CYWILIZACJE

7 cywilizacji wymarłych:

- mezopotamska

- egipska

- kreteńska

- klasyczna

- bizantyńska

- środkowoamerykańska

- indyjska

5 najstarszych żyjących cywilizacji:

- chińska

- japońska

- indyjska

- islamska

- zachodnia

Cywilizacje współczesne:

- prawosławna

- latynoamerykańska

- afrykańska

Cywilizacja chińska - istnieje od ok. 1500 roku p.n.e. Charakteryzuje się konfucjanizmem. Obejmuje kulturę Chin oraz chińskich społeczności Azji Południowo-Wschodniej, a także pokrewne kultury Wietnamu i Korei.

Cywilizacja japońska - ukształtowana miedzy 100 a 400 rokiem n.e. Ze względu na korzenie łączona jest z cywilizacją chińską

Cywilizacja indyjska - istnieje od ok. 1500 roku p.n.e. Charakteryzuje się Hinduizmem, który stanowi centralny element religijny, kulturowy i społeczny.

Cywilizacja islamska - powstała ok. VII w. n.e. na Półwyspie Arabskim. W jej ramach istnieje wiele różnych kultur i subkultur tj. arabska, turecka, perska, malajska

Cywilizacja zachodnia - ukształtowała się ok. 700 - 800 roku n.e. Składa się z Europy, Ameryki Północnej i obszarów zasiedlonych przez Europejczyków (Australia). Europejskie chrześcijaństwo zaczęło wykształcać odrębną cywilizację Zachodu pomiędzy VII a IX w. Całe stulecia pozostawała ona w tyle za innymi. Dopiero w wiekach XI a XIII zaczęła naprawdę się rozwijać.

Cywilizacja prawosławna - ośrodkiem jej jest Rosja, od zachodniego chrześcijaństwa wyróżnia ją bizantyjski rodowód, religia, panowanie tatarskie, despotyzm i ograniczony kontakt z kulturami zachodu.

Cywilizacja latynoamerykańska - posiada odrębną tożsamość, kształtowała się na katolicyzmie a obecnie na protestantyzmie, zawiera w sobie kultury tubylcze (podgrupa cywilizacji zachodu)

Cywilizacja afrykańska - ciężko o niej mówić, ponieważ w Afryce istnieje wiele różnych znanych i odrębnych cywilizacji (Etiopia). Jednak afrykańskie tożsamości i mieszkańcy podkreślają swoją odrębność afrykańską.

Religie - to centralny element definiujący cywilizacje

Wyróżniamy 5 religii świata:

- chrześcijaństwo

- islam

- hinduizm

- konfucjanizm

- buddyzm (nie przetrwał w kraju, w którym się narodził, został zasymilowany z miejscowymi kulturami, mimo ze jest to nadal ważny element kultury wielu społeczeństw Azji, nie tworzy cywilizacji buddyjskiej)

Kontakty między cywilizacjami przed rokiem 1500 p.n.e. faktycznie nie istniały, albo były sporadyczne. W wieku VII n.e. rozwinęły się kontakty między cywilizacją islamu i zachodu oraz islamu i Indii.

HINDUIZM

Hinduizm - (Indie) powstał ok. 3 tys. lat temu. Nie ma swojego założyciela, powstał w wyniku ewolucji i asymilacji wierzeń. Nie posiada doktryny, głównego autorytetu religijnego i hierarchii kościelnej. Aby być hinduistą trzeba się urodzić Hindusem i od dzieciństwa przyzwyczajać ich zwyczaje, normy i kulturę.

Wedy - najstarsze pisma hinduizmu (1200-1700r. p.n.e.), stanowiły całość wiedzy o świecie ludzi i świecie bogów. Są najważniejsze ze wszystkich pism objawionych, używane w hinduistycznych modlitwach i ceremoniach. Z początku wedy były przekazywane ustnie, w drugiej połowie pierwszego tysiąclecia zostały spisane. Czas wed nie jest liniowy, piekło i niebo to etapy pośrednie.

Wedy dzielą się na:

- Rygweda (hymny ofiarne)

- Jadżurweda (akcje liturgiczne, funkcjie kapłanów)

- Samaweda (śpiewy ofiarne)

- Atarwaweda (zaklęcia magiczne)

Inne pisma objawione:

- brahmany (traktaty teologiczne)

- aranjaki (traktaty leśne)

- upaniszady (księgi mistyczno filozoficzne, które ukształtowały mentalne wzorce indyjskiego społeczeństwa, warunkujące postawy i działania Hindusów)

Brahman - bóg, najwyższa istota znajdująca się poza zasięgiem ludzkiej mocy

Iśwara - osobowy bóg, stwórca Brahma, wszechobecny i wszechmogący

Atman - dusza jednostkowa (ludzi, zwierząt, roślin), pochodzi od Brahmana

Samsara - wcielenie, któremu poddana jest każda ziemska istota

Karman - suma uczynków dobrych i złych

Maja - iluzja, która pęta człowieka zniewolonego w samarze (złe uczynki)

Moksza - wyzwolenie się z koła samary i połączenie z Brahmanem

Warna - klasa społeczna

Bramin - członek najwyższej warny (klasy kapłańskiej)

Mandir - świątynia hinduska

Pudży - oddawanie czci bogom

Darsan - kontakt wzrokowy z bogiem

Prasad - składanie ofiary bogom

4 cele życia w hinduizmie:

- kama (zaspokojenie zmysłowych pragnień)

- artha (zdobycie dóbr materialnych)

- dharma (przestrzeganie zasad religijnych)

- moksza (wyzwolenie)

4 okresy życia w hinduizmie:

- brahmaaczarja (nauki pod opieką guru)

- garhastrija (zakładanie rodziny)

- vanaprastha (opuszczenie domu)

- sanjasia (wyrzeczenie się wszystkiego i dążenie do wyzwolenia)

Mahabharata - wielka epopeja, powstałą między IV w p.n.e. a IV w n.e., liczy 220 tysięcy wierszy. Jest to encyklopedia braminizmu, nazywana czasami piątą wedą.

Ramajana - starożytny epos, powstał pomiędzy IV w p.n.e. a II w n.e. ,liczy 1100 wersów, opisuje historię króla Ramy, kształtuje wzory tj.: miłość, honor, lojalność i wiarę w dobro.

Purany - gatunek literacki świętych pism hinduizmu (tematy: historia, religia, tradycja)

System Adwajta Wedanty - stworzony w VIII w n.e. przez Adi Sankarę. Głosi całkowitą jedność atmana (jednostkowej jaźni) i Brahmana (absolutu). Istotą każdego człowieka jest Brahman a dotrzeć do niego można poprzez zdobywanie duchowej wiedzy i medytację.

System Joga - powstała ok. II w. p.n.e., Dotyczy praktyk ciała i umysłu, prowadząc do zrozumienia jedności wszystkich rzeczy, w system ten składają się przekazy etniczne, techniki kontemplacyjne i ćwiczenia fizyczne.

Najważniejsze bóstwa hinduizmu:

- Wisznu: protektor kosmosu, który podtrzymuje życie, sprawiając, że życie istoty wypełnia się celem. Jest przychylny człowiekowi i łagodny. Przyjmuje postać człowieka lub zwierzęcia, odpowiednią do walki z siłami zła i przywraca światu porządek.

- Śiwa: drugi po Wisznu najważniejsze bóstwo, wchodzi w skład hinduistycznej trójcy, ma funkcję niszczycielską, przedstawiany jest jako asceta z włosami upiętymi w kok i tygrysią skóra wokół bioder, jego atrybutem są: trójząb (symbol stwarzania, podtrzymywania i niszczenie), trzecie oko, ciemnoniebieska szyja, księżyc nad głową

- Dewi: bogini matki, czczona pod wieloma postaciami, postrzegana jako zdolną do tworzenia i niszczenia życia, posiada połączone moce wszystkich bóstw i jest niewidzialną formą natury.

- Krysza: obdarzony tylko częścią boskości, przedstawia 3 ścieżki jogi (działania, wiedzy, miłości), przedstawiany jest jako młodzieniec o ciemnoniebieskiej skórze, odziany w złocistą szatę, a na glowie diadem i pawie pióra.

- Saraswati: bogini wiedzy, sztuki i świtu, bez niej na świecie zapanowałby chaos

- Lakszmi: bogini dostatku i zamożności, pielęgnuje życie i akceptuje ludzkie słabości

- Parwati: żona Śiwy, opiekunka domowego ogniska, czczona w dwóch postaciach: *Gauri- dobra,

*Kali - zła

- Hanuman: bóstwo opiekuńcze, małpy są jego poddanymi, został zrodzony z nasienia boga wiatru Waju

- Ganesa: patron uczonych, usuwał wszelkie przeszkody i zapewniał powodzenie i dobrobyt

Poza bóstwami integralną częścią hinduizmu jest oddawanie czci elementom natury, jak rzeki (Ganges, Jamuna, Narmada itd.), góry (np. Kailaś, Nanda Devi), drzewa, kamienie, zwierzęta

Hindusi kremują swoich zmarłych. Wieży się że dusza jest w pewien sposób przywiązana do ciała i jeśli nie zostałoby ono spalone to dusza byłaby materialnie uwiązana i niezdolna do ponownych narodzin. Jako że śmierć jest tradycyjnie jednym z etapów życia, nie jest ona uważana za definitywny koniec egzystencji.

ISLAM

Mahomet - prorok i twórca islamu, urodził się Mekce, żył w latach 570 - 632, podczas kontemplacji doznał wizji zaczął głosić zasady nowej religii, przeciwnicy wypędzili go z Mekki do Medyny w 622roku, ta data została przyjęta za początek ery muzułmańskiej.

Koran - księga islamy ze spisanymi naukami Mahometa

Sunna - prawa, oparte na wzorze postępowania Mahometa

Allah - jedyny bóg, który nie posiada potomstwa

Dogmaty islamu:

- w jego anioły (Gabriela, Michała)

- w jego Księgi (Koran, Tora, Ewangelia)

- w jego proroków (Mahometa, Jezusa, Mojżesza)

- w dzień ostatni (dzień sądu ostatecznego)

- w przeznaczenie (dobro i zło)

5 filarów islamu:

- Wyznanie wiary

- Modlitwa (5 razy dziennie)

- Jałmużna

- Post

- Pielgrzymka do Mekki (raz w życiu)

Duchowni w islamie:

- Imam: nie jest kapłanem, lecz członkiem społeczności wiernych, który prowadzi do modlitwy

- Aamii: znawca podstawowych zasad islamu

- Idżtihad: wyjaśnia bieżące problemy społeczności

- Tafsir: interpretator Koranu

Prawo islamskie - znane jako Szariat, oparte na Koranie i Sunnie, rządzi wszystkimi dziedzinami życia muzułmanów, wykładaniem prawa zajmują się Mufti

Święta islamskie:

- Aszura (kulminacja miesiąca żałoby, z dniem pierwszego dnia roku)

- Hidźra (upamiętnienie wędrówki Mahometa)

- Noc poczęcia proroka

- Urodziny proroka

- Noc wniebowstąpienia

- Ramadan (miesiąc postu)

- Noc Mocy

- Święto przerwania postu

- Święto ofiar

Szczególnie ważna jest modlitwa piątkowa, ma charakter publiczny i jest obowiązkowa dla wszystkich dorosłych mężczyzn.

Największą zbrodnią w islamie jest odstępstwo od wiary, a następnie: morderstwo, nierząd, sodomia, itp. Człowiek jest stworzeniem i sługą Allaha. Jest obdarzony wolną wolą, zasługuje swym postępowaniem na zbawienie i pobyt w raju lub na wieczne potępienie.

KONFUCJANIZM

Konfucjanizm - system filozoficzno religijny zapoczątkowany w Chinach w V w. p.n.e. rozwinięty przez Mencjusza (idealista) i Xunzi (realista). Głosi, że budowa idealnego społeczeństwa jest możliwa przez przestrzeganie obowiązków wynikających z hierarchii społecznej, zachowywaniem tradycji, ładu i porządku. Rozpowszechnił się głownie w Chinach i Korei.

Podstawowe pojęcia:

Niebo - koncepcja wspólnego ducha przodków, godni przodkowie tworzą się w jeden bezosobowy byt absolutny, który steruje losami świata

Niebiański spokój - rodzaj idealnego planu świata, zależy od dobrej woli i działań ludzi, niebo nie ma na to wpływu

Rytuały i obyczaje - głównym zadaniem jest rozpoznanie planu nieba, czyli nauczenie się, co jest dobre a co złe, jest to podstawowa wiedza, bez której nie można osiągnąć stanu niebiańskiego spokoju. Wiedza ta nie jest nikomu dana automatycznie i można ją posiąść wyłącznie poprzez obserwacje skutków działań swoich i innych ludzi. Im więcej tym większa szansa na stan spokoju niebiańskiego.

Cnota konfucjańska - zaszczepienie swoim dzieciom tej religii nawet, jeśli posiadają małą wiedzę o niej

Rodzina - składa się głowy rodu i hierarchicznych potomków, głowa rodu ma absolutną władzę, kierować się cnotą i posiadać największą wiedzę na temat niebiańskiego spokoju. W przypadku, gdy tak nie jest rodzina najczęściej się rozpada.

Struktura państwa - polega na tej samej zasadzie, co rodzina,

Takwiec - pełne posłuszeństwo rodziny wobec władcy państwa

Rytuał - nauczanie i kultywowanie religii, budowanie placów paradnych bez ścian. w których odbywano ceremonie (każdy miał swoje przydzielone miejsce w hierarchii) tworząc na chwilę niebiański pokój na ziemi.

Armia - sprawy związane z wojskowością traktowano jako zło konieczne

Podstawowe zasady:

- Zbudowanie idealnego społeczeństwa, osiągnięcie pokoju na świecie jest możliwe dzięki przestrzeganiu obowiązków wynikających z hierarchii społecznej, oraz zachowaniu rytuałów.

- Człowiek jest z natury dobry i zdolny sam kierować własnym życiem, powinien jednak podporządkować się przyjętym zewnętrznym regułom zachowania.

- Zamiast dążyć do oderwania się od rzeczywistości należy godzić się ze swoim miejscem w społeczeństwie i wypełniać związane z tym obowiązki.

- Podstawą społecznego porządku jest skrupulatne wypełnianie obowiązków jakie ciążą na każdym, zwłaszcza wobec własnej rodziny.

- Należy kultywować tradycyjną zależność społeczną ( wulun)

Pięć cnót konfucjańskich:

- humanitaryzm,

- słuszność,

- odpowiedzialność,

- mądrość,

- zaufanie,

Trzy reguły kardynalne:

- władca kieruje poddanym,

- ojciec kieruje synem,

- mąż kieruje żoną,

Trzy reguły kobiet:

- przed ślubem ma być posłuszna ojcu,

- po ślubie ma być posłuszna mężowi,

- po śmierci męża ma być posłuszna najstarszemu synowi,

Pięć kanonów konfucjanizmu (dzieła podstaw Konfucjanizmu):

- Księga pieśni

- Księga dokumentów

- Księga przemian

- Księga rytuału

- Roczniki (wiosen i jesieni)

TAOIZM

Taoizm - magiczny system filozoficzno religijny, łączy myśl moralną z myślą filozoficzną, etyczną i wiarą. Najstarszy system dawnych Chin, na którym rozwinął się konfucjanizm i buddyzm. Powstał około VI w. p.n.e. przez Lao Tsy. Obecnie występuje w Hongkongu i Tajwanie.

Założenia Taoizmu:

- odzyskanie naturalnej spontaniczności i zachowanie postawy szlachetniej prostoty

- istnieje duchowo - materialna jedność świata

- nie należy sprzeciwiać się naturalnemu porządkowi panującego w przyrodzie

- należy uznać wyższość kontemplacji nad nauką

- należy ograniczyć porządek władzy i rolę państwa do minimum

Taoizm filozoficzny - przemyślenia nad ostateczną rzeczywistością i wejście w drogę mędrca, który swoją postawą fascynuje się każdym detalem życia,

Taoizm praktyczny - sztuczki praktyczne związane z zachowywaniem zdrowia, wydłużaniem życia (systemy oddychania, transmutacja energii seksualnej)

Tao - droga, siła kosmiczna, najwyższy byt moralny

Taili - najwyższa ostateczność, stan wszechświata, w którym doszło do podziału jin i jang

Wuji - stan wszechświata sprzed podziału na jin i jang

Jin i Jang - kosmiczne zasady, które oddziaływają na siebie i nawzajem się uzupełniają

Jin - oznacza to, co żeńskie, pasywne, mrok, miękkość, wklęsłość i pustkę

Jang - oznacza to, co męskie, aktywne, światło, twardość, wysokość i pełnię

Wu wei - należy pozwolić istnieć rzeczą zgodnie z naturą, bez ingerencji człowieka

Wu xing - 5 żywiołów (drewno, ogień, ziemia, metal, woda)

Aby wejść na drogę tao należy:

- żyć skromnie i zgodnie z naturą, bez wygórowanych ambicji

- żyć zgodnie z zasadami jin i jang

- żyć samotnie i prosto

Najważniejsze księgi:

- Daodejing (drogi i cnoty) podstawowy kanon taoizmu

- Zhuangzi ( prawdziwa księga południowego kwiatu) zbiór taoistycznych tekstów

BUDDYZM

Buddyzm - system filozoficzno etniczny uznawany za religię, powstał około 560 - 480 r. p.n.e. przez Siddattha Gotami

4 szlachetne prawdy:

- prawda o cierpieniu (wszystko jest pozbawione trwałemu zadowoleniu i podlega cierpieniu)

- prawda o przyczynie cierpienia (przyczyną cierpienia jest pragnienie)

- prawda o ustaniu cierpienia (ustanie cierpienia to całkowite zaniknięcie i ustanie)

- prawda o ścieżce prowadzącej do ustania cierpienia (drogą do ustania cierpienia jest szlachetna ośmiostopniowa ścieżka)

Ośmiostopniowa ścieżka:

- właściwy pogląd

- właściwe postanowienie

- właściwe słowo

- właściwy czyn

- właściwe zarobkowanie

- właściwy wysiłek

- właściwa uważność

- właściwa medyacja

Bodhi - stan wiary, przebudzenie ze snu i doświadczenie trzech cech istnienia (nietrwałość, cierpienie, brak)

Nirwana - stan, w którym ustaje chęć pragnienia czegokolwiek, warunkiem osiągnięcia nirwany jest uwolnienie umysłu od niewiedzy i uwolnienia się od cierpienia.

Samsara - niekończąca się wędrówka po śmierci, przechodzenie na wyższy lub niższy poziom egzystencji, nieodłącznym elementem jest cierpienie

Karma - działanie wynikające z określonego celu oraz skutek tego działania, skutki mogą być różne, ponieważ nie są z góry ustalone

Maja - stan złudzeń cierpienia i namiętności

6 krain ponownego narodzenia:

- bogowie

- tytani

- ludzie

- zwierzęta

- głodne duchy

- piekło

Trzy klejnoty buddyzmu:

- Budda: ideał, wiara w oświecenie osiągnięte przez Buddę, zaufanie do jego nauk

- Dharma: nauki Buddy, prowadzące do ustania cierpienia

- Sangha: zgromadzenie mnichów i mniszek, stojące na straży nauk Buddy

Made by 8O8I 1

---