Prawo finansowe

Wykład V 03.11.2008

Pojęcie i charakter budżetu

Zasady budżetowe - ciąg dalszy

Zasada jedności budżetu

Może być rozpatrywana od strony formalnej i materialnej (merytorycznej).

Zasada jedności formalnej budżetu

Jest to doktrynalny postulat, aby wszystkie dochody i wydatki publiczne były ujęte w jednym akcie prawnym. Obecnie zasada ta w Polsce nie jest przestrzegana - jeden budżet państwa w formie ustawy i budżety jednostek samorządu terytorialnego uchwalane w formie uchwał organów stanowiących tych jednostek. Budżety nie stanowią elementów składowych budżetu państwa. Nie są także hierarchicznie podporządkowane.

Zasada jedności merytorycznej budżetu

Zwana także zasadą wspólnego kotła lub zasada samofunduszowania. Jest to konstrukcja prawa polegająca na tym, że środki publiczne trafiające do budżetu tracą swoją tożsamość i tworzą wspólny fundusz przeznaczony na różne wydatki publiczne w zależności od aktualnych potrzeb. Przeciwieństwem tej zasady jest wewnętrzne funduszowanie zwane także zasadą pasa transmisyjnego tzn. uzależnienie określonego wydatku od określonego dochodu. Funduszowanie uniemożliwia przywiązanie środków między zadaniami - „usztywnia” gospodarkę budżetową. Zasada jedności merytorycznej jest w Polsce przestrzegana.

Zasada szczegółowości (specjalizacji) budżetu

Postuluje, aby budżet był uchwalony i wykonywany ze szczególnym podziałem dochodów i wydatków publicznych a nie tylko w ujęciu ogólnym. Realizacji tego postulatu służy klasyfikacja budżetowa. Są to prawnie ustalone zasady grupowania i podziału dochodów oraz wydatków budżetowych. Dokonuje się tego w oparciu o różne kryteria:

• Podmiotowe np. Sejm, MSWiA, MSZ

• Przedmiotowe np. źródła dochodów, wydatki na płace

• Podmiotowo-przedmiotowe

• Funkcjonalne np. wydatki inwestycyjne na komunikację

Klasyfikacja budżetowa musi być przejrzysta i czytelna. Budżet państwa składa się z:

• Części (kryterium podmiotowe - wykonawcy budżetu na szczeblu centralnym)

• Działów (kryterium przedmiotowe - rodzaj działalności)

• Rozdziałów i paragrafów

W ramach oddzielnych części budżetowych ujmuje się również:

• Subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego

• Rezerwy: celowa i ogólną

• Środki na obsługę państwowego długu publicznego

Części występują tylko w budżecie państwa. Nie ma ich w budżetach samorządowych, gdyż nie występują tam wykonawcy szczebla centralnego.

Zasada szczegółowości zapewnia odpowiednie wykonanie budżetu oraz kontrolę jego realizacji. Zasada zupełności powinna się uzupełniać z zasadą jawności i przejrzystości.

Zasada równowagi budżetowej

To postulat równoważenia, dostosowywania wielkości wydatków budżetowych do poziomu jego dochodów. Teoretycznie naruszeniem tej zasady uchwalenie budżetu zarówno z deficytem jak i z nadwyżką. Budżet z nadwyżką powoduje w konsekwencji, że część środków publicznych rozdysponowana jest bez udziału parlamentu (pozbawienie głosu opozycji). Budżet z deficytem jest dopuszczalny w sytuacji, gdy deficyt jest ustalony na ściśle określonym poziomie i jest kontrolowany. Konstytucja zastrzega, że Sejm uchwalając ustawę budżetową nie może dokonać zwiększenia wydatków lub ograniczenia dochodów planowanych przez Radę Ministrów w taki sposób, aby deficyt budżetowy był większy niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa (NBP). Ponadto nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.

Ustawa o finansach publicznych zawiera zamknięty katalog źródeł pokrycia deficytu budżetu państwa. Są to środki pochodzące z:

• Ze sprzedaży papierów wartościowych

• Kredytów i pożyczek

• Prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

• Nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych

Zasada równowagi budżetowej jest postulatem racjonalnego prowadzenia gospodarki finansowej.

Zasada równego dostępu do środków publicznych

Zawarta w ustawie o finansach publicznych zakłada, że różne podmioty, także te nie należące do sektora finansów publicznych mają w równym stopniu zagwarantowane prawo realizacji zadań finansowych ze środków publicznych. Zapewnia to między innymi system zamówień publicznych, który obowiązuje przy dokonywaniu zakupów i dostaw oraz zamawianiu usług przez podmioty prawa publicznego.

* Ogólna zasada jawności finansów publicznych ma swój odpowiednik w zasadzie jawności budżetu. Jej przejawem jest przede wszystkim jawność debat budżetowych nad projektem ustawy budżetowej oraz odnoszących się do kontroli wykonania budżetu.

Treść budżetu państwa

Budżet państwa jako plan finansowy posiada stronę dochodową i wydatkową. Na jego treść składają się bezzwrotne dochody i wydatki oraz z zasady zwrotne rozchody i przychody zaplanowane w celu realizacji zadań publicznych.

Dochody budżetu państwa

Wymienione w ustawie o finansach publicznych dochody państwa, w uproszczeniu możemy podzielić na 6 grup:

1. Daniny publiczne - jest to grupa najważniejsza, realizująca jako podstawowy - cel fiskalny. Tego typu dochody stanowią podstawę funkcjonowania państwa. Szacuje się, że stanowią one ponad 90% wszystkich dochodów budżetów. Wśród nich pierwszoplanową pozycję zajmują podatki państwowe, czyli te, które w całości lub w przeważającej części zasilają budżet państwa. Ponadto możemy do danin zaliczyć również opłaty i cła.

2. Wpływy z praw majątkowych przysługujących Skarbowi Państwa - do tej grupy można zaliczyć:

1. Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

2. Wpłaty z zysku banku centralnego (NBP)

3. Dywidendy

4. Wpłaty nadwyżek z państwowych zakładów budżetowych

5. Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe i część zysków z ich gospodarstw pomocniczych

6. Dochody z najmu i dzierżawy oraz innych umów cywilnoprawnych dotyczących składników majątkowych stanowiących własność Skarbu Państwa.

3. Dochody będące efektem różnego rodzaju operacji finansowych podejmowanych przez państwo:

1. Odsetki od lokat terminowych tworzonych ze środków na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa

2. Odsetki od udzielonych z budżetu państwa krajowych i zagranicznych pożyczek

3. Odsetki od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, jeśli odrębne przepisy nie przewidują innego przeznaczenia.

4. Inne

4. Dochody o charakterze ubocznym - to takie, których podstawowym celem jest inny cel niż fiskalny np. represyjny czy prewencyjny. Są to grzywny, mandaty, kary pieniężne pod warunkiem, że przepisy szczególne nie przyznają prawa do dysponowania takimi środkami dochodowymi innym jednostkom sektora finansów publicznych.

5. Środki pochodzące z imiennie wskazanych w ustawie funduszy UE i państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

6. Grupa zbiorcza - pieniężne spadki, zapisy i darowizny na rzecz Skarbu Państwa i inne imiennie niewskazane dochody publiczne a przyznane na podstawie innych ustaw.

JEST TO KATALOG OTWARTY DOCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA

Wydatki budżetu państwa

Są określone w ustawie o finansach publicznych w sposób szczegółowy z uwagi na jednostronnie dyrektywny charakter budżetu jako planu finansowego. Z budżetu państwa dokonywane są wydatki podmiotów zaliczonych do rządowego podsektora finansów publicznych. Są to więc wydatki takich podmiotów jak organy władzy publicznej i administracji rządowej, sądów, trybunałów, organów kontroli i ochrony prawa. Ponadto z budżetu państwa może być finansowana działalność jednostek samorządu terytorialnego, innych podmiotów prowadzących gospodarkę finansową np. państwowych szkół wyższych, PAN, funduszy celowych, a nawet podmiotów niezliczonych do sektora finansów publicznych.

Ustawa o finansach publicznych dokonuje podziału wydatków na 6 grup. Są to:

1. Dotacje i subwencje

2. Świadczenia na rzecz osób fizycznych

3. Wydatki bieżące jednostek budżetowych

4. Wydatki majątkowe

5. Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

6. Wpłaty środków własnych UE

Pytania na egzamin

1. Na czym polega zasada jedności budżetu i w jakich postaciach występuje?

2. Na czym polega tzw. wewnętrzne funduszowanie i z którą zasadą budżetową ma ono związek.

3. Na czym polega i w jaki sposób przejawia się zasada szczegółowości budżetu?

4. Co to jest i jakie ma znaczenie i jak jest realizowana na szczeblu państwa klasyfikacja budżetowa?

5. jak rozumiesz zasadę równowagi budżetowej i jakie jest jej znaczenie?

6. Na czym polega wyrażona w ustawie finansach publicznych zasada równego dostępu do środków publicznych?

7. W czym przejawia się jawność budżetu?

8. Co zalicza się do dochodów budżetu państwa?

9. Co zalicza się do wydatków budżetu państwa?

10. Jakie są sposoby pokrycia deficytu ze składki budżetowej>

18

---