero pod koniec stycznia. Zakończenie zlodzenia morza następuje zazwyczaj na początku marca na morzu lub pod koniec tego miesiąca w zalewach.

● PŁYWY I FALE:

Mimo śródlądowego charakteru Morze Bałtyckie odznacza się sporym falowaniem wiatrowym. Podczas przeciętnego sztormu powstaje fala wysokości 4-5 m i długość 60-80m. Największa wysokość fal na Bałtyku osiągają 9 m.

● PRĄDY:

Wzdłuż polskiego brzegu morskiego biegnie z zachodu na wschód prąd powierzchniowy o prędkości kilku do kilkunastu centymetrów na sekundę. Jest on wywołany wiatrem zachodnim i powoduje przesuwanie się rumowisk przybrzeżnych. Główny prąd płynie wodny biegnie ze wschodu na zachód wzdłuż wybrzeży Szwecji i jest wywołany odpływem nadmiaru wód bałtyckich do Morza Północnego. Prędkość prądów dryftowych przy silnych i długotrwałych wiatrach jesiennych i zimowych może osiągnąć 3,5-5,5 km/h.

● WYBRZEŻA:

Można wyróżnić nad Morzem Bałtyckim 4 podstawowe rodzaje wybrzeży:

1. Zalewowo-mierzejowe -plaża

2. Mierzejowe - powstają na skutek gromadzenia się mułu i piasku

3. Klifowe

4. Fiordowo-szkierowe

W Polsce wyróżnia się 3 typy wybrzeży:

1. Klifowe np. Międzyzdroje

2. Wydmy np. Łeba

3. Płaskie

● FLORA I FAUNA MORZA BAŁTYCKIEGO:

Fauna: W przypadku Bałtyku fauna jest bardzo uboga. Przyczyną tego faktu jest małe zasolenie wód. Najczęściej występującymi zwierzętami w Bałtyku są ryby jak np. śledź, dorsz, które mają zdolności przystosowawcze do zasolenia wód. W zatokach, gdzie woda jest słodka występują także: płocie, okonie.

Flora: W florze Bałtyku możemy spotkać: glony, brunatnice, różnego rodzaju zielenice, trawę morską itp. rośliny.

● ZANIECZYSZCZENIA:

Bałtyk spełnia rolę odbiornika zanieczyszczeń z obszaru dziewięciu wysoko uprzemysłowionych państw. Cały Bałtyk odbiera nadmierne ilości związków azotu i fosforu, pochodzących głównie z wymywania nawozów sztucznych z pól, a także związków toksycznych: środków owado- i chwastobójczych oraz substancji pochodzących z przemysłu (spalanie ropy naftowej, węgla kamiennego) i śmieci.

Zanieczyszczenia wnoszone do Bałtyku można podzielić na:

1. Substancje toksyczne np. trwałe związki organiczne

2. Zanieczyszczenia ropopochodne np. ropa

3. Skażenia sanitarne np. mikrobiologiczne

4. Substancje radioaktywne np. opad izotopów promieniotwórczych

5. Inne np. śmieci

● EUTROFIZACJA

To nadmierne użyźnianie wód. Proces ten powoduje ogromne ubytki tlenu i pojawienie się siarkowodoru. Dopływ nadmiernie zasolonych wód rzecznych powoduje wzrost zasolenia głębin morskich. Następuje wzrost fosforanów, związanych ze spadkiem pH i występowaniem siarkowodoru; w osadach morskich odkładają się duże ilości azotu.

W wyniku eutrofizacji wód następuje:

1. Zmiana barwy morskiej z zielonej na żółtozieloną lub brunatnąZmniejszona przezroczystość wody

2. Wzrost fosforanu

3. Ubytki tlenowe i pojawienie się siarkowodoru

Końcowym przejawem tego procesu jest powstawanie pustyń azoicznych. Przyczyna ich rozwoju jest wyczerpanie zasobów tlenowych i pojawienie się siarkowodoru. Zjawisko zanika podczas sztormów morskich, które sprzyjają wlewom Morza Północnego, dzięki czemu do Bałtyku dostają się wody słone, mające w sobie duże ilości tlenu.

● OCENA OCHRONY MORZA BAŁTYCKIEGO:

Trzeba jak najszybciej zacząć chronić nasz Bałtyk, aby nie stał się „wielkim wodnym wysypiskiem śmieci”. Większość z Nas co roku wyjeżdża nad polskie morze, aby odpocząć. I nie będzie Nam miło, gdy nie tylko na brzegu zobaczymy mnóstwo śmieci, ale też w morzu. Jednak, żeby tak się nie stało powinniśmy zmniejszyć emisję zanieczyszczeń do Bałtyku m.in. przez:

• budowę oczyszczalni ścieków,

• budowa ekologicznych wysypisk śmieci,

• ograniczenie zużycia trudno rozkładalnych tworzyw sztucznych,

• zbieranie surowców wtórnych,

• dbanie o czystość plaż i wód przybrzeżnych

● POROZUMIENIA MIĘDZYNARODOWE W SPRAWIE OCHRONY MORZA BAŁTYCKIEGO:

1. 1974r. : Państwa nadbałtyckie uchwaliły tzw. Konwencję Helsińską o ochronie środowiska Morza Bałtyckiego. Jej organem stała się Komisja Ochrony Środowiska, Morskiego Bałtyku - w skrócie HELCOM.

2. 1990r.: podpisano Deklarację Bałtycką mającą na celu zapewnienie ochrony ekologicznej morza u przywrócenia jego równowagi ekologicznej

3. 1992r.: Przyjęto zaostrzaną wersję konwencji, obejmująca również wody wewnętrzne.

4. 1993r.: Ministrowie Ochrony Środowiska i wysocy przedstawiciele rządów państw zlewiska Morza Bałtyckiego przyjęli Deklarację Gdańską, zacieśniającą współpracę tych państw.

5. 1996r.: Na Konferencji Premierów państw bałtyckich przyjęto Deklarację Premierów i Program Działania uściślające współpracę w zakresie Programu Bałtyckiego oraz opracowanie Agendy 21 dla Bałtyku.

Podjęte przeciwdziałania zanieczyszczeniom morza powoli przynoszą efekty w zakresie poprawy stanu środowiska morskiego Morza Bałtyckiego.

str. 5

---