Stany Zjednoczone
System wyborczy
Kongres USA
Izba Reprezentantów - 435 członków, każdy stan ma przynajmniej jednego przedstawiciela, pozostała liczba miejsc (385) została podzielona pomiędzy stany proporcjonalnie do liczby ludności. Kadencja Izby Reprezentantów wynosi dwa lata, Senat- 100 senatorów, Każdy stan, niezależnie od liczby mieszkańców, jest reprezentowany przez dwóch senatorów. Kadencja senatora wynosi sześć łat, co dwa lata jest wybierana 1/3 składu Senatu. Członkowie Izby Reprezentantów reprezentują naród (grupy wyborców), senatorowie stany W praktyce prestiż senatora jest większy, na co wpływ ma także długość jego kadencji. Przyjęto zasadę niepołączalności (incompatibilitas) funkcji we władzy ustawodawczej i wykonawczej, członkowie Kongresu nie mogą pełnić żadnych funkcji w organach administracyjnych.
Wybory
Wybory są powszechne, a granica wieku w tym zakresie została ustalona przez Poprawkę XXVI na lat: 18 (prawo czynne), 25 (prawo bierne do IR) i 30 (prawo bierne do Senatu). Ustawy stanowe powszechnie wprowadzają wymóg rejestrowania się wyborców, co stanowi warunek udziału w głosowaniu, ale formalnie też pewne dodatkowe utrudnienie.
Wybory są także równe, co wywodzone jest z prawa do równej ochrony prawnej (Poprawka XIV, sec. 1).
W sposób tradycyjny dla anglosaskiej kultury prawnej wybory do IR odbywają się w okręgach jednomandatowych.
system większości zwykłej
Wszystkie wybory w Stanach Zjednoczonych, przebiegają z zastosowaniem systemu większości zwykłej.
Ważnym wymogiem wynikającym z ustaw stanowych jest tzw. zasada rezydencji, wymagająca zamieszkiwania przez kandydata w okręgu wyborczym, z którego kandyduje (formalnie: w stanie). W praktyce sprawia ona, że członkowie IR czują się silnie związani z miejscowymi interesami i są podatni na oddziaływanie miejscowego lobby.
Ważność wyborów
Obie izby Kongresu, każda na swój użytek, orzekają również o ważności wyborów, na podstawie sprawozdania specjalnie w tym celu powołanej wyb komisji. Przypadki kwestionowania prawidłowości wyboru są nader liczne. Odnotowano również sytuacje niedopuszczania do objęcia mandatu członka izby, którego wybór stwierdzony już był przez odpowiednie władze stanowe.
Mandat wolny
Nie jest on prawnie wiązany instrukcjami swych wyborców i nie może być przez nich odwoływany. Niewątpliwie istotnym elementem dla przyjęcia takiego stanowiska jest również relatywnie krótka kadencja członków Izby Reprezentantów, skutkująca siłą rzeczy znaczną intensywnością kontroli społecznej nad nimi.
Immunitet parlamentarny:
Obejmuje jedynie zachowanie się kongresmanów w parlamencie, natomiast poza jego murami odpowiadają oni na ogólnych zasadach.
prezydencjalizm
Najważniejsze wybory powszechne - wybory prezydenckie
System wyborczy w zakresie wyborów prezydenckich oddziałuje na strukturę systemu partyjnego.
Argumenty: małe partie nie mają szans na wygraną swoich kandydatów, a wielkie partie osiągają korzyści dzięki swej przewadze w wyborach prezydenckich
wybory prezydenta
Od uchwalenia Poprawki XXII (1951 r.) urząd Prezydenta piastować można jedynie dwukrotnie. Tylko wiceprezydent, który przejął funkcję prezydenta i sprawował ją krócej niż dwa lata, może jeszcze dwukrotnie ubiegać się o ten urząd.
Prezydencka kampania wyborcza składa się z trzech etapów:
1) nominacja kandydatów przez partie;
Nominacja odbywa się na podstawie przeprowadzonych prawyborów w poszczególnych stanach, które na podstawie sondaży opinii publicznej oceniają szanse prezydenckie kandydatów. Następnie ostateczna decyzja zostaje podjęta podczas konwencji krajowej partii. Podczas krajowych konwencji partyjnych wybrany kandydat na prezydenta ma prawo dobrania sobie kandydatów na wiceprezydentów. Przyjmowany jest też wówczas prezydencki program wyborczy.
2) wybory powszechne;
W wyborach tych nie wybiera się bezpośrednio prezydenta, tylko elektorów. Oznacza to, że kandydat danej partii, który uzyskał w danym stanie większość, otrzymuje wszystkie mandaty elektorskie.
3) wybór prezydenta przez kolegium elektorów;
Po obliczeniu wyników głosowania powszechnego (w listopadzie) następuje głosowanie na prezydenta kolegium elektorskiego (w grudniu).
Wybory prezydenckie
Kadencja prezydencka trwa 4 lata. Zgodnie z XXII poprawką do konstytucji (z 1951 r.) ta sama osoba może sprawować urząd prezydenta tylko przez dwie kadencje. Poprawka ta stanowi również, że w przypadku objęcia urzędu w czasie trwania kadencji i sprawowania go przez ponad dwa lata można być wybranym na stanowisko prezydenta tylko jeden raz.
Kandydat na ten urząd musi mieć obywatelstwo amerykańskie, ukończone 35 lat, mieszkać na terytorium USA nie mniej niż 14 lat. Nie może być obywatelem naturalizowanym i posiadać pełnię praw publicznych.
Zgłoszeń kandydatów mogą dokonywać grupy wyborców, partie polityczne i sami kandydaci. Wybory są pośrednie: wyborcy głosują na elektorów (5380 osób), a ci na kandydatów na prezydenta. Wiceprezydent wybierany jest równocześnie z prezydentem.
Kolegium elektorskie
Jest ono pomyślane jako kompromis między wyborem prezydenta przez Kongres, a wyborami powszechnymi. Ten kompromis wynika z zasady równowagi między władzą centralną a stanową.
Początkowo członkowie kolegium elektorskiego byli wybierani poprzez poszczególne parlamenty stanowe. Później wprowadzono wybory powszechne.
Dziś w skład kolegium wchodzi 538 elektorów.
Zdolności uzyskania mandatu elektorskiego.
Elektorem nie może zostać członek Kongresu lub funkcjonariusz władz federalnych.
Każdy stan ma tylu elektorów ilu przedstawicieli w Izbie Reprezentantów i Kongresie. Oznacza to, że najmniej liczebne stany (takie jak Vermont, Alaska czy Południowa Dakota a także Dystrykt Columbia) mają trzech elektorów, zaś najbardziej ludna Kalifornia aż 55.
Kandydaci na elektorów wskazywani są przez partie polityczne.
Na kartach wyborczych umieszcza się ich nazwiska, lub sformułowania w rodzaju „elektorzy popierający...”. Wyborcy oddają swój głos nie na kandydatów, ale na popierających ich elektorów.
Co wcale nie znaczy, że elektorzy muszą głosować na kandydata, którego popierali podczas kampanii. Konstytucja nie nakłada na nich takiego obowiązku. W 1976 roku elektor Geralda Forda głosował za Ronaldem Reaganem. W 1988 formalny kandydat na wiceprezydenta otrzymał głos przy wyborze prezydenta, a w 2000 roku elektorka Ala Gore'a oddała pustą kartkę. Nie wpływa to jednak na wynik wyborów.
Warunki objęcia urzędu Prezydenta.
wybory
Prezydentem może zostać jedynie osoba, która ukończyła 35. rok życia, urodziła się w Stanach Zjednoczonych i stale w nich zamieszkuje od co najmniej 14 lat.
Dzień wyborów elektorów pokrywa się z dniem wyborów Izby Reprezentantów. Stosowany jest system większości zwykłej, tj. elektorami i zostają kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów. Przy funkcjonującym systemie dwupartyjnym cała liczba mandatów elektorskich przypada liście kandydatów tej partii, która uzyskała najwięcej głosów wyborców. Wyborcy nie mogą bowiem oddawać swych głosów na kandydatów z różnych list, lecz muszą głosować w sposób zblokowany.
Wybraną na urząd Prezydenta jest osoba:
która uzyskuje bezwzględną większość głosów elektorskich, czyli 270. Elektorzy wybrani w poszczególnych stanach spotykają się w stolicach swoich stanów i tam głosują, a rezultaty mają przesłać do Przewodniczącego Senatu. Ten zwołując w tym celu wspólne posiedzenie obu izb Kongresu, oblicza oddane głosy i oznajmia, kto uzyskał wymaganą większość głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie osiągnąłby wymaganej granicy, wyboru dokonuje Izba Reprezentantów, ale głosując nie indywidualnie, lecz poszczególnymi stanami („delegacjami” stanów do IR), przy czym każdemu stanowi przysługuje jeden głos, niezależnie od liczby reprezentantów danego stanu w IR.
cd
Wybór ograniczony jest jednak do trzech znanych już kandydatów na urząd Prezydenta, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów elektorskich. Wymagane jest jednak nadal uzyskanie bezwzględnej większości głosów, czyli teraz 26.
Do takich wyborów przez IR doszło dotychczas dwukrotnie w historii USA (1800 i 1824 r.). W bardzo podobnym trybie i wymogach, w praktyce więc równocześnie, dokonuje się wyboru wiceprezydenta, przy czym gdy elektorzy nie są w stanie tego dokonać, wybór przechodzi na Senat, gdzie jednak senatorzy głosują indywidualnie, a nie stanami.
Prawybory
Jest to formalnie instytucja partyjna, ale przy tak niesformalizowanym systemie partyjnym, jaki występuje w USA, jest to właściwie procedura powszechna, regulowana współcześnie w równie szerokiej mierze przez regulaminy partyjne, jak i przez ustawodawstwo stanowe, a pewna wzmianka o nich znajduje się nawet w Poprawce XXIV.
Formalnie prawybory dotyczą wybrania delegatów na ogólnokrajowe (federalne), dwie konwencje partyjne, których głównym zadaniem jest dokonanie wyboru kandydata Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej na urząd Prezydenta. Obie konwencje odbywają się oczywiście w różnym czasie i miejscu. W każdym stanie prawybory przeprowadza się więc dwukrotnie: prawybory demokratyczne i prawybory republikańskie.
Ustawy stanowe wprowadzają albo tzw. prawybory otwarte, albo tzw. prawybory zamknięte
Te pierwsze oznaczają, że wziąć w nich mogą udział wszyscy, drugie udział w nich mogą wziąć udział tylko takie osoby, które przedtem zarejestrowały się jako członkowie danej partii, a więc mieszkańcy stanu mogą brać w nich udział tylko raz. Wyborcy każdego stanu wybierają delegatów na konwencje w liczbie dwukrotnie większej od liczby wybieranych przez nich elektorów. Oprócz tego przedtem w konwencjach biorą udział z urzędu lokalni aktywiści danej partii: gubernatorzy stanowi, członkowie Kongresu Federalnego i kongresów stanowych (tzw. superdelegaci). Całkowita liczba delegatów na jedną i drugą konwencję wynosi więc około 2000, ale na konwencjach głosuje się stanami, a więc głos stanu musi być jednolity - za określonym kandydatem na prezydenta.
Prezydent mniejszości
Polega ona na możliwości uzyskania większości w kolegium przez partię, na którą oddała swe głosy mniejszość wyborców.
Efekt ten wywołany jest przez okoliczność, że głosy oddane na kandydatów partii, która przegrała wybory w danym stanie, nie znajdują żadnego odzwierciedlenia w składzie kolegium elektorskiego, choć może tu chodzić o wcale niemałe liczby. Zsumowanie tych „głosów przepadłych” w skali całego państwa może prowadzić do wskazanego rezultatu. W historii USA tego rodzaju sytuacja już kilkakrotnie miała miejsce, a wybrany wówczas Prezydent jest tzw. Prezydentem mniejszości; posiada bowiem poparcie większości elektorów, ale mniejszości wyborców.