Jean Delumeau, Cywilizacja Odrodzenia,
przeł. Eligia Bąkowska, Warszawa 1987.
Wprowadzenie.
nieadekwatny termin „odrodzenie” - to nie wskrzeszenie starożytności.
za Kalwinem „Starałem się o prostotę”.
Linie kierunkowe: polityczne, ekonomiczne, kulturowe i religijne.
Wielokrotne zmiany XIV w. - 1620 r.
Polityczne:
jednoczenie się państw:
XIV w. Węgry, Serbia. Turcja, wzrost znaczenia Polski i upadek Krzyżaków.
XVI w. wciąż silna Hiszpania, Francja, zjednoczenie Anglii i Szkocji.
Habsburgowie i Hohenzollernowie.
upadek Hanzy.
Turcja, Polska, coraz silniejsze Szwecja i Rosja.
wojny francusko-cesarskie o Włochy.
wojny francusko-angielskie (Joanna d'Arc).
pojawiają się stereotypy narodowe i świadomość narodowa.
XIV w. uniwersytety.
XVI nobilitacja języków narodowych.
Ekonomiczne:
XIII w. Marco Polo w Chinach.
XIV w. arcybiskup w Pekinie.
Sumatra, wędrówki na Wchód, Indie (Vasco da Gama), XV w. Sahara, Wyspy Kanaryjskie, wybrzeża Afryki, jeszcze funkcjonują starożytne mity.
Kolumb i Ameryka.
postęp techniczny: igła magnetyczna a mapa żeglarska, obliczanie szerokości geograficznej ulepszone, ok. 1420 r. karawela (statek, który może płynąć pod wiatr), zbadanie pasatów.
wyprawy portugalskie, hiszpańskie, angielskie, francuskie.
ceny o 300% w górę.
Czarna Śmierć.
Kulturowe:
Petrarca twórcą określenia „czasy ciemnoty” na średniowiecze.
realizm w malarstwie, „zeświecczenie”, rola przyrody, nastrój grozy i tajemniczości, operowa-nie światłem.
w średniowieczu „odpowiednio” tłumaczone dzieła Owidiusza, Horacego i innych dla mniszek, „umoralnione” teksty z realiami średniowiecznymi.
humaniści spróbowali poznać starożytność bardziej autentyczną - wyprawy w poszukiwaniu dzieł starożytnych, greckich rękopisów, próba czytania w oryginałach, okrycie na nowo Plato-na, zapał do studiowania greki, studia hebraistyczne, rozwój uniwersytetów (np. w Hiszpanii i Portugalii).
archeologia, muzea Paweł II, Sykstus IV, Juliusz II (Muzeum Belwederskie - wykopaliska ar-cheologiczne).
katalogi z objaśnieniami.
turystyka humanistyczna, wycieczki po Rzymie, rekonstrukcje pałaców, miast.
dopiero od XV w. w sztuce naśladowanie starożytności, tryumf aktu, harmonijne proporcje ciała, groteska, początkowo ozdoby i dekoracja do sztuki gotyckiej, potem pamięć sztuki go-tyckiej się zaciera, w początkach XVII w. opera włoska.
antyk przyswajany powierzchownie - Michał Anioł, da Vinci i Szekspir, 1000 lat traktowane ja- ko jednorodny styl.
lepsza technika niż u starożytnych (światło, perspektywa, światłocień).
Religijne:
XV w. rozłam, wojny religijne, schizma zachodnia, dążenie do odnowy Kościoła i reform.
krytyka wad duchownych - Erazm z Rotterdamu, Małgorzata z Nawarry, Sebastian Brant…
XV w. - 1648 r. polowanie na czarownice.
zagrożenie ze strony Turcji.
1517 r. Luter, 1523 r. Zwingli, 1534 r. Thomas Cromwell, Jan Hus, John Knox w Szkocji.
sobór trydencki (trwał 18 lat!) reformy: siedem sakramentów, realna Obecność w Euchary-stii, redakcja katechizmu, biskupi mają obowiązek przebywać w swoich siedzibach, potępie-nie heretyków, małżeństwo księży i dwie postaci eucharystii, kult świętych, Wulgata i łacina, pierwszy indeks ksiąg i autorów.
rola bractw świeckich.
w XIV w. indywidualizm religijny, koniec XVI w. mistycyzm (Teresa z Avila, Jan od Krzyża; Jo-anna d'Arc była za wcześnie, by mogła być zaakceptowana przez współczesnych).
ars moriendi.
Warunki życia codziennego.
Postęp techniczny.
szersze stosowanie szyb, szafy zamiast skrzyń, widelce.
posąg konny (Donatello, pierwszy rzeźbiarz posągów konnych od starożytności).
broń palna, hutnictwo, nawigacja, wynalazki Leonarda da Vinci, kotwica (już nie , ale ), ster zawiasowy na rufie, mapy, karawela.
przemysł włókienniczy, tkaniny półbawełniane, krosna mechaniczne, jedwabne pończochy.
XIV w. zegary mechaniczne.
pociski metalowe zamiast kamiennych.
Ekonomia.
banki, ubezpieczenia, weksle, 1401 r. Barcelona Taule de Canvi - pierwszy publiczny bank na świecie, rewersy i kwity.
sieci przedsiębiorstw handlowych, kompania - spółka akcyjna.
częste bankructwa banków prywatnych (Medyceuszy…) .
gra o pieniądz: XVI w. loterie i zakłady.
od XIII w. nowy system ekonomiczny (pełnia rozwoju XIX w.) - kapitalizm.
Wsie i miasta.
wojny, zarazy (nawet 1/3 ginie), wzbogacenie tych, którzy przeżyli, po 1600 r. znów zbiednie-nie społeczeństwa.
hodowla, ubóstwo chłopów.
melioracje i budowa kanałów, wiatraki do pompowania wody, ogrodnictwo i pierwsze ogrody botaniczne (we Włoszech 1528 r. Ferrara).
marchew, burak, kalafior, karczoch, goździki, cynamon, topola, fasola, ziemniaki, pomidory.
miasta w niebezpieczeństwie: bandytyzm, epidemia, rozwój miast zwłaszcza XVI w. (epoka wyżu demograficznego), miasto ośrodkiem życia i myśli.
dążenie do geocentryzmu.
w miastach plan szachownicy, piękne i praktyczne, uroczystości miejskie, zamki i parki, ogro-dy (kwietniki i aleje), wieś w malarstwie, na wsi dwór, rozwój stolic XVI w.
Ruch społeczny, bogaci i biedni.
renesans umocnił hierarchię tradycyjną.
w połowie XIV w. mężczyźni przestają ubierać długie szaty (dotąd wspólne dla obu płci), stro-ją się.
Życie duchowne.
Marzenia renesansu.
krucjaty.
szczęśliwe krainy: Państwo Księdza Jana (w Etiopii), wyspy na morzu Cipangu, Wyspy Szczęśliwe (Antyle).
kariera romansów: „Don Kichot”.
„Utopia” Morusa 1516 r.
popularność sielanek i dramatów pasterskich, tematyka: raj ziemski, powrót do mitologii, złoty wiek.
Jednostka i wolność.
zakwestionowanie prawomocności władzy głów państwa i wartości szlachectwa dziedziczne-go, powrót do antycznego pojęcia sławy, trwającej przez wieki.
wielu artystów (np. Michał Anioł) melancholikami.
akcenty romantyczne w sztuce (głównie XVI w.), obecność śmierci - ars moriendi.
samobójstwa, temat rozpaczy (Hamlet „Być albo nie być”), pesymizm, kwestionowanie rozu-mu i moralnych zalet człowieka, wiara w gwiazdy, astrologia, filozofia wolności wybitne osobowości.
Dziecko i wychowanie.
odkrycie dziecka, także w sztuce, ikonografia rodzinna.
od XVI w. pogrzeby i nagrobki dzieci, opłakiwanie zmarłych dzieci (Kochanowski), wizja dzieci w raju, szkolnictwo (średniowieczny system sztuk wyzwolonych).
Wykształcenie, kobieta i humanizm.
od renesansu nauczyciel ma wychowywać, dyscyplina, program zajęć, kary cielesne, obowią-zkowy dyplom z łaciny do kariery.
Alcala początek XVI w . pierwsza szkoła żeńska.
1574 r. Awinion - urszulanki zakładają francuskojęzyczny zakład dla uczennic.
od XVII w. powszechna nauka dziewcząt.
w XVI w. więcej wykształconych kobiet niż kiedykolwiek wcześniej: córki Tomasza Morusa; siostra matematyka Pirckheimera (greka); Perrette Backe, żona drukarza, robiła korekty ła-cińskie, jej synem był Montaigne; Vittoria Colonna,markiza Pescara, poetka; Małgorzata z Na-warry - rozpowszechnienie pism Platona w Europie, pisarka; pierwsze salony paryskie - żo-na Jeana de Morel, koniuszego Katarzyny Medycejskiej; Joanna d'Arc.
władczynie: Izabela Katolicka w Hiszpanii, Katarzyna Medycejska we Francji, Elżbieta w Ang-lii, Teresa z Avila.
kobiety na dworze maniery i ucywilizowanie szlachciców.
„amours d'alliance”.
rewaloryzacja małżeństwa - reformacja, Kalwin: „Miłość do żony jak do siebie samego - na-turalne”, wielokrotnie o małżeństwie wypowiadał się Erazm z Rotterdamu, małżeństwo z miło-ści - baron de La Manssaye (16 lat po ślubie żona umiera), Vittoria Colonna (miała 37 lat, gdy zmarł jej mąż, więcej za mąż nie wyszła), Jan Kochanowski o swojej Dorocie.
Odrodzenie a poganizm.
pożądanie, zmysłowość, rozpusta, homoseksualizm w modzie, kazirodztwo.
Wenus w sztuce, trzy Gracje, nagość.
odrodzenie sztuki chrześcijańskiej, restauracja kościołów.
potępienie wojny u Erazma z Rotterdamu i jego ucznia, Rabelais'a oraz u innych.
Od czarów do wiedzy.
satyryczny stosunek do starości i antyfeminizm.
1400-1650 palenie czarownic.
astrologia, demonologia, istnienie dusz planet, które odpowiadają poszczególnym chorobom, cechom charakteru, itp.
doktor Faust.
bunt przeciwko Arystotelesowi.
o dziele Kopernika.
chęć zorganizowania i opanowania przestrzeni.
piękno ziemskie jest dobre, jest odbiciem Boga.
przykazanie miłości głoszone przez Erazma z Rotterdamu.
opracowała Aleksandra Araszkiewicz
1