Prawo finansowe

Wykład VIII 01.12.2008

Finanse jednostek samorządu terytorialnego

Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi gospodarkę finansową samorządu terytorialnego są:

1. Konstytucja

2. Ustawa o finansach publicznych

3. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

4. Tzw. Ustawy ustrojowe:

1. Ustawa o samorządzie gminy

2. Ustawa o samorządzie powiatowym

3. Ustawa o samorządzie wojewódzkim

5. Ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych

6. Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych

7. Europejska karta samorządu terytorialnego

Pełny katalog prawa obejmuje jeszcze inne ustawy oraz akty prawne niższej rangi (rozporządzenia).

Konstytucja - Rozdział 7

Zawiera unormowania o charakterze fundamentalnym, które wyznaczają normatywny moment samorządu terytorialnego w Polsce. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego wg Konstytucji jest gmina. Pozostałe jednostki określają ustawy zwykłe. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne, niezastrzeżone przez Konstytucje i ustawy dla organów innych władz publicznych (zasada subsydiarności samorządu terytorialnego).

Ustawa o finansach publicznych

Stanowi podstawę prawną wprowadzenia gospodarki finansowej w Polsce. Określone w niej zasady prowadzenia działalności finansowej odnoszą się do jednostek samorządu terytorialnego jako podmiotów sektora finansów publicznych. Zawiera także rozwiązania szczegółowe, dotyczące wyłącznie budżetu samorządowego (treść procedury budżetowej).

Ustawy ustrojowe

Stanowią szczegółową podstawę prawną funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego. Regulują między innymi takie kwestie jak:

• Zakres działalności i zadania odpowiednio: gminy, powiatu, województwa

• Ich władze

• Akty prawa miejscowego stanowione przez jednostki samorządu terytorialnego

• Gospodarkę finansową tych jednostek

• Nadzór nad ich działalnością

Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 2003 roku

Jest podstawą prawną prowadzeni publicznej działalności finansowej przez jednostki samorządu terytorialnego. Określa w odniesieniu do tych jednostek:

• Źródła dochodów oraz zasady ich ustalania i gromadzenia

• Zasady ustalania i przekazywania subwencji ogólnej i dotacji celowych z budżetu państwa

Europejska karta samorządu terytorialnego

Umowa międzynarodowa sporządzona w 1985 roku w Strasburgu. Ratyfikowana przez Polskę w 1993 roku. Zawiera katalog podstawowych i wzorcowych zasad na podstawie których należy kształtować system gospodarki finansowej społeczności lokalnych. Między innymi są to:

• Zasada samodzielności - społeczności lokalne mają prawo do posiadania własnych, wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach realizacji swych uprawnień.

• Zasada adekwatności - wysokość zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna być dostosowana do zakresu kompetencji przyznanych im przez konstytucję lub ustawy.

• Zasada autonomii podatkowej w granicach ustaw - przynajmniej część zasobów finansowych społeczności lokalnej powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych, których wysokość społeczności te mają prawo ustalać w zakresie określonym w ustawie.

Jednym z najistotniejszych elementów samodzielności jednostek samorządu terytorialnego jest ich samodzielność finansowa. Powołanie do życia samorządu terytorialnego wiąże się z koniecznością zagwarantowania odpowiednich środków finansowych umożliwiających realizację przydzielonych zadań publicznych. Jednocześnie elementem niezbędnym jest równoległe przyznanie jednostko samorządu terytorialnego prawa dysponowania zgromadzonymi zasobami finansowymi w celu realizacji zadań publicznych. Konstytucja gwarantuje jednostkom samorządu terytorialnego udział w dochodach publicznych na poziomie odpowiedniej do przypadających mu zadań. Jednocześnie zastrzega, że wszelkie zmiany w zakresie kompetencji i zadań samorządu powinny mieć miejsce wraz z odpowiednimi korektami w podziale dochodów publicznych.

Konstytucja dokonuje ramowego podziału dochodów jednostek samorządu terytorialnego (Art. 167 §2 ) na:

• Dochody własne

• Subwencje ogólne

• Dotacje celowe z budżetu państwa

Natomiast źródła dochodów i ich rozwinięcie i ich doprecyzowanie następuje w odpowiednich ustawach ustrojowych a przede wszystkim w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Ustawa ta za konstytucją przyjmuje szeroką koncepcję ujęcia dochodów własnych. Są nimi bowiem wszystkie te dochody, które nie stanowią subwencji ogólnej i dotacji celowych udzielanych z budżetów państwa. Tym samym w rozumieniu ustawy dochodami własnymi jednostek samorządu terytorialnego są również udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych. Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego określa również fakultatywne źródła dochodów, którymi mogą być:

• Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi

• Środki pochodzące z budżetu UE

• Inne środki określone w odrębnych przepisach

Dochody gminy

Dochody własne

Są to dochody przyznane na podstawie ustaw co do zasady w całości, bezterminowo o charakterze stałym. Są to dochody z:

• Z tytułu podatków samorządowych

• Z tytułu opłat

• Z udziałów państwowych podatków dochodowych

• Dochody majątkowo - kapitałowe

• Inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych ustaw a także pieniężne spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy

Do podatków samorządowych

• Podatki od nieruchomości - podatki lokalne

• Podatki transportowe - podatki lokalne

• Rolny

• Leśny

• Od czynności cywilno-prawnej

• Od spadków i darowizn

• Karta podatkowa

Opłaty:

• Skarbowa

• Targowa - lokalna

• Miejscowa - lokalna

• Uzdrowiskowa - lokalna

• Od posiadania psów - lokalna

• Eksploatacyjna

Udziały jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z podatków dochodowych państwa

	Podatek dochodowy od osób fizycznych	Podatek dochodowy od osób prawnych
Gmina	39,34%	6,71%
Powiat	10,25%	1,40%
Województwo	1,60%	14,0%

Dochody przekazywane przede wszystkim z budżetu państwa w postaci subwencji ogólnej i dotacji celowych

Oba te wpływy mają charakter bezzwrotny. Podstawowa różnica polega na tym, że o przeznaczeniu środków otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. A w przypadku dotacji celowej podmiot, który dotacje przyznał na realizację określonego celu. Rozliczenie jednostki samorządu terytorialnego z dotacji celowych dokonywane jest nie tylko pod kątem legalności (zgodności z prawem), ale także celowości (oszczędności i racjonalności dokonywanych wydatków). Niewykorzystane kwot dotacji celowej podlegają zwrotowi do budżetu państwa.

Pytania na egzamin

1. Wymień i krótko scharakteryzuj podstawowe akty prawne regulujące gospodarkę finansową jednostki samorządu terytorialnego.

2. Jak rozumiesz pojęcie samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego

3. Jakie dochody przyznane są na rzecz jednostek samorządu terytorialnego w świetle przepisów konstytucji i ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego

4. Wymień dochody własne gminy

5. Wskaż podstawowe różnice między subwencją ogólną a dotacjami celowymi udzielanymi z budżetu państwa

6. Czym są udziały jednostek samorządu terytorialnego w państwowych podatkach dochodowych i w ramach jakiej kategorii dochodów powinny być ujmowane.

32

---