MNIEJSZOŚĆ ETNICZNA, RASOWA, NARODOWA W ANALIZACH SOCJOLOGICZNYCH
Grupa mniejszościowa jest kategorią społeczną obejmującą pewną populację wyróżnioną w obrębie szerszej zbiorowości na podstawie pewnych cech, które są negatywnie oceniane przez dominującą większość społeczeństwa. Cechami, które mogą być odbierane jako ważne są: wygląd zewnętrzny, wzory zachowań, styl życia, język, cechy kultury, religia, przynależność organizacyjna, dziedzictwo historyczne, itp.
Socjologia bada sytuację, w jakiej się znajdują, ich status społeczny, prawny i obywatelski, dysproporcje w zakresie praw obywatelskich, dostępu do bogactwa, władzy, prestiżu, itd.
Mniejszości zdają sobie sprawę ze swego położenia i stosunku większości do nich, odczuwają odrębność z powodu dyskryminacji. Często jednak nie mogą zmienić swojego położenia, bo przynależność do mniejszości wypływa np. z faktu urodzenia, rasa i etniczność są cechami statusu przypisanego. Dlatego też grupy mniejszościowe cechuje silne poczucie więzi i solidarności grupowej. Inne cechy charakterystyczne to: odrębność kulturowa, ograniczona autonomia lub jej brak, tradycja i symbole.
Na podstawie rodzaju integracji wyróżniamy mniejszości ze wzgl. na rasę, pokrewieństwo, przynależność terytorialną, narodową, kulturę, religię. Ze względu na kryterium terytorialno-ekologiczne osiadłe-przybyłe, zwarte-rozproszone, otwarte-izolowane, graniczne-wewnętrzne, centralne-peryferyjne. Stosując kryteria kulturowe mniejszości etniczne i narodowe. Dalej mamy też mniejszości terytorialno-polityczne, np. Polacy na Litwie, oraz terytorialne (bez państwa, z odrębnością kulturową).
Według L. Wirtha mamy: mniejszości pluralistyczne: w społeczeństwach wielonarodowych, respektowanie praw, asymilacjonistyczne: chęć asymilacji do większości, imigranci, secesjonistyczne: demonstrujące odrębność, aspiracje do autonomii lub własnego państwa, wojownicze: domagające się praw w drodze walki.
Według kryterium genezy: aneksacyjne: przez przyłączenie terytorium, kolonialne: napływ obcej ludności, niewolnicze, imigracyjne.
Według K. Kwaśniewskiego: 1) mniejszości skupiające zwolenników jakiś poglądów politycznych, gospodarczych, 2)...jakiś ideologii, religii, 3) charakteryzujące się inną kulturą, 4) wyróżniane na podstawie cech fizycznych.
Relacje między mniejszością a większością ujęte zostały w trzy podstawowe modele:
konfliktowy - sprzeczność interesów i celów, dyskryminacja, wrogość, izolacja
integracyjny - współpraca, brak uprzedzeń, tolerancja dla odmienności
asymilacyjny - nacisk na asymilację ze strony większości lub dążenie do asymilacji ze strony mniejszości
Cechy mniejszości etnicznych: 1) żyje w obrębie narodu, społeczeństwa 2) jej członkowie genezy swej przynależności dopatrują się we wspólnej historii, wspólnych przodkach 3) tworzą sieć organizacji i nieformalnych stosunków społecznych, które zachęcają do pozostawania w grupie 4) posiadają własne symbole związane z poczuciem odrębności.
W. Kuvelsky wyodrębnia: kategorie etniczne - grupy pozbawione silnych więzi i kontaktów, organizacje etniczne - grupy wewnętrznie zorganizowane, społeczności etniczne - organizacje etniczne zorganizowane na pewnym terytorium.
Grupa rasowa to pewna kategoria etniczna, której członkowie i inni mają przekonanie, że posiada wspólne cechy fenotypu.
Mniejszość narodowa to grupa etniczno-narodowa nie posiadająca własnej formy państwowości lub posiadająca ją, ale zamieszkująca w granicach innego państwa. Typy mniejszości wyróżniamy w oparciu o kryteria: aspiracji (do utworzenia państwa), identyfikacji z krajem zamieszkania, miejsca zamieszkania, położenia prawnego. Członkowie mniejszości pragną zachować swoją odrębność i przekazać ją dzieciom.
Relacje między większością a mniejszością narodową zależą m.in. od stosunków przestrzennych, podobieństwa kultur, intensywności kontaktów ekonomicznych i ich historii, sposobu organizacji życia społeczno-politycznego, charakteru państw, z którymi identyfikują się obie strony. Konflikty etniczno-narodowe często wiążą się z dyskryminacją mniejszości, roszczeniami narodów dążących do posiadania własnego państwa bądź zwiększenia autonomii.
Migracja. Jednostka tym chętniej migruje, im większe są jej oczekiwania, że dzięki temu zdobędzie ocenianą pozytywnie przestrzeń życiową i im częściej migracja występuje w jej otoczeniu stanowiąc wzorzec zachowania. Migracje należą do zasadniczych przyczyn zróżnicowania etniczno-narodowego wielu społeczeństwa, wyjaśniają obecność mniejszości etnicznych i narodowych, decydują o strukturze etniczno-narodowej. Zjawisko masowej migracji zawiera ryzyko zaburzenia ładu społecznego, jednak międzynarodowa migracja to dowód integracji kulturowej świata.
Istnieją pewne bariery asymilacyjne. Im większa jest odmienność kultury i poziomu rozwoju cywilizacyjnego reprezentowanych przez imigrantów w stosunku do kultury kraju imigracyjnego, tym trudniejsza jest ich adaptacja i asymilacja w kraju pobytu. Społeczeństwa mają duże wymagania w stosunku do „obcych”. Dominuje preferencja do homogenicznego modelu kultury, ale nie oznacza to rozwiązania problemu dyskryminacji.