Makroekonomia zajmuje się wielkimi agregatami tj. zjawiskami w dużej skali : PKB, inflacja bezrobocie. Istotą tych agregatów jest to ,że sumujemy poszczególne wielkości mikroekonomii a w efekcie powstaje coś nowego. Zajmuje się też badaniem zależności miedzy tymi agregatami. W makroekonomii rynek traktujemy, jako całość, a nie, jako dobro X czy Y. To też badanie zachowania gospodarki, jako całości, jak reaguje gospodarka na pewne wydarzenia. Mamy do czynienia z problemami leżącymi w sferze zainteresowań całego społeczeństwa.
Podział Makro: gospodarka zamknięta ( brak powiązań z zagranicą, outtarg, inflacja, budżet państwa) g. otwarta ( co wpływa z zewnątrz z całej gosp. światowej , kurs walutowy, dewaluacja, handel zagraniczny, przepływ inwestycji).
Problem polityki polityka- makroekonomiczna to świadome oddziaływanie państwa na życie gospodarcze. Ma ono charakter trwały, zorganizowany. Głównym narzędziem oddziaływania jest: polityka pieniężno-kredytowa, fiskalno-budżetowa.
Główne nurty makro: Keynesizm( dał początek ingerencji państwa w gospodarkę. Dał początek współczesnej makro zajmował się wielkimi agregatami) Monetaryzm( Fridman przedstawiciel i twórca, bada gosp. Z punktu widzenia pieniądza po II WŚ) Ekonomia podażowa ( w latach 70-tych, powrót do strony podażowej).
Podział dochodu narodowego: pierwotny ( podział na zyski i płacę między tych, którzy uczestniczą, państwo ingeruje i dzieli między różne osoby nawet niezarabiające) system podatkowy- progresywny, liniowy (kiedyś najbardziej sprawiedliwy), wtórny ( podział ma aspekt ekonomiczny) ostateczny ( wg przeznaczenia na konsumpcję i inwestycje. Popyt konsumpcyjny rozwija gospodarkę, ale tylko w krótkim okresie).
Wzrost gospodarczy to proces stałego zwiększania ilości ekonomicznych. Wskaźnikiem jest PKB, który utożsamia się ze wzrostem gosp. Recesja- kryzys, gdy wzrost ma wskaźnik ujemny. W Polsce gospodarka się wolno rozwija. Jest spadek tempa wzrostu, ale nie oznacza to że spada PKB. Wzrost gospodarczy nie jest równomierny, gospodarka rozwija się w sposób cykliczny. Bez wzrostu gospodarczego człowiekowi może się polepszać jakość życia może być także wzrost gosp. Bez rozwoju ale tylko w krótkim okresie w długim jest to nie możliwe.
Dlaczego jest ważny?? Człowiek ma coraz większe potrzeby, więc coraz więcej wytwarza się dóbr. Im większe tempo wzrostu gosp. tym więcej produktów i usług
Rozwój gosp. Uwzględnia zmiany ilościowe oraz jakościowo- strukturalne. Czyli wytwarzamy tak samo, ale lepszej jakości poprawia się jakość życia szkolnictwa, produkty przyjazne środowisku.
Mierniki wzrostu i rozwoju gosp. Podział : naturalne ( przyrost podstawowych produktów silnie związany z PKB), wartościowe ( najważniejsze mierniki PKB per kapitał w ujęciu realnym), wadami tego miernika są: nieuwzględnienie całej działalności gosp. : tego co nie jest policzone- szara strefa, praca w gosp. domowym gdy sami coś robimy w domu, uwzględnia działalność gosp. która nie przyczynia się do polepszenia dobrobytu, nie uwzględnia wartości czasu wolnego , nie mówi nam o podziale dochodu narodowego.
Co powoduje że wzrost gospodarczy jest mniejszy lub większy?? Podejście popytowe- krótkookresowe ( główny czynnik to popyt globalny, czynnik wzrostu gosp. Żeby Gosp. rozwijała się szybciej trzeba rozwijać popyt globalny. Siła robocza i kapitał powodują wzrost popytu globalnego- rozwój czynnika gospodarczego) Podejście długookresowe ( jest to podejście podażowe, należy się zastanowić, co robić, aby wytwarzać więcej i lepszej jakości. Wielkością produkcji jest praca kapitał i ziemia.
Czynniki : wytwórcze: PRACA- czynnik aktywny, siła robocza, wzrost produkcji zależny od tempa przyrostu, od struktury wieku roboczego : społeczno- ekonomiczne( zwiększanie np. siły roboczej poprzez decyzje administracyjne- wydłużanie długości granicy wieku siły roboczej), wydajność pracy ( wielkość produkcji przypadająca na jednego zatrudnionego, zależy głównie od kapitału) KAPITAŁ- czynniki takie jak: majątek trwały( odłożony wcześniej majątek który nie został skonsumowany dzięki temu możemy zwiększyć wzrost gosp. np maszyny) techniczne uzbrojenie pracy (wielkość produkcyjnego majątku trwałego przypadająca na jednego zatrudnionego im lepsze i szybsze maszyny tym lepszy wzrost produkcyjny) produktywność majątku trwałego ( to stosunek PKB do majątku stałego) inwestycyjne ( dzięki nim zwiększa się produkcyjny majątek trwały. Podział : brutto - łączna kwota przeznaczona na inwestycje nie powiększa kapitału, netto- przyczyniają się do wzrostu gosp. przede wszystkim w długim okresie. Ziemia- to nie tylko gleba ale też zasoby odnawialne i nieodnawialne, ma duży wpływ na wzrost gosp. Kraje bez dużej ilości surowców też mają duże tempo rozwoju gosp.
Czynniki które powodują że czynniki wytwórcze się rozwijają : postęp naukowo techniczny i organizacyjny ( źródłem jest nauka, wynalazki itd.) struktura gałęziowa gosp. ( gdy struktura jest zacofana to gospodarka nie będzie się szybko rozwijać, najlepiej żeby czynniki wytwórcze przełożyć na nowoczesne metody) międzynarodowy podział pracy( specjalizacja kraju w wytwarzaniu określonych dóbr, ma to pozytywny wpływ na rozwój wzrostu gosp.) mechanizm funkcjonowania gosp. ( system socjalistyczny, który upadł i system kapitalistyczny.
Typy wzrostu gosp.: ekstensywny ( wzrost przy stałym poziomie wydajności, przyrost nakładów do przyrostu efektów jest, co najmniej proporcjonalny. Nakłady: kapitał, ziemia, praca musi zwiększyć to o taką samą jednostkę, aby zwiększać produkcję) intensywny ( wzrost związany z jakością, wydajnością- przyrost nakładów nie jest proporcjonalny)
Modele wzrostu gosp. : pokazują w uproszczony sposób tempo wzrostu: model dochodu, model Kaleckiego, model Harolda.
Bariera wzrostu gosp.: czynniki, które wpływają na zahamowanie wzrostu gospodarczego np. siły roboczej- brak kwalifikacji.
Zasoby siły roboczej - to suma osób pracujących oraz tych, którzy mogą i chcą podjąć prace a nie pracują. Zasoby zależą od czynników ekonomicznych. Państwo wyznacza wiek emerytalny, wiek, od kiedy trzeba się uczyć. Bezrobocie- ilość osób niepracujących podawana w jednostce, bezrobocie może być traktowane, jako zasób i strumień. Stopa bezrobocia- odsetek siły roboczej bez pracy wyrażony w %. Główne strumienie dopływu: osoby, które pracowały i straciły prace, osoby, które straciły prace ze względu na porę roku, osoby, które skończyły szkołę i nie mają pracy, osoby, które się same zwalniają, osoby bezrobotne wcześniej niezarejestrowane.
Strumienie odpływu: osoby, które znalazły pracę, które ustawowo osiągnęły wiek emerytalny, którym znudziło się przychodzenie do pracy.
Struktura bezrobocia- podział bezrobocia w danym momencie- czasie na różne grupy: podziała ze względu na wiek, wykształcenie, płci, kwestia rasy i regionu
Rodzaje bezrobocia - frekcyjne ( minimalny podział bezrobocia, które występuje w każdym społeczeństwie) strukturalne ( bezrobocie wynikające ze zmiany struktury w gosp. Z tym bezrobociem mamy do czynienia, kiedy zmiana struktury wykształcenia nie nadąża za zmiana produkcji) klasyczne ( pochodzi od ekonomii klasycznej, bezrobotny jest tylko ten który nie chce pracować. Pojawia się gdy płaca jest powyżej ceny równowagi popytu i podaży. Wtedy gdy państwo wspiera wyraźnie tylko jedną stronę np. robotników) wynikające z niedostatecznego popytu ( wynika z niedostatecznego popytu tzn. chodzi o problem globalny) dobrowolne i przymusowe ( d- strukturalne, klasyczne; p- robotnik jest w stanie zaakceptować pracę na dowolnych warunkach ale i tak tej pracy nie ma) naturalne ( tego bezrobocia nie można zlikwidować wzrostem popytu globalnego. Wynika z tego że część osób przy danych warunkach i tak nie zechce pracować) technologiczne ( pojawia się w wyniku zmiany technologii. Maszyny wypierają człowieka. Gdy bezrobocie poszło w górę płacy nie da się podwyższyć) ukryte (np. w rolnictwie niema pracy po 8h)
Przyczyny bezrobocia: spadek popytu globalnego, zasiłek dla bezrobotnych, płaca minimalna, silne związki zawodowe, wysokie podatki mają negatywny wpływ, wzrost składek na ubezpieczenia społeczne, rozwój postępu technologicznego.
Sposoby ograniczenia bezrobocia: zwiększenie globalnego popytu ( roboty publiczne, zwiększenie wydatków państwa), zwiększenie technologii. Wg ekonomii podażowej należy oddziaływać na podaż i popyt pracy: ograniczenie zasiłków, spadek popytu, spadek składek i roli związków zawodowych, pomoc państwa w przeszkoleniu pracowników.
Koszty bezrobocia: prywatne ( ponoszone przez osoby prywatne) społeczne ( zawsze bez względu na to czy dobrowolne czy przymusowe).
Podstawowe mierniki produkcji społecznej:
PKB- produkt krajowy brutto jest miarą wielkości produkcji i usług wytworzonych przez czynniki produkcji w danym kraju bieżących cenach rynkowych, niezależnie od tego czy czynniki te są pochodzenia krajowego czy zagranicznego.
PNB produkt narodowy brutto jest miara całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależny od miejsca świadczenia usług czynników produkcji tzn. kraj czy zagranica. Różnica między eksportem a importem zmienia strukturę PNB. Saldo zwiększa lub zmniejsza ilość dóbr pozostających do podziału. EX zmniejsza PNB do podziału a IM zwiększa PNB do podziału. Różnica między wartością EX i Im przeliczona na walutę danego kraju po obowiązującym kursie wymiany zależy nie tylko od ilości towarów i usług objętych Ex i Im, ale także od stosunku cen uzyskiwanych w eksporcie, czyli od tzw. term sof trade. Jeżeli ceny towarów Ex rosną wolniej od cen towarów Im to term sof trade się pogarsza oznacza to, że pokrycie tej samej wielkości importu, co np. w roku poprzednim wymaga użycia większej masy eksportu. Czyli PNB maleje.
PNN- produkt narodowy netto jest miara ilości pieniędzy, jaka dysponuję gospodarka na wydatki na dobra i usługi po odliczeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.
Dochód Narodowy wg cen czynników wytwórczych DNcw, otrzymujemy po odjęciu od produktu narodowego netto podatków pośrednich. Akcyza- to podatki nakładane na niektóre towary dla osiągnięcia określonych celów. Cło- to specjalny podatek nakładany na towary eksportowane lub importowane w dwojaki sposób. Po1 - albo, jako pewien procent ceny tego towaru. Po 2- jako kwota przypadająca na jedną sztukę towaru. Podatek VAT- podstawą opodatkowania jest wartość sprzedaży. Jego stawki są różne dla różnych towarów.
DOL- dochód osobisty ludności jest częścią dochodu narodowego wg cen czynników wytwórczych, która pozostaje po odjęciu nierozdzielnych zysków przedsiębiorstw oraz składek na ubezpieczenia społeczne. W skład DOL wchodzą ponad to wszystkie dochody transferowe pochodzące zarówno ze źródeł prywatnych jak i z budżetu państwa jak i budżetu lokalnego.
RDL- Rozporządzony Dochód ludności jest to suma DOL pomniejszona o indywidualny podatek dochodowy oraz inne zobowiązania ludności. Wyraża sumę dochodów ludności przeznaczoną na konsumpcję i oszczędności. Kurs walutowy- to, jaka płaci się w walucie krajowej za waluty obce. Amortyzacja- to jest zmniejszenie się wartości istniejącego zasobu kapitału w wyniku jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.
Budżet państwa- zapis planu wydatków i sposobu ich finansowania np.: gospodarstw domowych. Budżet ma dwie strony: wydatki i dochody. Porównując te 2 strony możemy mówić o równowadze.
Nadwyżka budżetowa- gdy dochody są większe od wydatków
Deficyt budżetowy- wydatki większe od dochodów. Państwo może wybudować więcej niż ma pod warunkiem że ktoś to sfinansuje. Najczęściej państwo zadłuża się u mieszkańców. Państwo sprzedawać może obligacje zaciągając kredyt za granicą.
Dług publiczny- suma zadłużenia u społeczeństwa lub na zewnątrz, suma pożyczek pozostających do spłacenia (60% PKB)
Struktura wydatków i dochodów budżetowych: Wydatki: 1 związane z funkcjonowaniem państwa: sądownictwo administracja, policja, instytucje, lotnictwo. 2 związane z istnieniem „państwa dobrobytu”- związane ze szkolnictwem, służbą zdrowia ( mogą ale nie muszą być lecz w każdym kraju są) 3 związane z ingerencją państwa w gospodarkę ( wydatki ekonomiczne) dotyczą infrastruktury, finansowanie badań i rozwoju, dotacje przedsiębiorstw (czasami) Dochody: podatki ok. 90 % i podział podatków: bezpośrednie- podatki płacone od dochodu PIT, CIT, pośrednie- nakładane na ceny np.: VAT, akcyza. 2 cło- opłata nakładana na towar w momencie przekroczenia granicy. Inne cła: podatek graniczny. Maleje rola cła gdyż mamy do czynienia z liberalizacją. 3 inne dochody: znaczki, opłaty skarbowe, sądowe opłaty wynoszą one kilka procent. Budżet państwa w Polsce: wpływy z podatków są dominujące, inne to opłaty sądowe, skarbowe, wzrost udziału akcyzy i VAT'u wydatki sztywne i elastyczne. Podział podatków: dochodowe, majątkowe, konsumpcyjne. Podatki: progresywne, liniowe. Zależność między stopą opodatkowania a wpływem na budżet. Początkowo wpływy są niewielkie, po jakim czasie są coraz wyższe. Gdy musimy oddawać zbyt dużo podatków to wzrasta niechęć do zakładania przedsiębiorstw. Ucieczka w szarą strefę- próba oszukania państwa, nie zgłaszanie wszystkich swoich wydatków i dochodów aby nie płacić dużego podatku. Czasami mniejsze podatki dają większe wpływy do budżetu państwa niż wysokie podatki. Szwedzi płacą dość wysokie podatki ale jest to związane z ich podejściem społecznym.
Polityka fiskalna- decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków. Oddziaływanie państwa na gospodarkę : rolną, przemysłową. Kiedyś służyła do zapewnienia dochodu budżetu państwa teraz także próbuje oddziaływać na gospodarkę. Wydatki państwa mogą nakręcać koniunkturę państwa, ta polityka Keitza doprowadziła do deficytu pastwa.
Smith's- mówił że wysokość podatków powinna być z góry ustalona.
Bilans płatniczy- jest to syntetyczne zestawienie wpływów i wydatków państwa wynikających z różnorodnych powiązań gospodarki z zagranicą. Bilans płatniczy występuje tylko wtedy gdy są powiązania z zagranicą. Warunki transakcji eksportu i importu- 1. rachunek obrotów bieżących: bilans handlowy ( dotyczący eksportu i importu) eksport i import usług (handel niewidzialny) dochody i transport czynników wytwórczych (płace i zyski) 2 rachunek obrotów kapitałowych: krótkookresowych (do roku) długookresowych ( powyżej roku) 3 rezerwy (saldo rezerw dewizowych). Bilans zawsze musi wyjść na zero w sensie rachunkowym. W sensie ekonomicznym chodzi o to jak bilans jest zrównoważony, operacje automatyczne- bilans zrównoważony. Operacje wyrównawcze- coś w bilansie jest nie tak.