Aleksander Fredro był komediopisarzem, poetą, pamiętnikarzem, żył w latach 1793 (lub 1791) - 1876. Matka artysty zmarła w 1806 roku w pożarze dworku. Jego ojciec, Jacek, otrzymał tytuł hrabiowski w 1822 roku, sam Aleksander był po kądzieli praprawnukiem wybitnej poetki Elżebiety Drużbackiej. Kształcił się wyłącznie w domu. W 1809 r. zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego, w 1812 został mianowany kapitanem. Odbył kampanię aż do Moskwy, otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari. Brał też udział w bitwach pod Dreznem, Lipskiem i Hanau. W 1814 roku odznaczony Krzyżem Legii Honorowej, podał się do dymisji i w 1815 r. wrócił do Galicji. Wstąpił do lubelskiej loży wolnomularskiej Wolność Odzyskana. W 1828 r. ożenił się z Zofią z Jabłonowskich Skarbkową. Mieszkał w swoim majątku w Beńkowskiej Wiszni lub we Lwowie. W 1829 został członkiem warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1833-1842 był posłem do Sejmu Stanowego. Po rzezi galicyjskiej napisał memoriał polityczny Uwagi nad stanem socjalnym w Galicji, który krążył w odpisach. W 1848 był członkiem lwowskiej Rady Narodowej. W latach 1850-1855 przebywał w Paryżu, poznał tam Mickiewicza. W 1861 wybrany do pierwszego Sejmu Krajowego. Honorowy obywatel Lwowa, członek Akademii Umiejętności w Krakowie.
Fredro jest uznawany za najświetniejszego komediopisarza polskiego wszystkich czasów. Ogólne spojrzenie na jego dorobek pozwala stwierdzić, że tworzył on skokami, nie w sposób ciągły: okresy wzmożonego wysiłku twórczego przeplatały się z okresami milczenia. Przyczyny tych przerw, jak i decyzji niepublikowania ani niewystawiania niczego w ostatnich dwudziestu latach życia pisarza nie są zupełnie jasne. Na pewno odegrały tu rolę ataki krytyków, pomawiających pisarza o obojętność na żywotne sprawy narodowe.
Alina Witkowska „Romantyzm” :
ALEKSANDER FREDRO - najświetniejszy komediopisarz polski, jego komedie mona podzielić wg różnych kryteriów:
Komedie pełnospektaklowe - duże i komedie jednoaktowe - małe np. „Zrzędność i przekora”, „Świeczka zgasła”.
Komedie serio i komedie farsy(farsy - komedie szybkiej akcji, spiętrzonej intrygi) np. „Damy i huzary”
Twórczość publikowana za życia Fredry i twórczość publikowana po jego śmierci. (W 1835r przestał tworzyć na 15 lat, po tym czasie zaczął tworzyć do szuflady- teksty opublikowane po śmierci)
Humor fredrowski - językowy i sytuacyjny. Komizm sytuacji osiągnął dzięki: nieporozumieniom, przebierankom(np. w „Nikt mnie nie zna”), graniu nie swoich ról(np. w „Cudzoziemczyźnie”), komedii w komedii(np. w „Panu Jowialskim”), odwróceniu ról (np. w farsie ”Gwałtu, co się dzieje”)
Śmieszność sytuacji wynika ze sposobu ich wypowiedzi: dowcipy słowne, sposób myślenia. Finezyjny komizm osiąga przez parodiowanie stylów literackich i zabawne igranie konwencjami kultury. Komedie Fredry nie są dydaktyczne, przede wszystkim wychowują. Brak dydaktyzmu i morału znacząco odróżnia komedię Fredry od dotychczasowej komedii polskiej czasów oświecenia. Podobieństwo między komedią fredrowską, a oświeceniową - podobne tematy, techniki i typy ludzkie. Komedie młodego Fredry charakteryzowała swoboda obyczajowa i bawienie się nią. Budowa postaci jest najbardziej oryginalną cechą jego twórczości, jego bohaterowie nie mieścili się w ramach scenicznej dydaktyki.
Komedia Fredry jest KOMEDIĄ CHARAKTERÓW - to studium niejednoznaczności, podwójności człowieka o zawikłanych motywach działania, różnorakich motywach etycznych, nie dających się prosto sklasyfikować i ująć w kategoriach komediowego typu ludzkiego. Większość bohaterów Fredry to bohaterowie równocześnie cnotliwi i występni, błaznujący i serio, odrażający i sympatyczni. Głównym tematem komedii Fredry jest miłość, nikt przed nim nie poświęcił komedii na usługi miłości. Miłość ludzi młodych została przedstawione w : Ślubach panieńskich, Damach i huzarach, Zemście, Panu Jowialskim. Ów miłość u Fredry nigdy nie jest dezawuowana ani śmieszna, autor stała się ocalić bezinteresowność ludzi młodych i miłości ich zapewnić szczęśliwe spełnienie. We fredrowskim systemie wartości życie rodzinne i miłość były bardzo wysoko. Czerpał ze światopoglądu idylli, konkretyzacja szczęśliwej idylli i czasu domowej sielanki to dworek szlachecki. Akcja wszystkich komedii sprzed 8235r odbywają się w tej właśnie przestrzeni nigdy bliżej niekonkretyzowanej, czas również jest niesprecyzowany, rzadko występują realia historyczne czy obyczajowe. Sytuacja ta uległa zmianie w „Dożywociu”, które w twórczości Fredry jest komedią przełomową, nie pojawia się tu już idylla szlachecka , język pełen jest słów nowych charakterystycznych dla nowej komedii, o miłości zaczyna się mówić jako o inwestycji finansowej, spekulacji bądź ofiary. Przyczyną zmian najprawdopodobniej był wzrastający pesymizm pisarza. Akcja nowych komedii dzieje się głównie w mieście, zasób języka i realiów obejmuje różnorakie sfery życia: życie rodzinne uczuciowe, interesy pieniądza, mód obyczajowych, braku sumienia. Najlepsze komedie z tego okresu to ”Godzien litości” i „Wychowanka”. Późny Fredro zaczyna być pisarzem podobnym do Zapolskiej czy Perzyńskiego. `komedie Fredry zaczęły ujawniać obsesje człowieka współczesnego, poddanego ciśnieniu cywilizacji i historii, w jakiejś części były to rozterka Fredry z tego etapu życia.
„ZEMSTA” ALEKSANDER FREDRO
Biblioteka Narodowa:
Pierwszy badacz - Stanisław Tarnowski
Geneza - punktem wyjścia był spór sąsiadów, współwłaścicieli zamku, którego połowę otrzymał w spadku Fredro. Kres kłótni położył ślub zawarty między przedstawicielami skłóconych rodów.
Zemsta początkowo była uważana za komedię historyczną - niesłusznie.
Komedia współczesna pisarzowi, akcja toczyła się w okresie, który swobodnie obejmowała pamięć Fredry, obejmowała okres końca rzeczpospolitej szlacheckiej i początku okresu przeobrażeń szybkich i gwałtownych. „Zemsta” więc będąc komedią współczesną twórcy staje się pośrednio komedią historyczną.
W bohaterach Fredro ukazał ludzi żyjących mentalnością okresu: saskiego, oświecenia i preromantyzmu. Stworzyła zatem szereg postaci z historycznie różnych pokoleń, wywodzących się z rozmaitych warstw społ-kulturalnych, mówiących językiem swojej warstwy i swojego pokolenia, ludzi o skomplikowanej psychologicznie budowie.
Fredro tworzył postacie historycznie i narodowo ukonkretnione oraz psychologicznie uprawdopodobnione, żywo przypominające ówczesnych ludzi. Ukazywał postaci w sposób kontrastowy. Sposób konstruowania postaci w komedii:
Cześnik Raptusiewicz - jego charakter jest odzwierciedlony w nazwisku, uwypuklona w ten sposób dominująca cecha psychiczna, stereotypowa. Cześnik miał protoplastę w komedii Fredry „Nieszczęścia nieszczęśliwego męża” - pana Raptusiewicza. Cześnikiem rządziła szlachecka buta i bujny temperament, który rozkwitał w atmosferze bezkarności. Piastował nieograniczoną władzę nad bratanicą - Klarą. Postać o bujnej i zawadiackiej przeszłości. Jednocześnie groźna postać warchoła, żołnierza i zabijaki jest wyposażona w szereg rysów śmiesznych, wszystkie jego sarmacko-warcholskie gesty opisane w sposób śmieszny.
Rejent Milczek - typowy polski szlachcic z ok. 1793r, postać obłudno- chciwego palestranta szlacheckiego - pracownikiem aparatu sprawiedliwości, stała się również bardzo popularną osobą w komedii oświeceniowej. Dodatkowo był dorobkiewiczem. Pokorny względem swoich rozmówców, powoływał się na „wolę Nieba”, był jednak człowiekiem obłudnym, zawziętym szlachcicem. Poddawał się regułom rządzącym w obrębie warstwy do której należał. Honor szlachecki nie pozwalał mu nawet na najmniejsze ustępstwo.
Wacław i Klara - para kochanków, element charakterystyczny dla ówczesnej komedii. Byli to współbohaterowie - nie odgrywali oni głównych ról, ale cała akcja działa się zwykle właśnie w ich interesie. Wacław - znawca sztuki miłowania, nie czekał biernie na zrządzenie losu, lecz uzbrojony w odwzajemnioną miłość walczył o realizację swojego szczęścia o to by ukochana stała się jego żoną. Zostawia on daleko w tyle swoich oświeceniowych protoplastów. Los własny i ukochanej wziął w swoje ręce i zmierzał do celu wbrew rozsądkowi, w imię nadziei i miłości gotów nawet na śmierć. Klara przypomina śmiałą i rezolutną imienniczkę ze „Ślubów panieńskich”. Jednocześnie niewinna i w pełni świadoma konsekwencji akie mogły wyniknąć z sytuacji, w której kobieta jest zdana na łaskę lub niełaskę mężczyzny. Nie była zaślepiona miłością, dlatego mogła przejrzeć taktykę swojego ukochanego. Udowodniła, że to ona panuje całkowicie nad sytuacją, że o miłości myśli poważnie i nie traktuje jej jak nieustającej sielanki, z drugiej strony udowodniła swą zdolność do czynnego współdziałania w budowie wspólnego szczęścia.
Podstolina - typowa wdowa szukająca pociechy, jej prototypem była podstolina Zawadnialska z komedii „Syn marnotrawny”. Bogata i chętna do amorów wdowa. Jej mottem było: „Ach męża trzeba mi koniecznie.” Lubiła amory, ale również umiała rachować. To typ człowieka umiejącego walczyć o swój byt.
Papkin - bohater o niezwykle bogatym rodowodzie literackim, protoplastą był bohater komedii Plauta „Żołnierza Samochwała”. Papkin żył w świecie fikcji jak Don Kichot, opowiadał o rzekomych historiach z sobą w roli głównej, gdy pragnął odegrać rolę żołnierza lub amanta. Wśród licznych zalet jakie sobie przypisywał znalazło się miejsce również dla talentu poetyckiego. Fredro wyszczególnia również jego doświadczenia jako zdeklasowanego szlachcica - w chwilach gdy do głosu dochodzi powaga tej postaci.
Sytuacja dramatyczna - polega na zachwianiu równowagi między jednostką, a środowiskiem. Akcja upodabnia się do przemyślanej gry której wygrywa spryt lub przypadek.
Założenie groteskowe w komedii polega na połączeniu paradoksalnie sprzecznych cech charakteru działających postaci w podejmowanych przez nie poczynaniach. W Zemście założenie to jest trójwarstwowe, każda następna warstwa, potęguje komiczny efekt poprzedniej
Sprzeczność charakterów komediowych - antagonizm dwóch głównych postaci utworu Cześnika i Rejenta
Paradoksalność przestrzeni i sytuacji komediowej
Fredro budując komedię wprowadzał nas w świat historycznie prawdopodobnych postaci, hołdując realizmowi pokazał zasady poruszania się owych postaci - element prawdy o staropolskim obyczaju
Język utworu - utwór oparty jest na szczególnym rodzaju kontrastach komicznych, śmieszne są postacie, źródło komizmu Fredry tkwi jednak we wspaniałym bogatym i giętkim języku Fredry. Przemawia do nas żywo i zrozumiale, pisze językiem nie sięgającym dalej niż do czasów stanisławowskich, jest to więc język nowożytny. Występują archaizmy i regionalizmy głównie małopolskie. Język zbliżony do oku mowy potocznej, niewiele środków stylistycznych. Dużo partykuł, występują przekleństwa i powiedzonka : mocium panie, serdeńko. Przysłowia oraz zwroty przysłowiowe pełnią w „Zemście” funkcję dramatyczną, stanowią swoistą puentę np. niech się dzieje wola nieba. Indywidualizacja językowa postaci - główni bohaterowie mają swoje charakterystyczne powiedzonka czy porzekadła. Przedstawiciele różnych pokoleń czy zawodów mówią różnym językiem. Język odsłania stany psychiczne poszczególnych bohaterów.
„Zemsta” napisana ośmiozgłoskowcem trocheicznym, jest to wiersz składający się z ośmiu sylab, ze średniówką po czwartej sylabie, wers składa się z 4 trochejów - rytmizacja.
Pierwsze wydanie „Zemsty” ukazało się w 1838r, pierwsza premiera teatralna odbyła się natomiast 17 lutego 1834r we Lwowie.
Alina Witkowska „Romantyzm” :
„Zemsta” jest komedią najbardziej rozrzutną stylizacyjnie, jej bohaterowie wykorzystują tradycje ozdobnej wypowiedzi barokowej, hojnie makaronizują (Cześnik), posługują się stylizacją uromantycznioną (Wacław i Klara), w osobie Papkina prezentuje autor niezmiernie bogaty rejestr możliwości imitacji słów. Wypowiedzi Papkina są kunsztowną mieszaniną baroku, rokoka i klasycyzmu, głęboko uzasadnione rolami, które pragnie odgrywać Papki. Eksponowanie literackości języka owocuje głębokim komizmem, bo operuje między rzeczywistością realną, a tą kierowaną przez ów samochwała. Humor językowy jest autorskim stygmatem komedii Fredry, w dużej mierze decydującym o literackiej finezji.