TKANKI ROŚLINNE

* TKANKA - grupa komórek wyspecjalizowanych do pełnienia określonej funkcji w organizmie

* komórki tworzące tkankę mają najczęściej wspólne pochodzenie (wywodzą się z tej samej części zarodka) i zbliżoną budowę (choć zdarzają się tkanki zbudowane z kilku odrębnych grup komórek

* najważniejszą ich cechą jest konieczność współpracy ze sobą w celu pełnienia określonych zadań w organizmie

* komórki roślin połączone są cukrowcami (pektynami), które spajają ze sobą ściany sąsiednich komórek

* łączność między komórkami zachowana jest dzięki systemowi jamek, przez które przenikają pasma cytoplazmy (plazmodesmy)

* zróżnicowanie tkankowe ciała roślin nastąpiło w wyniku konieczności przystosowania się do lądowego trybu życia

* rośliny mają nieograniczony wzrost

* nie przyrastają w całej swej objętości ale w ściśle określonych miejscach, zwykle na szczycie łodygi i korzenia na długość a pomiędzy wiązkami przewodzącymi na grubość

* jest to tzw. wzrost zlokalizowany

* wyjątkiem są liście i owoce przyrastające w całej objętości (wzrost dyfuzyjny), w tym wypadku cały organizm zbudowany jest z tkanki merystematycznej, która po zakończeniu wzrostu cała przekształca się w tkankę stałą

TKANKA TWÓRCZA (MERYSTEMATYCZNA)

* są drobne, mają cienkie ściany komórkowe

* cytoplazma z niewielkimi wodniczkami

* proporcjonalnie duże jądro

* plastydy nie są w pełni wykształcone (występują jako proplastydy)

* komórki mają charakter embrionalny

* są zdolne do podziałów (są dzięki temu miejscem tworzenia coraz to nowych komórek, które później się różnicują i przekształcają w komórki tkanek stałych

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA LOKALIZACJĘ W ROŚLINIE

KAMBIUM/MIAZGA TWÓRCZA

* tworzy się w postaci walca wzdłuż łodygi i korzenia pomiędzy łykiem i drewnem pierwotnym

* przyrost na grubość jest tu spowodowany tworzeniem przez ten merystem nowych komórek drewna (zwykle do środka walca) i łyka (na zewnątrz walca)

MERYSTEMY WIERZCHOŁKOWE

* tworzą stożki wzrostu łodygi i korzenia

* znajdują się na szczycie rosnącej łodygi i korzenia

* powodują przyrost na długość i nieznaczny pierwotny przyrost na grubość

* stożki wzrostu zbudowane są z komórek delikatnych i wrażliwych na uszkodzenia, chronione są w łodydze przez specjalnie ukształtowane liście okrywające, a w korzeniu - przez ochronną wielokomórkową czapeczkę

MERYSTEMY BOCZNE

* powodują wtórny przyrost łodygi i korzenia na grubość

MERYSTEMY

WSTAWOWE

INTERKALARNE

* powodują przyrost pędu na długość

* tworzą się u tych roślin, które bardzo szybko na szczycie łodygi wytwarzają kwiaty lub kwiatostany (uniemożliwia to przyrost łodygi w tym miejscu)

* są rozmieszczone wzdłuż łodygi w tzw. węzłach i chronione przez pochewki liściowe

* obserwujemy to u niektórych roślin jednoliściennych (trawy, turzyce) a u dwuliściennych m.in. u goździkowych

FELLOGEN/MIAZGA KORKOTWÓRCZA

* powstaje pod skórką łodygi (pod pierwotną tkanką okrywającą)

* produkuje nowe warstwy komórek wtórnej tkanki okrywającej (korka)

* fellogen w typowej postaci nie występuje w korzeniu, jest tu zastępowany przez zewnętrzną warstwę komórek walca osiowego (okolnicę)

MERYSTEMY PRZYRANNE

KALLUS

* powstają w miejscu zranienia rośliny najczęściej z okolicznych komórek tkanki miękiszowej

* komórki tworzone przez merystem powodują stopniowe zabliźnianie i zarastanie ran

* kallus powstaje zazwyczaj u roślin wieloletnich, mających postać drzew lub krzewów, gdyż tylko one żyją wystarczająco długo, aby ich zranienia mogły się zabliźnić

* powstawanie tej tkanki ma duże znaczenie w szczepieniu drzew owocowych

* zabieg polega na tym, że na pniu należącym do mniej szlachetnej, za to bardzo odpornej odmiany drzewa przytwierdza się odpowiednio spreparowane gałązki innej, szlachetnej (ale bardziej wrażliwej) odmiany

* kallus bierze udział w zrastaniu pnia (podkładki) z zaszczepioną gałązką (zrazem)

MERYSTEMY ARCHESPORIALNE

* różnią się od pozostałych tym, że w ich komórkach zachodzą podziały mejotyczne

* występują w zarodniach

* wynikiem ich działalności są haploidalne zarodniki

MERYSTEMY ZARODKOWE

* z nich w całości zbudowane są zarodki roślin

* znajdują się w nasionach

* z takiej tkanki początek biorą niektóre inne merystemy

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA POCHODZENIE

MERYSTEMY PIERWOTNE

* wywodzą się bezpośrednio z merystemu zarodkowego

* powodują przyrost pierwotny roślin

* wierzchołkowe, interkalarne, niektóre archesporialne

MERYSTEMY WTÓRNE

* powstają z komórek należących do tkanek stałych, które już utraciły zdolność do podziału, ale w określonych sytuacjach przyjmują na powrót formę embrionalną (zdolną do podziałów)

* boczne, przyranne, pozostałe archesporialne

TKANKA STAŁA

* większe od komórek tkanki twórczej z grubą wtórną ścianą komórkową

* cytoplazma z dużą wakuolą (często zajmującą całe wnętrze komórki)

* plastydy są w pełni wykształcone

* czasami specjalizacja jest tak daleko posunięta, że z komórki pozostają jedynie same zgrubiałe ściany, a całe wnętrze (cytoplazma i wszystkie organella) ulega zniszczeniu

* komórki są niezdolne do podziałów

TKANKA OKRYWAJĄCA

* tworzy zewnętrzną powłokę rośliny

* chroni roślinę przed niekorzystnym wpływem czynników śodowiska zewnętrznego i przed nadmiernym parowaniem wody

PIERWOTNA

* u roślin zielonych i w młodych organach drzew i krzew ma postać skórki

* epiderma - skórka w częściach nadziemnych rośliny

- komórki epidermy ściśle do siebie przylegają, są żywe i pozbawione chloroplastów (wyjątkowo chloroplasty mogą występować w skórce roślin cieniolubnych)

- ich zewnętrzna ściana komórkowa jest pogrubiona i dodatkowo pokryta z wierzchu (adkrustowana) warstwą tłuszczowców

- związki te zwane są kutyną a wytworzona przez nie jednolita powłoka otaczająca całą nadziemną część rośliny to kutykula

* ryzoderma/epiblema - skórka w korzeniu

- nie ma tutaj warstwy ochronnej

* tkanka niejednorodna

* pełni czasem funkcje wewnątrzwydzielnicze (np. na płatkach kwiatów wydziela substancje zapachowe)

APARATY SZPARKOWE

* niezbędne do przewietrzania rośliny i kontrolowanego parowania wody (transpiracji) gdyż kutykula jest nieprzepuszczalna dla wody i gazów

* składają się z 2 komórek szparkowych (wyjątkiem są wątrobowce), między którymi znajduje się szczelina (szparka)

* napływ wody do komórek szparkowych powoduje zwiększenie ich uwodnienia (turgoru)

* w zależności od typu aparatu szparkowego powoduje to albo wygięcie komórek (u dwuliściennych) albo ich rozsunięcie (u jednoliściennych), co prowadzi do powiększenia szczeliny szparki

* w razie odpływu wody z komórek szparkowych następuje ich obkurczenie i zamknięcie szparki, co zmniejsza transpirację, ale ogranicza wymianę gazową

* największe skupienie aparatów szparkowych występuje na spodniej powierzchni liści ale spotykane są też na wierzchu liści (głównie u roślin siedlisk wilgotnych), na zdrewniałych łodygach, na owocach itp., nie ma ich w skórce korzenia

WŁOSKI

* twory jedno- lub wielokomórkowe spełniające różnorodne funkcje

WŁOSKI KUTNEROWE

* silnie rozgałęzione włoski, tworzące grubą powłokę na liściach i łodygach (kutner)

* taka puchata warstwa występuje np. u SZAROTKI ALPEJSKIEJ czy DZIEWANNY chroniąc te rośliny przed nadmiernym nasłonecznieniem i gwałtownymi zmianami temperatury, ograniczając parowanie i zniechęcając pasożytów (np. gąsienice)

WŁOSKI CZEPNE

* zaopatrzone w różnego typu haczyki umożliwiające roślinom przyczepianie się do podłoża

* CHMIEL i PRZYTULA CZEPNA

WŁOSKI WYDZIELNICZE

GRUCZOŁOWE

* produkują olejki zapachowe PELARGONIA lub enzymy trawienne u owadożernych roślin ROSICZKA

WŁOSKI PRZĄCE

* spełniają funkcje ochronne

* POKRZYWA

KOLCE

* w ich tworzeniu bierze udział skórka oraz leżąca poniżej tkanka miękiszowa

* w przeciwieństwie do cierni (skróconych pędów) kolce nie mają własnej wiązki przewodzącej i łatwo je odłamać

* RÓŻA

WŁOŚNIKI

* tworzone przez ryzodermę w szczytowej części korzenia

* zawsze jednokomórkowe

* zwiększają powierzchnię przez którą korzeń pobiera wodę i związki organiczne

* włośników nie mają korzenie roślin wodnych i żyjących w mikoryzie ektotroficznej z grzybami

WTÓRNA/KOREK/FELLEM

* tworzy się na organach wykazujących wtórny przyrost na grubość, zastępując skórkę, która z czasem odpada

* korek jest wytworem fellogenu i składa się z licznych warstw martwych komórek, z których pozostały jedynie ściany komórkowe wypełnione powietrzem

* ściany te zawierają znaczne ilości suberyny

* taka budowa sprawia, że korek jest lekki i całkowicie nieprzepuszczalny dla gazów i pary wodnej, stanowi też znakomitą izolację termiczną przez mrozem i przegrzaniem

* ograniczone parowanie i wymiana gazowa przez korek możliwa jest dzięki przetchlinkom (miejscom, w których komórki nie przylegają ściśle do siebie)

* przetchlinki składają się z martwych komórek i są stale otwarte, oprócz tworzenia coraz to nowych komórek korka, często odkładają jedną lub kilka warstw żywych komórek do wewnątrz (mają one cechy komórek miękiszowych i zwane są fellodermą)

* łącznie korek, fellogen i felloderma tworzą korkownicę

TKANKA MIĘKISZOWA

* podstawowy rodzaj tkanki budującej wnętrze rośliny

* duże komórki, duże wakuole i cienka ściana komórkowa

* pomiędzy komórkami miękiszu występują większe lub mniejsze przestwory komórkowe

MIĘKISZ ZASADNICZY

* zasadnicza postać tkanki

MIĘKISZ ASYMILACYJNY

* komórki mają liczne soczewkowate chloroplasty

* ma największy udział w fotosyntezie czyli w odżywianiu się rośliny

MIĘKISZ GĄBCZASTY

* duże przestwory komórkowe

* liście jednoliściennych, dwuliściennych i paprotników)

MIĘKISZ PALISADOWY

* komórki cylindryczne o małych przestworach

* górna część liści dwuliściennych i paprotników

MIĘKISZ WIELORAMIENNY

* komórki o silnie pofałdowanej powierzchni

* igły niektórych nagonasiennych

MIĘKISZ SPICHRZOWY

* pozbawiony chloroplastów

* magazynuje substancje odżywcze

* zawiera liczne ziarna materiałów zapasowych (skrobii, tłuszczów lub białek

* występuje w organach spichrzowych roślin (bulwy ziemniaka, korzeń marchwi, liście kapusty) i w mięsistych częściach owoców i nasionach

MIĘKISZ WODONOŚNY

* magazynuje wodę

* występuje u roślin mających ograniczony dostęp do wody (kaktusy, rozchodniki, wilczomlecze), czyli sukulentów

MIĘKISZ POWIETRZNY

POWIETRZAJĄCY

* bardzo rozwinięty system przestworów komórkowych tworzących prawdziwe kanały wentylacyjne, którymi gazy mogą się swobodnie przemieszczać w roślinie

* występuje u roślin bagiennych i wodnych mających takie organy (np. korzeń), w których wymiana gazowa jest utrudniona

TKANKA WZMACNIAJĄCA

* przystosowana do obciążeń mechanicznych występujących w środowisku lądowym

* komórki mają zgrubiałe ściany

* odpowiednie rozmieszczenie komórek w roślinie gwarantuje wytrzymałość na czynniki dynamiczne (np. wiatr) i statyczne (np. masa liści czy owoców)

KOLENCHYMA/ZWARCICA

* zbudowana z żywych komórek (często z chloroplastami) mających celulozowo-pektynowe wzmocnienia

* występuje w ogonkach liściowych i w obwodowych częściach młodych łodyg zielnych

* jako tkanka zbudowana z żywych i elastycznych komórek nie hamuje wzrostu tych organów

KOLENCHYMA KĄTOWA

* wzmocnienia znajdują się w narożnikach komórek

KOLENCHYMA PŁATOWA

* wzmocnienia znajdują się na stycznych powierzchniach kolejnych warstw komórek

SKLERENCHYMA/TWARDZICA

* zbudowana z martwych komórek, po których zostały same ściany komórkowe

* w ścianach pomiędzy włóknami celulozowymi odkłada się cukier lignina (ściany są inkrustowane ligniną), takie ściany nazywamy zdrewniałymi

* elementy tkanki:

- włókna sklerenchymatyczne - wydłużone włókna występujące w starych łodygach, które zakończyły swój wzrost oraz będące elementem drewna wtórnego

- komórki kamienne/sklereidy - tworzą takie struktury jak łupiny nasion (orzechy, pestki), mogą być też rozrzucone w tkance miękiszowej (np. w pobliżu gniazda nasiennego gruszy)

TKANKA WYDZIELNICZA

* nie zawsze tworzy struktury wielokomórkowe

* często są to pojedyncze wyspecjalizowane komórki, wydzielające określone substancje (komórki gruczołowe)

UTWORY WYDZIELNICZE POWIERZCHNIOWE

* produkują wydzieliny na zewnątrz

UTWORY WYDZIELNICZE WEWNĘTRZNE

* odkładają wydzieliny wewnątrz rośliny

WŁOSKI GRUCZOŁOWE

MIODNIKI

* znajdują się w kwiatach okrytonasiennych

* wydzielają nektar wabiący owady

WYPOTNIKI

SZPARKI WODNE

HYDATODY

* wydzielają wodę w postaci płynnej (kroplami)

RURY MLECZNE

* zbudowane z komórek, między którymi zanikły poprzeczne ściany

* ich wnętrze wypełnia sok mleczny (złożony z białek, cukrów, wosków, garbników, alkaloidów, kauczuk itp.)

KANAŁY ŻYWICZE

* tworzą się ze specjalnie ukształtowanych przestworów międzykomórkowych w tkance miękiszowej

* występują najczęściej u iglaków

* wypełnia je żywica, która zabezpiecza roślinę przed infekcjami

TKANKA PRZEWODZĄCA

* służy do transportu substancji w roślinie

* bierny transport (siła ssąca liści) - transport wody z dołu do góry (woda parując z liści, tworzy podciśnienie wyciągające w górę następne porcje wody bez użycia energii samej rośliny)

* aktywny transport - transport asymilatów (produktów fotosyntezy) od liści, po całej roślinie i do organów spichrzowych, asymilaty na siłę przepychane są z komórki do komórki przy użyciu energii pochodzącej ze związków chemicznych (np. ATP)

DREWNO/KSYLEM

* transportuje wodę

* zbudowane z martwych komórek

* cewki:

- ewolucyjnie starsze komórki drewna

- mają wrzecionowaty kształt i liczne jamki o złożonej budowie

- te jamki lejkowate składają się jakby z dwóch olejków odwróconych do siebie szerszymi stronami

- pośrodku jamki znajduje się krążek (torus) zawieszony na ściankach pierwotnych komórek pełniący funkcję zatyczki

- przepływ wody wzdłuż ciągów utworzonych z cewek odbywa się z komórki do komórki właśnie przez jamki lejkowate (nie w linii prostej)

- budują drewno u paprotników i nagonasiennych

* naczynia:

- bardziej zaawansowana forma drewna

- ustawione w pionowe szeregi komórki, u których zanikły poprzeczne ściany, tak że tworzą się rury, którymi woda może swobodnie wędrować w górę rośliny

- zachowanie drożności w tych rurach jest możliwe dzięki charakterystycznym wzmocnieniom ścian, np. w formie pierścieni lub spiralek

- odgrywają główną rolę w przewodzeniu wody u okrytonasiennych (przy nich mogą występowa też cewki)

ŁYKO/FLOEM

* przewodzi asymilaty

* zbudowane z żywych komórek

* komórki sitowe:

- pierwotniejsza forma łyka

- na całej powierzchni mają rozsiane skupiska prostych jamek (pola sitowe)

- charakterystyczne dl paprotników i nagonasiennych

* rurki sitowe:

- ułożone podobnie jak rurki naczyniowe jedna na drugiej w swoiste ciągi komunikacyjne

- pola sitowe znajdują się na poprzecznych ściankach rurek

- w dojrzałych komórkach łyka na ogół zanika jądro, a jego funkcje częściowo przejmuje jądro sąsiednich komórek przyrurkowych towarzyszących rurkom sitowym

- charakterystyczne dla okrytonasiennych

* budowa zbliżona do włókien sklerenchymatycznych

* wypełniają funkcje wzmacniające

* wypełniają funkcje odżywcze

WŁÓKNA DRZEWNE I ŁYKOWE

MIĘKISZ DRZEWNY I ŁYKOWY

TKANKI PRZEWODZĄCE u roślin wykazujących wtórny przyrost na grubość

PIERWOTNA

* tworzy się bezpośrednio z merystemów wierzchołkowych

WTÓRNA

* tworzona przez merystem boczny (kambium)

* łyko i drewno wtórne mają z reguły bardziej wyspecjalizowane i większe komórki oraz silniejsze zgrubienia ścian i więcej elementów wzmacniających w porównianiu z pierwotnymi

---