Czym zajmuje się psychologia rozwojowa?
Rozwój prenatalny

1. Przedmiot Psychologii Rozwojowej

Psychologia rozwojowa - zajmuje się badaniem rozwoju człowieka.

Bada zmiany w zachowaniu, procesach i strukturach psychicznych człowieka.

Na czym polega rozwój?

W jakim okresie życia człowiek rozwija się?

Dwie tradycje uprawiania psychologii rozwojowej.

Psychologia rozwojowa Psychologia rozwojowa-

-psychologią dziecka psychologią biegu życia człowieka

LIFE-SPAN DEVELOPMENT

Psychologia rozwojowa jako psychologia dziecka - tradycyjne ujęcie.

Inspirowane i powiązane z biologicznymi koncepcjami wzrostu oraz fizycznego dojrzewania.

Pojęcie rozwoju na gruncie tradycyjnego podejścia psychologii rozwojowej

Biologiczne rozumienie rozwoju (Spencer) - rozwój to proces kumulowania lub/i integrowania zmian kierunkowych, uniwersalnie uporządkowanych w sekwencję progresywnych przekształceń reprezentujących coraz wyższy poziom funkcjonowania.

Zgodnie z tym modelem, o rozwoju można mówić w odniesieniu do takich zmian, które spełniają następujące kryteria:

1. Ukierunkowanie zachodzących zmian na pewien z góry wiadomy stan końcowy, np.. Osiągnięcie kolejnego stadium rozwoju, osiągnięcie dojrzałości,

2. Powszechność zmian w danej populacji,

3. Powiązanie zmian z wiekiem,

4. Przewidywalność zmian.

Tradycyjne stanowisko psychologii rozwojowej:

CZŁOWIEK ROZWIJA SIĘ DO MOMENTU OSIĄGNIĘCIA DOJRZAŁOŚCI BIOLOGICZNEJ.

Pogląd ten wzmacniany i utrwalany przez:

Z. Freuda, który utożsamiał rozwój człowieka z osiągnięciem dojrzałości seksualnej (okres dorastania).

J. Piageta, wg którego rozwój umysłowy kończy się wraz z osiągnięciem zdolności abstrakcyjnego myślenia (okres dorastania).

Współczesne podejście do rozwoju w psychologii - rozwija się po II wojnie światowej

Psychologia rozwojowa zajmuje się opisem, wyjaśnianiem i modyfikacją procesów rozwojowych, zachodzących od poczęcia do śmierci. Psychologia biegu życia. LIFE-SPAN PSYCHOLOGY

Prekursorzy: Ch.Buchler, C.G. Jung, E. Erikson

Stanowisko Psychologii Biegu życia:

CZŁOWIEK ROZWIJA SIĘ OD POCZĘCIA AŻ DO ŚMIERCI.

Cechy rozwoju w nowym ujęciu (Baltes):

*Istotą rozwoju jest nie tyle wzrost, co zmiana dokonująca się w czasie.

*Plastyczność, dzięki której możliwe są, w zależności od indywidualnych i środowiskowych zasobów jednostki, różne kierunki rozwoju indywidualnego.

* Adaptacyjność zmian wyrażająca zdolność jednostki do konstruowania jakościowo nowych relacji ze światem.

* Interindywidualne zróżnicowanie- jednostki różnią się między sobą podążając odrębnymi drogami rozwoju,

*Intraindywidualna zmienność- ludzie mogą ujawniać różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach życia.

Porównanie wyznaczników rozwoju w modelach rozwoju

tradycyjnym (biologicznym) life-span

Rozwój= wzrost czynności, Rozwój = zmiana w

funkcji, zmiana progresywna czynnościach, funkcjach,

zmiana adaptacyjna

Ukierunkowanie na cel Różne kierunki

(dojrzałość) rozwoju

Powszechność, uniwersalność Interindywidualne zmiany zróżnicowanie

Rozwój dziecka a rozwój człowieka dorosłego (wg. E. Sujak)

Dziecko Dorosły

Rozwój przebiega spontanicznie Brak spontaniczności rozwoju, świadome zaangażowanie

w rozwój,

W rozwoju uzależnione od środowiska, Dorosły kształtuje środowisko, środowisko kształtuje dziecko,

Rozwój zainteresowań od Zainteresowania rozwijają się

rzeczy do słowa, od słowa do rzeczy,

Stopniowe „wychodzenie z domu” „Budowanie własnego domu”

Opanowywanie wszystkich Koncentracja na najważniejszych

wymiarów świata zadaniach życiowych

Jaka zmiana jest zmianą rozwojową?

• Polegająca na względnie długotrwałym przekształceniu struktury psychicznej lub zachowania jednostki.

• Jest to zwykle ciąg zmian (a nie pojedyncza zmiana).

• Musi tworzyć uporządkowaną w czasie sekwencję ( nie może to być ciąg typu stale powtarzającego się cyklu).

• Zmiany układu są względnie nieodwracalne.

• Istotne, sprawcze przyczyny zmian tkwią w samym zmieniającym się układzie.

Rodzaje zmian rozwojowych:

1. Z punktu widzenia genezy zjawisk, procesów psychicznych

Zmiany filogenetyczne antropogenetyczne ontogenetyczne

Różnice w przejawach przemiany w historii rozw. Przekształcenia

życia psychicznego w naszego gatunku, czyli od jakie zachodzą

historii rozwoju człekokształtnych do w indywidualnej

gatunków. homo sapiens. historii życia

organizmu od poczęcia

do śmierc

2. Ze względu na zakres występowania zmian:

Zmiany: uniwersalne wspólne indywidualne

Występują powszechnie odnoszą się do grupy osób specyficzne dla

w rozwoju każdego podzielających podobne dla danej jednostki

człowieka w określonym warunki w określonym wieku wieku.

Żadna z tych zmian nie występuje w oderwaniu od innych, ale zawsze w kontekście innych zmian tworzących całościowo relacje organizmu z otoczeniem.

3. Z punktu widzenia natury rozwoju ontogenetycznego wyróżnia się zmiany:

ilościowe jakościowe

(wraz z wiekiem dziecka (zmiana strategii zapamiętywania)

zwiększa się zasób słów)

ciągłe skokowe

(przyrost doświadczenia) (przeorganizowywanie doświadczenia)

ukierunkowane nie ukierunkowane

(osiągnięcie dojrzałości ) (nabywanie i organizowanie doświadczeń)

globalne elementarne

(zmiany obejmujące jednocześnie (zmiany w obrębie pojedynczych różne sfery, np. opanowanie języka struktur, czy procesów)

współwystępuje z rozwojem

społecznym)

Zasady psychicznego rozwoju człowieka

Podstawowe pytania psychologii rozwojowej:

Jakie są źródła, czynniki i mechanizmy warunkujące powstanie oraz przebieg i następstwa zmian rozwojowych?

W historii myśli psychologicznej są różne odpowiedzi na te pytania.

Koncepcje jednoczynnikowe - ( wcześniejsze próby wyjaśniania zmiany rozwojowej)

Za zmianę rozwojową odpowiedzialny jeden czynnik.

Dziedziczne i wrodzone dyspozycje psychiczne - najważniejszym czynnikiem odpowiedzialnym za zmianę rozwojową (biologizm, natywizm). Dziecko przychodzi na świat z wyznaczonymi genetycznie predyspozycjami.

Rozwój polega na stopniowym ich ujawnianiu się wraz z dojrzewaniem organizmu. Indywidualność jednostki wyznaczona przed jej urodzeniem.

Drugie stanowisko - głównym czynnikiem rozwoju psychicznego jest środowisko. Dziecko przedmiotem i wytworem oddziaływań środowiska.

SPÓR NATYWIZMU Z EMPIRYZMEM:

Który czynnik (dziedziczenie, czy doświadczenie) rzeczywiście wyznacza rozwój?

Koncepcja Sterna (teoria dwuczynnikowa) próbą pogodzenia obydwu stanowisk i pokazania zbieżności i współoddziaływania dziedziczności i środowiska.

Odziedziczone predyspozycje psychiczne są związkami cech które przekształcają się w trwałe właściwości pod wpływem doświadczeń jednostki w wyniku działania środowiska.

Współczesne wersje sporu:

• Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania inteligencji?

• Wrodzony, czy nabywany sposób opanowywania języka i mowy?

Wieloczynnikowe koncepcje rozwoju-koncepcja J. Piageta:

Rozwój poznawczy wyznaczony działaniem kilku czynników takich jak: dojrzewanie, doświadczenie, środowisko oraz RÓWNOWAŻENIE - czynnik koordynujący poprzednie.

W rozwoju umysłowym istotne znaczenie dojrzewania organizmu, szczególnie dojrzewania układu nerwowego.

Doświadczenie nabywane jest drogą uczenia się. Piaget wyróżnia rodzaje doświadczenia:

- twórcza aktywność,

• doświadczenia fizyczne,

• doświadczenia logiczno-matematyczne.

Środowisko społeczne i wychowawcze - może przyspieszyć lub opóźnić tempo rozwoju.

Warunki i wyznaczniki rozwoju - propozycja M. Przetacznik.

Podział czynników rozwoju na: warunki i wyznaczniki rozwoju

Warunki rozwoju: warunki, w jakich zjawiska rozwojowe pojawiają się i przebiegają; warunki genetyczne i ekologiczne.

Dziedziczność i środowisko oddziałują pośrednio na rozwój psychiczny. Od różnic genotypowych zależą szlaki, tempo rozwoju.

Czynniki ekologiczne obejmują: elementy środowiska naturalnego, społeczno-kulturowego.

Wyznaczniki rozwoju: czynniki stanowiące przyczynę rozwoju.

Należą do nich:

- aktywność - podstawowa cecha każdego organizmu, reguluje czynnie stosunki jednostki ze środowiskiem.

- Kształcenie - obejmuje nauczanie i wychowanie oraz uczenie się, stanowiące podstawę

TERATOGENY jako przykład warunków rozwoju prenatalnego.

Warunki rozwoju prenatalnego: materiał genetyczny oraz środowisko wewnątrzmaciczne- pożywienie, tlen, a także czynniki wpływające na jakość tego środowiska. Mogą być pozytywne (np. dobre odżywianie matki), jak i negatywne (np. choroba matki).

Teratogeny to czynniki pozagenetyczne, które mogą być przyczyną wad wrodzonych embrionu i płodu.( łac.tera-”potwór”).

Podstawowe zasady dotyczące działania teratogenów:

• Działanie teratogenów zależy od składu genetycznego organizmu, który narażony jest na ich działanie.

• Wpływ teratogenów na rozwój zależy częściowo od momentu ich działania.

• Wpływ teratogenu może być specyficzny.

• Anomalie wywołane przez teratogeny mogą spowodować śmierć.

• Teratogeny różnią się sposobem przedostawania się do płodu.

• Prawdopodobieństwo stopnia anomalii rozwojowych wzrasta wraz ze zwiększaniem się dawki szkodliwego czynnika.

Rozwój prenatalny - to psychofizyczny rozwój dziecka przed urodzeniem

Jakie źródła wiedzy o rozwoju dziecka przed urodzeniem ?

• Obserwacja prenatalnego rozwoju różnych gatunków zwierząt.

• Obserwacje zachowań dzieci przedwcześnie urodzonych.

• Wykorzystywanie specjalistycznej aparatury (ultrasonografia, endoskopia).

Wcześniejsze wyjaśnienia narodziń w pełni ukształtowanego człowieka

Do XVIII w. panowało przekonanie, że istota ludzka w pełni ukształtowana już w okresie przed zapłodnieniem.

Animalkuizm- przekonanie, że każdy plemnik zawiera maleńką istotę. Istota zaczyna rosnąć, jeśli znajdzie się w macicy kobiety.

Inna teoria - mała istota znajduje się w komórce jajowej.

Co obecnie wiemy?

• Człowiek przed urodzeniem jest istotą która przejawia takie cechy jak: dynamiczność i adaptabilność. Na ten okres przypada największa dynamika zmian. Zmiany są efektem realizacji programu zawartego w zygocie w ciągłej interakcji ze środowiskiem.

• Dziecko wykazuje fizjologiczną dominację; jest aktywne (wyzwala zmiany hormonalne u matki, „wybiera” dogodne miejsce do implantacji, ćwiczy funkcje, próbuje radzić sobie z dyskomfortem.

• Rozwojowi poszczególnych struktur towarzyszy rozwój funkcji, poprzez wykonywanie czynności dany narząd doskonali się.

• Rozwój struktur i funkcji od zapłodnienia do okresu dorosłości rządzony tymi samymi prawami: rozwoju proksymodystalnego - od środka ciała na boki, rozwoju cefalokaudalnego - od głowy w dół.

• Cechy charakterystyczne dziecka w okresie prenatalnym nie znikają - do ok. 5-6 miesiąca utrzymują się parametry biochemiczne.

• Rozwój prenatalny dzieli się na trymestry:

• Pierwszy trymestr - czas najbardziej intensywnego rozwoju.

FAZA ZYGOTY (od zapłodnienia do 2 tygodni)

1. Zapłodnienie- plemnik łączy się z komórką jajową w pojedynczą komórkę zwaną zygotą

2. Implantacja - zagnieżdżenie w ścianie macicy między 10 a 14 dniem od zapłodnienia. Zygota dociera do macicy ok.. 4 dni po zapłodnieniu, po kolejnych dwóch dniach - proces zagnieżdżania w ścianie macicy.

W 13 dniu widoczne są zawiązki układu nerwowego.

Ok. 2 tygodni po zapłodnieniu powstaje rurkowate serce.

FAZA EMPBRIONALNA (3-8 tydzień)

Od 19 dnia tworzą się oczy, a w 3 tygodniu zaczątki 33 kręgów.

W 4 tygodniu: jama ustna, zawiązki narządów, kończyn, nosa, uszu, mięśni i komórki ośrodkowego układu nerwowego.

5-tydzień: zaczyna pracować serce. Rozwija się pępowina, zaczynają pracować inne organy wewnętrzne, np. płuca. Pojawiają się zawiązki dłoni i stóp, gruczołów rozrodczych.

6- tydzień: ustala się gonadalna tożsamość płciowa. Pierwsze odruchy nerwowe.

7-tydzień: kształtują się uszy, przewody nosowe, pranercze oczyszcza krew z produktów przemiany materii. Wykształcają się palce. Okolica warg wrażliwa na dotyk. Dziecko mierzy 2 cm.

8 tydzień: głowa stanowi połowę długości ciała. Kształtują się powieki i przegrody zewnętrzna nosa. Ma już wyraźnie ludzką twarz. Rozwój gruczołów dokrewnych. Śledziona wytwarza komórki krwiotwórcze. Ukształtowane trzy podstawowe systemy podtrzymujące : worek owodniowy, łożysko i pępowina.

Worek owodniowy: nieprzepuszczalna błona zawierająca płyn. Otacza embrion, zapewnia stałą temperaturę.

Łożysko: narząd, dzięki któremu dziecko i organizm matki wymieniają materiały.

Sznur pępowiny (zawiera naczynia transportujące krew): łączy łożysko z macicą.

FAZA PŁODOWA (9-40 TYDZIEŃ)

9 tydzień - cewa nerwowa wypełnia się komórkami nerwowymi. Doskonali się zmysł dotyku. Pierwsze ruchy kończyn.

10 tydzień - kształtuje się podstawowa organizacja mózgu. Występuje indywidualny zapis EEG.

11 tydzień: dziecko „tańczy” w macicy, wykonuje skoki, zgina kolana, odpycha się od ściany.

12 tydzień: zaczynają pracę mięśnie potrzebne po urodzeniu do oddychania, chwytania i ssania. Pojawia się spontaniczny ruch podnoszenia górnej wargi.

Ukształtowane struny głosowe i dziecko zdolne jest do płaczu. Ruchy połykania i wypierania wód płodowych. Prawie cała powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk.

13,14 tydzień: kończy się pierwszy trymestr.

• Drugi trymestr

4 miesiąc: pojawia się chwytanie a następnie ssanie kciuka. Kształtuje się indywidualny układ linii papilarnych. Reaguje na światło słoneczne.

Między 4 a 5 miesiącem życia zaczyna reagować na bodźce słuchowe.

5 miesiąc: Aktywność dziecka staje się regularna. Fazy snu i czuwania utrzymują się u noworodka. W rozwoju fizycznym: porost włosów, brwi i rzęs, pojawienie się paznokci.

6 miesiąc: stopniowo otwiera się szpara powiekowa. Silna reakcja na światło. Receptory równowagi osiągają dojrzałość.

• Trzeci trymestr

7 miesiąc: do pracy angażują się różne partie mózgu. Dziecko przekręca się, wykonuje precyzyjne ruchy mimiczne oraz ruch kończynami. Większość odruchów wrodzonych jest ukształtowana.

8 miesiąc: skóra wygładza się i różowieje, ciało zaokrągla się. Nadal dojrzewają narządy wewnętrzne, zwłaszcza układ oddechowy. W Badaniu EEG rytm fal mózgowych charakterystycznych dla fazy REM.

9 miesiąc: na dwa tygodnie przed urodzeniem dziecko przestaje rosnąć.

Od ok.. 7 miesiąca zapamiętuje rytm serca matki.

Na ogół 38 tygodni po zapłodnieniu komórki jajowej matka rodzi dziecko.

Nie wiadomo do końca, jaki czynnik inicjuje poród. Prawdopodobnie starzejące się łożysko.

5

---