Źródła prawa cywilnego

Źródłem prawa jest fakt prawotwórczy tworzący normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym.

1. prawo stanowione:

- konstytucja

- kodeks cywilny i inne ustawy o charakterze cywilno - prawnym: ustawa o księgach wieczystych i hipotece z 1982 r,; ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów z 1996 r.; ustawa o własności lokali z 1994 r.; ustawa o podpisie elektronicznym z 2001 r.; ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych z 2000 r.

- rozporządzenia - użycie w odesłaniu słowo „ustawa” odnosi się również do rozporządzeń

- ratyfikowane umowy międzynarodowe

- akty prawa miejscowego

- prawo unii europejskie

- orzecznictwo ETS dotyczące normy obowiązującej prawa europejskiego

- ustawy implementacyjne - obejmują dyrektywy UE

Konieczność życzliwej interpretacji dla prawa europejskiego - w sytuacji kolizji prawa krajowego z prawem europejskim, pierwszeństwo mają normy prawa unijnego, a normy prawa krajowego należy do nich dostosować.

2. prawo zwyczajowe - praktyka stałego stosowania przez organy państwowe pewnej reguły działania, w przypadku braku uregulowań ustawowych. Jest stosowane jako wypełnienie luki nigdy contra lege

3. orzecznictwo TK - ma moc powszechnie obowiązującą, na ich podstawie następuje derogacja przepisów

4. zwyczaj - powszechnie stosowana praktyka pewnego zachowania w określonym środowisku, co do zasady nie jest źródłem prawa, może jednak zyskać doniosłość prawną gdy przepis ustawy do niego odsyła. Nie respektuje się zwyczajów sprzecznych z ius cogens.

Budowa normy cywilno-prawnej

Hipoteza- wskazuje adresata normy prawnej oraz okoliczności jej zastosowania

Dyspozycja - określa nakazanie zachowania adresata normy

Sankcja - określa jak powinny postępować organy w stosowaniu prawa w razie nie zastosowania się adresata do dyspozycji normy.

W prawie cywilnym mamy do czynienia z normami sankcjonującymi towarzyszą one grupie norm zawierających hipotezę i dyspozycję, sankcja w prawie cywilnym pełni funkcję kompensacyjną.

Przykłady sankcji w prawie cywilnym:

1. przymusowa realizacja świadczenia przez wszczęcie postępowania sądowego, świadczeniem może być dług lub odszkodowanie

2. możliwość ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, sąd wydaje wyrok ustalający; dotyczy to wszelkich stosunków cywilno - prawnych i praw podmiotowych - np. art. 189 kpc ustalenie macierzyństwa

3. żądanie stwierdzenia ważności lub nieważności określonej czynności cywilno - prawnej; np. art. 58 kc

4. przekształcenie treści stosunku cywilno - prawnego; np. art. 388 kc

5. rozwiązanie umowy; np. art. 357¹ kc

6. uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względem określonych podmiotów; np. actio paulina.

Przykłady norm:

- ius cogens - bezwzględnie obowiązujące; art. 119 kc terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynności prawne

- ius dispositivum - względnie obowiązujące art. 454 kc

- semiimperatywne - jednostronnie bezwzględnie obowiązujące np. normy prawa pracy

Rodzaje norm prawnych ze względu na redakcję:

- definicje legalne - przepis w sposób wiążący określa sens używanych w akcie prawnym słów lub zwrotów; np. art. 45, 60, 53, 54, 89, 66

- przepisy odsyłające - nakazują odpowiednie stosowanie innych przepisów, jest to realizacja postulatu zwięzłości aktu prawnego; art. 31¹ kc do ułomnych osób prawnych stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych lub art. 175 kc do liczenia biegu terminów zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o terminach przedawnienia.

- fikcje prawne - przepis prawny nakazuje określone w nim okoliczności traktować jako równoznaczne z okolicznościami zawartymi w hipotezie innej normy, charakterystyczne SA tu zwroty „tak jakby” i „uważa się”; art. 1020 kc lub 50 kc

Reguły interpretacyjne:

1. art. 71 - reguła interpretacyjna charakterystyczny zwrot „poczytuje się w razie wątpliwości”

2. zwroty niedookreślone - luz dla organów stosujących prawo

art. 14 § 2 kc „drobne bieżące sprawy życia codziennego”

art. 869 kc „ważne powody”

art. 355 kc „należyta staranność”

3. klauzule generalne - odsyłają do pewnego systemu ocen wartości pozaprawnych (etycznych, moralnych, religijnych), np. zasady współżycia społecznego czy społeczno gospodarcze przeznaczenie prawa

Zasięg czasowy i przestrzenny stosowania prawa:

- nowe prawo obowiązuje po upływie 14 dni od ogłoszenia w dzienniku ustaw, chyba że sam akt stanowi inaczej

- koniec obowiązywania prawa - klauzule derogacyjne zawarte w nowej ustawie, ustawy epizodyczne określające ściśle czas ich obowiązywania; desuetudo - niestosowanie prawa przez dłuższy czas mimo braku jego formalnego uchylenia, sporna kwestią jest obowiązywanie takiego prawa- najczęściej wyrażany jest pogląd że takie przepisy nie obowiązują.

---