Główne rodzaje zmiennych są wymienianie w temacie pracy magisterskiej.
1] Może zdarzyć się tak, że w temacie pracy zostanie podana tylko jedna zmienna. Celem badań jest wtedy stwierdzenie sposobu przejawiania się tej zmiennej, częstości lub intensywności jej występowania w danej populacji (diagnostyczne określenie stanu rozwoju danej zmiennej), np.:
Rodzaje i częstość powstawania błędów na lekcjach języka polskiego w klasie VI szkoły podstawowej.
Zachowania agresywne chłopców w młodszym wieku szkolnym.
Wyobrażenia dotyczące przyszłości młodzieży piętnastoletniej.
Zamierzenia i plany zawodowe młodzieży kończącej szkołę średnią.
2] Zdaniem Z. Skornego, głównym celem badań naukowych jest wykrycie zależności występujących między badanymi zjawiskami.
a) Związki zmiennej z wiekiem można stwierdzić, poznając jej stan lub rozwój w określonym przedziale czasowym, np.:
Sprawność intelektualna dzieci siedmio- i dziesięcioletnich.
Aspiracje dotyczące założenia rodziny u młodzieży rozpoczynającej i kończącej studia.
Rozwój trwałości uwagi uczniów szkoły podstawowej.
Rozwój pojęć abstrakcyjnych młodzieży w wieku 15 i 18 lat.
b) Porównując częstość występowania, nasilenie lub poziom rozwoju wybranej zmiennej w dwóch populacjach, określamy jej zależność od różnicujących je czynników, np.:
Poziom neurotyzmu dzieci zdrowych i wykazujących ograniczoną wadę serca. (czynnik różnicujący - ...................)
Główne kierunki zainteresowań młodzieży uczęszczającej do szkół ogólnokształcących oraz zasadniczych szkół zawodowych. (czynnik różnicujący - ................)
Aspiracje zawodowe młodzieży miejskiej i wiejskiej. (czynnik różnicujący - ...................)
c) Tematy, w których wymieniono dwa rodzaje zjawisk, spełniających funkcję zmiennej zależnej i niezależnej:
Osiągnięcia w nauce a sytuacja rodzinna uczniów klas IV szkoły podstawowej.
Wpływ wychowawczy postaw rodziców na agresywne zachowanie się dzieci.
Przyczyny frustracji doznawanych przez dzieci w młodszym wieku szkolnym.
Aktywność społeczna dorastającej młodzieży a samoocena.
d) W temacie może być uwzględniona zmienna zależna, niezależna i pośrednicząca. Objęcie badaniami trzech rodzajów zmiennych pozwala na pełniejsze poznanie prawidłowości kierujących danym rodzajem zjawisk.
Wpływ sukcesów i niepowodzeń na poziom aspiracji młodzieży a samoocena.
Model badanych zjawisk:
sukcesy (niepowodzenia) → samoocena → poziom aspiracji
zmienna niezależna zmienna pośrednicząca zmienna zależna
Celem badań opartych na powyższym modelu byłoby stwierdzenie, czy wpływ sukcesów i niepowodzeń na poziom aspiracji jest uzależniony od samooceny (np. u osób z wysoką samooceną po doznanym sukcesie poziom aspiracji może podwyższać się, zaś przy niskiej samoocenie obniżać).
Reagowanie na trudności napotykane w działaniu a poziom neurotyzmu.
Model badanych zjawisk:
trudności w działaniu → poziom neurotyzmu → reagowanie na trudności
zmienna niezależna zmienna pośrednicząca zmienna zależna
Uwzględniając powyższy model, na podstawie przeprowadzonych badań należałoby stwierdzić, czy sposób reagowania na trudności napotykane w działaniu zależy od poziomu neurotyzmu. Można przypuszczać, że u osób wykazujących wysoki poziom neurotyzmu występujące trudności powodują dezorganizację działania lub nawet przerwanie go.
Z.Skorny, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984.