Treść i zadania teori wf.
Nazwa teoria WF funkcjonuje w różnych znaczeniach:
ogół wiedzy o WF,
centralny przedmiot,
integralna część pedagogiki,
syntetyczna i specyficzna w naukach o kulturze fizycznej yzw. Teoria „średniego zasięgu”.
Cztery płaszczyzny problematyki badawczej teorii WF:
powinności i postulatów (ideały, cele, funkcje WF),
warunków skuteczności procesu wychowania i kształcenia fizycznego,
ogólnych reguł doboru sposobów i środków działania,
organizacji i realizacji procesu wychowania i kształcenia fizycznego.
Definicja teorii WF - jest to dyscyplina zajmująca się konstruowaniem i badaniem procesów wychowania i kształcenia fizycznego w ich całokształcie, a w szczególności określeniem celów, ogólnych prawidłowości stosowania metod i środków oraz warunkami jak najbardziej skutecznego postępowania w tej dziedzinie. Tak pojęta teoria WF musi być tyleż teorią wychowania, co i fizycznego kształcenia.
Teoria WF obejmuje (problematyka zainteresowań) pełen cykl praktycznego postępowania wychowawcy fizycznego, który daje się opisać poprzez ogólny schemat prakseologiczny:
uświadomienie celu,
diagnoza (jednostkowa, grupowa i środowiskowa),
prognoza (rokowanie - przewidywanie skutków przyszłej pracy),
ordynacja (programowanie, planowanie, wybór środków i metod postępowania),
wykonawstwo (realizacja),
ocena efektów (w zakresie: postaw, wiedzy, nawyków, sprawności i umiejętności),
wnioskowanie pedagogiczne.
Miejsce teorii WF w ogólnym systemie nauk o KF ukazuje sporządzony przez Matwiejewa schemat nauk o KF (1983), na którym na szczególną uwagę zasługuje umiejscowienie teorii WF w centralnym punkcie tego systemu. Takie rozumienie roli i miejsca teorii WF podkreśla też jej wyjątkowe znaczenie w programie przygotowania kadr wychowawców fizycznych.
Najbardziej ścisłe związki łączą teorii WF z metodyką WF. O ile metodyka WF zajmuje się szczegółowymi technikami i wzorami wychowawczego działania, to teorii WF dostarcza pewnych reguł ogólnych, mówiących o uwarunkowaniach , procesach i mechanizmach WF. „Teoria odpowiada na pytania: dlaczego i po co?, metodyka zaś na pytania: co i jak czynić?” (Demel 1981).
Specyficzne i ważne powiązania występują też między teorią WF a teorią KF. Teoria KF jest tworzona na wyższym piętrze naukowego uogólniania oraz ma zadanie nie tyle praktyczne, co przede wszystkim wyjaśniające (teoretyczne).
Krawczyk 1981 pisał że podobnie jak ogólna teoria wychowania nie jest ogólną teorią kultury, tak teoria WF nie jest teorią KF.
Kultura fizyczna a wychowanie fizyczne.
KF ujmowana w kategoriach instytucjonalno - administracyjnych - utożsamia się ją z sumą rzekomych prostych elementów, jak WF (traktowany jako szkolny przedmiot nauczania), sport (wyczynowy), rekreacja fizyczna, rehabilitacja ruchowa. Próbuje się precyzować definicję na kształt worka, do którego można niemal wszystko wrzucić. Nie bardzo jasne, trudne do zdefiniowania są terminy - WF, sport, rekreacja fizyczna, itd.
Koncepcja indywidualistyczno - wartościująca - niezmiernie rozpowszechnione w filozofii i humanistyce jest ujęcie kultury w aspekcie subiektywistyczno - indywidualistycznym zwanym też wartościującym. Przedstawia się kulturę jako dziedzinę bezinteresownych pozbawionych praktycznych zamierzeń, szlachetnych, duchowych dążeń i przeżyć, uczuć oraz nastawień. KF jest dbałością psychiki o ciało. KF staje się częścią bogactwa duchowego człowieka.
M. Demel (1974) pisał: „KF to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadoma i aktywna troska o swój rozwój, sprawność i zdrowie, to umiejętność organizowania i spędzania czasu z największym pożytkiem dla zdrowia fizycznego i psychicznego”. Każdy reprezentuje określony poziom własnej, osobistej KF; względnie wysoki lub niski. KF trzeba więc poszukiwać nie na stadionach a w sobie samym, we własnym trybie życia, w swoich nawykach oraz przekonaniach.
Koncepcja socjologizująco - uniwersalistyczna (globalna) - Z. Krawczyk (1978) uważa, że KF jest to „względnie zintegrowany i utrwalony system zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność ruchową, zdrowie i piękno człowieka, przebiegających według przyjętych w danej zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań”. KF jest cechą grupową, interesujące stają się te formy zachowania, które są znamienne, specyficzne dla danej zbiorowości, które stanowią o jej odmienności od innej i tym samym behawioralnie przesądzają o lokalizacji społecznej jednostki.
Koncepcja holistyczna - proponuje się następującą definicję (wg Osiński 1979): :KF jest to ogół wytworów o charakterze materialnym i niematerialnym, w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie człowieka, uznawanych w niej wartości i wzorów postępowania, które zostały zobiektywizowane, przyjęte i mogą być przekazywane w danej zbiorowości. Nacisk położono na ogół powstałych w toku działań zbiorowości ludzkiej wytworów o charakterze zarówno materialnym jak i pozamaterialnym. Zrezygnowano z wyliczania specyficznych dla KF punktów odniesienia. Wychodzi się z założenia, że nawet najbardziej precyzyjne wyliczanie części nie wiele jeszcze mówi o zasadach, sposobach czy celach ich współdziałania.
Proponuje się, aby w tym ujęciu KF traktować szeroko, widząc 3 wzajemne uzupełniające się sfery: 1 - sferę przekonań, poglądów i aspiracji w dziedzinie dbałości o ciało i fizyczne funkcjonowanie, 2 - sferę obserwowalnych i sprawdzalnych czynności, 3 - sferę intencjonalnych narzędzi (obiekty, sprzęt, urządzenia sportowe), instytucje i organizacje, systemy i programy zarządzania oraz wiedzę teoretyczną.
O pojmowaniu oraz miejscu wf w kf.
WF zgodnie z sięgającą jeszcze czasów starożytnych klasyfikacja jest uważane za jedną z podstawowych dziedzin wychowania. Odrębnie omawia się wychowanie moralno - społeczne, intelektualne, estetyczne oraz fizyczne. Obecnie uznaje się, że wychowanie sprowadza się do przygotowania człowieka do życia w obrębie pewnych sfer rzeczywistości. W najogólniejszym ujęciu WF możemy przedstawić jako stosunek przebiegający dwukierunkowo między wychowawcą fizycznym a wychowankiem.
Etapy ewolucji poglądów na istotę wf:
1 - wychowanie (kształtowanie) ciała,
2 - wychowanie poprzez ciało,
3 - kształtowanie ciała i wychowanie,
4 - wychowanie w trosce o ciało (wychowanie do KF).
Ad.1. Koncepcja wychowania ciała była jawnie i wyłącznie nastawiona na zaspokojenie potrzeb doraźnych człowieka. Wyraźnie tez obarczona ówczesnym sposobem patrzenia na rolę wychowania, wychowanka traktowała jako bierny przedmiot oddziaływań wychowawczych.
Ad.2. „Ciało ma być punktem zaczepienia, lecz celem - cały człowiek”. W myśl takiego rozumowania zamierzano więc oddziaływać na wszystkie sfery osobowości człowieka (fizyczną, moralną, umysłową, estetyczną) poprzez aktywność fizyczną i wpływ czynników naturalnych. Słabością tej koncepcji była naiwna wiara w to, że za pomocą fizycznych środków można wielostronnie i całościowo oddziaływać na człowieka.
Ad.3. Stanowisko kompromisowe pomiędzy wychowaniem ciała a wychowaniem poprzez ciało. W tej koncepcji odczuwano (Z. Gilewicz) konieczność włączenia wf w ramy wychowania właściwego jako pełnoprawnego składnika procesu pedagogicznego. Stąd konieczne stały się zabiegi związane z potrzebą akcentowania związków wf z wychowaniem umysłowym, moralnym i estetycznym. Ta koncepcja jednak z jednej strony ograniczała rozumienie tego co swoiste dla wf wyłącznie do ciała, a z drugiej nadmiernie rozciągała zadania ogólnowychowawcze.
Ad.4. Poczęto stopniowo przenosić swoiste cechy wf ze sfery wyłącznie i często dotąd instrumentalnej (nauczania i usprawniania) również w sferę wychowania właściwego, czyli zamierzonego kształtowania jakiegoś nowego zespołu postaw, przekonań i wartości. Przy czym owe postawy, przekonania i wartości nie odnoszą się już do wychowania i osobowości w ogóle, a poczynają wyznaczać zachowanie człowieka właśnie w dziedzinie dbałości o jego ciało i fizyczne funkcjonowanie. O tym czy mamy do czynienia z wychowaniem decyduje fakt wytworzenia się odpowiednich postaw, przekonań, poglądów i aspiracji. Istotne jest, czy działania nasze dokonały zmiany w świadomości, czy bogatsza stała się osobowość wychowanka, czy zmienił się jego stosunek do ciała, zdrowia, sprawności ruchowej, higieny.
Definicja WF - „Wychowanie fizyczne stanowi zamierzoną i świadomą działalność ukierunkowaną na wytworzenie właściwego zespołu postaw i nastawień, przekazywanie podstawowych wiadomości, a także na wdrażanie do hartowania, na bodźce środowiskowe oraz zdobywanie motorycznej sprawności, poprawę wydolności i postawy ciała; kategorie te wyznaczają zachowanie człowieka w stosunku do jego fizycznej (cielesnej) postaci” (Osiński 1981). W definicji położono nacisk na działalność zamierzona i świadomą. Podkreślono również znaczną role rozwijania postaw i nastawień, czyli tworzenia pozytywnego stosunku wolincjonalno - uczuciowego i rozbudzania umiejętności odczuwania potrzeb własnego organizmu. Dostrzeżono konieczność przekazywania podstawowych wiadomości dotyczących doskonalenia i pielęgnacji ciała. Zaakcentowano również znaczenie wdrażania do poszerzenia granic odporności biologicznej organizmu na różne bodźce środowiskowe. Wymieniono potrzebę rozwijania umiejętności w zakresie władania swoim ciałem, a także kształcenia cech sprawności.
Wychowanie fizyczne w szerokim rozumieniu obejmuje najbardziej istotną część form i środków służących kulturze fizycznej, a więc wszystkie te, które są cenne dla kształtowania świadomej troski o swoje ciało, rozwój fizyczny, sprawność i zdrowie człowieka. W szkole tak pojęte wf nie da się ograniczyć wyłącznie do ram przedmiotu nauczania. Jest ono głęboko wtopione w całokształt zadań wychowawczych, zdrowotnych i kształcących oraz obejmuje racjonalną organizację ćwiczeń śródlekcyjnych i przerw międzylekcyjnych, dożywianie szkolne, troskę o prawidłową postawę uczniów, itd. Takie wf domaga się więc skojarzonego działania całego grona pedagogicznego i szkolnej oświaty zdrowotnej oraz porozumienia i konsultacji z rodzicami, klubami sportowymi, domami kultury, itp.
Wychowanie fizyczne to przede wszystkim integralny dział ogólnego wychowania człowieka. Tak zaś pojęte wf trwa przez cały rok.
Wf nie traktuje się jako szeregowego składnika kf, a uznaje za jej kurs propedeutyczny i fundament. Wprowadza ono bowiem w cały świat postaw, zachowań czy wytworów znamiennych dla odpowiadającej mu dziedziny kultury - kultury fizycznej (Demel 1973).
O celach wychowania fizycznego.
Cele wytyczają kierunek pracy wychowawcy fizycznego, a kryterium jej skuteczności może polegać tylko na konfrontacji tego, co winno stanowić efekt działania, z tym co rzeczywiście zostało osiągnięte. Świadomość celu stanowi podstawowy warunek skuteczności jakiegokolwiek działania. Określenie jednak celów wf w sposób w pełni jednoznaczny i nie pozostawiający wątpliwości jest rzeczą niemalże niemożliwą.
W przeszłości precyzując cele wf nierzadko odwoływano się do antycznej tradycji ideału arystokratycznego wychowania oznaczającego człowieka o harmonijnej pełni zalet duszy i ciała oraz cnotę i umiar. W istocie jednak w różnych epokach i w odmiennych kulturach zmieniała się aksjologia ciała. Ciału przypisywano raz wartość wyłącznie instrumentalną, innym znów razem wartość wysoce autoteliczną. W pierwszym przypadku ciało było traktowane więc jedynie jako instrument mający sprzyjać osiąganiu wartości pozacielesnych (duchowych), a w drugim było ono już wartością samą w sobie. Przykładowo Epikur uważał radość ruchu i piękno ciała za podstawowe, bo bez nich życie duchowe nie mogłoby istnieć, to Augustyn Aureliusz wykluczał w ogóle możliwość jakiegokolwiek jego pielęgnacji za pomocą ćwiczeń fizycznych. W końcu, kiedy znów jedni cenili i cenią raczej ascetyczną i smukłą sylwetkę to równocześnie inni z równą konsekwencją i przebiegłością zmierzali do tego, aby ich kształty były jak najbardziej obfite czy muskularne.
Tradycyjne poglądy na cele wf
Wraz z ewolucją poglądów na istotę wf zmieniał się również sposób patrzenia na jego cele.
Florian Znaniecki - podkreślał, że w wf chodzi nie tylko o to, aby wychowanek wykonywał pewne czynności bezpośrednio w trakcie procesu wychowawczego, ale ważne jest to, by nabrał on chęci i zdobył umiejętności ułatwiające mu działanie po uniezależnieniu odo wychowawcy. Poprzez wf zmierza się do ukształtowania pożądanych wzorów i typów:
typu higienicznego (rozwój właściwości zdrowotnych),
typu geneonomicznego (rola genetyczna i troska o jakość i ilość przyszłych pokoleń),
typu obyczajowo-estetycznego (ubiór i ozdoby, wygląd zewnętrzny, przyzwyczajenia ruchowe),
typu hedonistycznego (stosunek do doświadczeń przyjemnych i przykrych),
typu fizyczno-utylitarnego (zręczność, uzdolnienia, przyzwyczajenia),
typu sportowego ( znaczenie samoistne jako sprawdzian doskonałości koordynacji ruchowo -sportowych).
Najbardziej przejrzyście, bo w sposób zhierarchizowany, ujął cele wf Zygmunt Gilewicz. Wyróżnił on w pierwszej kolejności kategorię celów swoistych typowych dla wf. W grupie tej uwzględniono cele związane z biologiczną postacią człowieka: struktury somatycznej, czynności wegetatywnych, narządów zmysłowych, nawyków i upodobań ruchowych, ogólnych cech sprawności ( szybkość, zręczność, siła, wytrzymałość). Natomiast z wielką ostrożnością wprowadzał drugą grupę celów, tzw. nieswoistych. Są to te wszystkie momenty, poprzez które wf kooperuje z innymi działami wychowania: z wych intelektualnym, moralno-społecznym, estetycznym, politechnicznym. Mimo całej ostrożności z czasem wzięło się o wiele więcej w myślach sprzeczności i zamętu, niż powstało stąd istotnych korzyści. Zbyt dalece rozprzestrzeniano takie cele jak: karność, koleżeńskość, umiłowanie prawdy, stosunek do własności społecznej i pracy, poczucie odpowiedzialności. W tej sytuacji rozwodnieniu uległy cele swoiste wf, a przecież do ich realizacji wf zostało przede wszystkim powołane.
Współczesne koncepcje celów wf.
Wyrazem przemain, jakie zachodziły w sposobie pojmowania wf jest koncepcja stanowienia celów przedstawiona przez Macieja Demela i Krzysztofa Zuchorę. O ile jeszcze Gilewicz widział swoiste cele na płaszczyźnie biologicznej, o tyle tu te wyłącznie cielesne kategorie przeniesiono w świat wartości społecznych i kulturowych, a wyrażano je w języku pedagogiki. Nacisk położono na dynamikę a nie na statykę. Istotne staje się dążenie do samorealizacji człowieka i poszukiwanie satysfakcjonujących rozwiązań w różnorodności wychowawczej.
Nowe kierunki sterowanej autokreacji człowieka wyznaczają:
kierunek - świadomość: przekazywanie podstaw wiedzy dotyczącej anatomii, fizjologii, higieny osobistej itp.,
kierunek - postawy i motywacje: kształtowanie pozytywnego stosunku emocjonalnego do ciała i zdrowia, wzbudzanie zainteresowań i zamiłowań w dziedzinie kf itp.,
kierunek - potrzeby i nawyki: rozbudowanie potrzeb aktywności ruchowej, przyswajanie nawyków dbałości o higienę własnego ciała i zdrowia itp.,
kierunek - umiejętności i sprawności: opanowywanie poprzez ćwiczenie doskonalenie i władania ciałem, odpowiednio urozmaicone ćwiczenia w posługiwaniu się daną umiejętnością z elementami kontroli i samokontroli, kształcenie cech motorycznych itp.
Strzyżewski - propozycja ujmowania celów wf - relacje pomiędzy poszczególnymi elementami przebiegają wg następującego układu:
Ideał wychowania „co do zdrowia, ciała i sił” - naczelny cel wychowania i kształcenia fizycznego - cele szczegółowe (kierunkowe i kształcące) - cele etapowe - cele operacyjne.
Procesy wychowania i kształcenia fizycznego oraz ich funkcje i struktura.
Teoria wf określa swój przedmiot zainteresowań jako procesy wychowania i kształcenia fizycznego. Proces oznacza przebieg regularnie po sobie następujących zjawisk, pozostających między sobą w określonym związku przyczynowym.
Miejsce procesów wychowania i kształcenia fizycznego wśród innych wpływów o charakterze wychowawczym oddziaływujących na wychowanka.
Najszerszym pojęciem jest środowisko wychowawcze. Środowisko wychowawcze obejmuje zarówno wpływy zamierzone jak i niezamierzone, a głównie postawy, idee oraz działania i interakcje między ludźmi. Środowisko to stanowi jak gdyby tło dla wszelkich procesów wychowania. Węższym pojęciem jest wychowanie, które obejmuje wpływy zamierzone i świadome ukierunkowane na zmiany w osobowości człowieka. Z kolei tę część wychowania, która w pierwszej kolejności nastawiona jest na powodowanie pozytywnych zmian w świadomości jednostki i tworzenie właściwego zespołu postaw w stosunku do jej fizycznej postaci, nazywamy wychowaniem fizycznym. W tym rozumieniu każdy proces wychowania i kształcenia fizycznego stanowi podstawową jednostkę wf o swoistej strukturze. W świetle tego co napisałem wyżej na definicję procesy wychowania i kształcenia fizycznego można spojrzeć następująco - „są to działania, które są przesycone jasną wizją celu i uporządkowane w systematyczny ciąg działań. Do procesu wychowania i kształcenia fizycznego nie zaliczamy zaś takich zachowań się ludzi, którym nie można przypisać cech czynności intencjonalnych”. Tomaszewski wyróżnia tu 4 grupy działań:
1 - stanowiące uboczny skutek funkcjonowania organizmu wykonującego jakąś czynność,
2 - skutki zaburzeń normalnego funkcjonowania układu nerwowego,
3 - pozostałości po dawniejszych czynnościach ukierunkowanych, które po zmianie warunków straciły swoją funkcję, ale pozostał jedynie ich zautomatyzowany mechanizm,
4 - wyładowanie się energii organizmu, która nie znalazła właściwego ujścia w odpowiednich czynnościach.
Każdy proces wychowania i kształcenia fizycznego jest zawsze w pierwszej kolejności:
1 - świadomą i zamierzoną ingerencją prowadząca do przemian w tej sferze osobowości jednostki, która dotyczy jej stosunku do swej fizycznej postaci (wychowanie),
2 - relacje związane z podejmowaniem systematycznymi czynnościami umożliwiającymi wychowankom opanowanie określonej wiedzy (intelektualizacja),
3 - z wyrabianiem pewnych umiejętności i sprawności (uczenie się - nauczanie),
4 - wszystkie czynności, które podejmowane są w trosce o nauczanie czynności ruchowych, doraźną poprawę stanu wydolności fizycznej, cech motoryki, postawy ciała (kształcenie) [Demel 1989]
Procesy wychowania i kształcenia pojmujemy zatem jako pewien uporządkowany ciąg systematycznie podejmowanych przez wychowawców (N, rodziców) czynności o charakterze wychowawczym i kształcącym, a umożliwiających wywołanie pewnych pożądanych przemian w sferze przekonań i nastawień, wiedzy, umiejętności, sprawności motorycznej, wydolności, odporności ustroju oraz budowy i postawy ciała, wyznaczających zachowanie wychowanka w stosunku do swej fizycznej postaci.
Każdy proces wychowania i kształcenia fizycznego możemy analizować poprzez następujące funkcje:
1 - wychowawcza prosomatyczna - działaniom towarzyszą czynności zmierzające do wytworzenia stosownych postaw i nastawień wobec ciała i jego potrzeb,
2 - wychowawcza prospołeczna - występujące sytuacje sprzyjają i wręcz narzucają konieczność kształtowania postaw kultury bycia, współpracy, współzawodnictwa, obowiązkowości, poszanowania prawdy, itp.
3 - poznawcza - kształtowanie pozytywnych postaw wobec kf i potrzeba przygotowania wychowanka do efektywnego samousprawniania się wymaga przekazywania i zdobywania pewnego zasobu wiedzy, m.in. w zakresie rozwoju fizycznego, zdrowia i higieny człowieka, znaczenia różnych form aktywności fizycznej, itp.
4 - zdrowotno - higieniczna - przejawia się poprzez walory zdrowotne i higieniczne,
5 - morfofizjologiczna - znaczenie wielkości zmian zachodzących w ustroju w zakresie budowy organizmu w powiązaniu z czynnościami układu oddechowego, krążenia, itd.
6 - kształtująco - estetyczna - działania takie znajdują swój wyraz czy to w trosce o ładną budowę ciała, czy też w dbałości o przyjemny dla oka sposób motorycznego zachowania się,
7 - nauczająco (dydaktyczno) - sprawnościowa - tradycyjnie przed wf stawia się zadania związane z wyuczaniem odpowiednich umiejętności ruchowo - sportowych oraz z kształtowaniem poszczególnych sprawności,
8 - utylitarna - działania związane z troską o realizację tej funkcji wyrażają się poprzez, mniej czy bardziej bezpośredni, związek wyuczanych umiejętności i sprawności z czynnościami występującymi w pracy zawodowej, obowiązkach domowych, sporcie, itp.
9 - twórcza - funkcję tę realizuje się wówczas, kiedy wychowanek ma szansę eksponowania swoich pomysłó w doborze różnych form ekspresji ruchowej, tworzy nowe sposoby działania, itp.
10 - hedonistyczno - wypoczynkowa - znaczenie tej funkcji sprowadza się do uwzględnienia aspektów zabawowych, wypoczynkowych, rozrywkowo - kulturalnych, zapełnienia czasu wolnego czy rozładowania napięć psychicznych.
Kształcenie dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych.
Integralność kształtowania dyspozycji instrumentalnych i dyspozycji kierunkowych wymaga, aby w toku realizacji danego cyklu tematycznego występowały we wzajemnym powiązaniu co najmniej 4 rodzaje zadań:
1 - w zakresie sprawności motorycznej,
2 - w zakresie umiejętności,
3 - w zakresie wiadomości,
4 - w zakresie kształtowania postaw (Strzyżewski 1987).
Trzy pierwsze spośród wymienionych zadań dotyczą dyspozycji instrumentalnych (kształcenia), a czwarta obejmuje dyspozycje kierunkowe (wychowawcze).godnie z przyjmowanymi założeniami realizacja poszczególnych zadań może przebiegać przy różnych relacjach zachodzących między kształtowaniem dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych. W zależności od zamierzonego celu zmienia się przydatność i znaczenie danego typu działań. Względnie stałym jest kształtowanie dyspozycji kierunkowych (postawy). Projektodawcy obowiązującego szkolnego programu kf zalecają, aby w każdej jednostce lekcyjnej uwzględniać wszystkie 4 wyżej ukazane rodzaje zadań we wzajemnej ich integracji, tj. motoryczność, umiejętności, wiadomości, kształtowanie kierunkowych dyspozycji osobowościowych.
Nie będzie przynależeć do procesu wychowania i kształcenia fizycznego taki ciąg działań, poprzez które zmierza się wyłącznie do opanowywania jakichś umiejętności ruchowych, rozwoju cech motorycznych, poprawy postawy ciała. Decydujące jest to, czy działania te przesyca intencja wychowawcza, czy towarzyszy im wzbudzanie zainteresowań i zamiłowań.
Cele etapowe i operacyjne.
W praktycznej realizacji procesu wychowania i kształcenia fizycznego najpierw winny zostać określone konkretne, właściwe dla danego okresu osobniczego, cele etapowe. Następnie każdemu tak wyznaczonemu celowi etapowemu podporządkowuje się szereg celów operacyjnych. Obowiązuje tu zasada zachowania pewnej optymalnej kolejności i logicznego ciągu występowania poszczególnych celów operacyjnych oraz ich przebiegu, zgodnie z kierunkiem od łatwiejszego do trudniejszego. Osiąganie kolejnych celów operacyjnych coraz bardziej przybliża do danego celu etapowego.
Poszczególne ogniwa składające się na strukturę procesu kształtowania dyspozycji kierunkowych można uporządkować zgodnie z następującym układem:
1 - wdrażanie wychowanków do pożądanych form uzewnętrznionej lub uwewnętrznionej aktywności,
2 - rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do danej aktywności przez ćwiczenie,
3 - uświadamianie wychowankom znaczenia, celów i zasad tej aktywności,
4 - przyswajanie wychowankom ocen i przekonań wzmacniających dyspozycje do pożądanej aktywności,
5 - przyswajanie wychowankom wiedzy na temat związku między pożądaną aktywnością a życiem społecznym (Muszyński 1977).
Dwa podstawowe typy procesów wychowania i kształcenia fizycznego:
1 - Procesy wychowania i kształcenia fizycznego, w których na pierwszy plan wybija się kształtowanie postaw (wobec ciała, zdrowia, sprawności, stylu wypoczynku). Działanie nakierowane jest na rozwijanie przede wszystkim poglądów i przekonań, komponentu uczuciowo - motywacyjnego i trwałej gotowości do określonego zachowania się.
2 - Procesy wychowania i kształcenia fizycznego, w których zamierza się przede wszystkim do rozwijania określonych dyspozycji instrumentalnych. Można tu wymienić następujące podstawowe dyspozycje instrumentalne: cechy sprawności i wydolności fizycznej, umiejętności władania i troski o własne ciało, wiedza o ludzkim organizmie, jego potrzebach i czynnikach kształtujących.
Pojęcia formy i metody w wychowaniu fizycznym.
Pojęcie formy kojarzy się z czasowo-przestrzenno-organizacyjną stroną przebiegu procesów wychowania i kształcenia fizycznego. Forma dotyczy jakby zewnętrznych warunków przebiegu tych procesów i może określać: połączenie w odpowiednie grupy wychowanków, rodzaj zajęć czy miejsce i czas trwania. W praktyce szkolnej pojęcie formy odnosimy zwykle do takich elementów jak: lekcja szkolna, wycieczka szkolna, zajęcia SKS, praca domowa ucznia. W obrębie tego ogólnego pojęcia mówi się też np. o pewnych formach organizacyjnych pracy ucznia, wśród których wymienia się: formy podziału uczniów, formy porządkowe, formy prowadzenia zajęć.
Z kolei w ramach poszczególnych form podejmuje się określone sposoby aktywizowania wychowanka, mające na celu wywołanie pożądanych jego zachowań. Te sposoby oddziaływania mogą przybierać różny charakter, wszystkie je określamy mianem metod wf. „Metody wychowania w kf to sposoby stawiania uczniów w sytuacjach zadaniowych, w których U pod kierunkiem N dokonują zmian w strukturze własnego ciała i jego funkcjach, zdobywają wiadomości i umiejętności oraz nawyki w zakresie kf, a także kształtują pozytywną postawę wobec niej”. Z pojęciem metody wiążemy zawsze jakiś systematycznie powtarzający się sposób postępowania mający prowadzić do pożądanego wyniku.
Wychowawca fizyczny niezależnie od biegłej znajomości metod wychowania społeczno - moralnego posiadł w szczególności gruntowną znajomość:
1 - metod kształtowania postaw prosomatycznych,
2 - metod przekazywania wiedzy z zakresu kultury fizycznej,
3 - metod realizacji zadań ruchowych,
4 - metod kształtowania zdolności motorycznych,
5 - metod kształtowania wydolności i odporności ustroju,
6 - metod kształtowania postawy ciała.