Konspekt zajęć z przedmiotu
Polska polityka zagraniczna w XX wieku
Prowadzący zajęcia: |
mgr Lucyna Czechowska |
Kontakt: |
lc@doktorant.umk.pl |
Termin: |
24.11 |
Miejsce: |
s. 31 |
Temat zajęć: |
Stosunki polsko-amerykańskie |
Pytania faktograficzne: |
1. Jakie postanowienia odnośnie sprawy polskiej znajdowały się w 14 punktach prezydenta Wilsona z 1917 roku? (14 punktów Wilsona ze stycznia 1917, punkt 13 - „Powinno powstać niezawisłe państwo polskie obejmujące terytoria zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu powinno się zapewnić wolny i bezpieczny dostęp do morza, a niepodległość polityczna i gospodarcza oraz integralność terytorialna powinny być zagwarantowane umową międzynarodową”. Tak brzmiący zapis z programu „14 Punktów” zaprezentowanego przez prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilsona 8 stycznia 1918 r., uznaje się za początek oficjalnego zaangażowania tego kraju w sprawę budowy niepodległego państwa polskiego po zakończeniu pierwszej wojny światowej. Od tego momentu, a tym bardziej po prezentacji przez W. Wilsona rok później „14 Punktów”, I. Paderewski zwracał uwagę na potrzebę zamiany jednego słowa w prezentowanym tekście: z „powinno” (should) na „musi” (must). Polityczne zobowiązanie strony amerykańskiej byłoby bez porównania większe w tym drugim wypadku.)
2. Jaki był stosunek Amerykanów do sprawy polskiej podczas II wojny światowej oraz konferencji „Wielkiej Trójki”? (USA w wojnie od XII.1941 Ze względu na Polskę nie zaogniać stosunków z ZSRR. Obawiali się, aby nie zawarł z Hitlerem separatystycznego pokoju. Chcieli pomocy radzieckiej w wojnie z Japonią. Roosevelt łudził się, że da się wciągnąć ZSRR do pokojowego systemu międz., nie sądzili też, że tak szybko zbudują bombę atomową. Chcieli Polski niepodległej i czynili wysiłki, ale nie sądzili, że ma rację z jej wschodnią granicą. Pamiętali linię Curzona jako propozycje jeszcze z 1919 i 1920, wiedzieli też, że w większości żyją tam Białorusini i Ukraińcy. Polska nie była traktowana jako równoprawny partner, bo znajdowała się pod okupacją. Sikorski próbował zdobyć poparcie amerykańskie, ale bez skutku. Churchill i Roosevelt umówili się, że Polska będzie musiała ustąpić, a o jej granicach zadecydują mocarstwa. Projektowali przesunięcie jej granic na zachód, uważali, że stanowisko polskiego rządu było nierealistyczne. Polska była “sojusznikiem uzupełniającym”, za mało wojska. Mniej więcej do połowy 1943 uznawali wyłącznie rząd londyński i nie rozmawiali za jego plecami, później po zerwaniu stosunków polsko-radzieckich Polska przedmiotem, a nie podmiotem rozmów aliantów. Takie skłonności nie tylko Stalin, ale także i Roosevelt. W okresie dwuwładzy nie uznali najpierw Rządu Tymczasowego. W trakcie powstania warszawskiego nalegali na Stalina, aby pomógł powstańcom.
Konferencje „Wielkiej Trójki” - II.1945 Konferencja w Jałcie, kiedy wojna w Europie już rozstrzygnięta, USA więcej myślały już o Dalekim Wschodzie. Nie mieli jeszcze bomby atomowej, a zacięty opór na japońskich wyspach sprawiał, że myśleli, że tak wojnie pochłonie wiele tysięcy ofiar. A Stalin obiecał, że 90 dni po końcu wojny w Europie wyśle posiłki tam. W Jałcie dwa konkurencyjne ośrodki rządowe, jeszcze popierali Arciszewskiego. Stalin chciał uznania dla Rządu Tymczasowego z Osóbką-Morawskim, najwyżej z dokooptowaniem kilku demokratycznych polityków z kraju i emigracji. Roosevelt zaproponował (Churchill go popierał) Radę Prezydencką, która miała czuwać nad utworzeniem rządu możliwym do zaakceptowania przez 3 mocarstwa, w składzie Rady: Bierut, arcybiskup Krakowa Adam Sapieha, Wincenty Witos i być może niezależny socjalista Zygmunt Żuławski. Z kolei Churchill łączył z rządem sprawę granic, chciał dać poniemieckie ziemie Polsce związanej z Zachodem, ale niechętny gdyby miała być w orbicie ZSRR. Ale Roosevelt go nie poparł. W końcu pewne przekształcenie Rządu Tymczasowego i zobowiązanie do szybkich wyborów, utworzono też w Moskwie komisję dobrej woli, Mołotow + ambasadorowie USA i WB w Moskwie, mieli czuwać, aby nowy rząd TRJN był kompromisem polskich sił politycznych i aby zaakceptowały 3 mocarstwa. 28 VI 1945 Ukonstytuował się Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, 5 VII uznały WB i USA (Francja 29 VI 1945) ) Konferncja w Poczdamie - VII-VIII. 1945 Harry Truman (bo w IV 1945 zmarł Roosevelt, na początku Churchill ale przegrał wybory i później premier Clement Attlee. Wtedy Truman poinformował Stalina o pozytywnej próbie jądrowej. - Ostatecznie granice Polski, ale tak jak przewidywano, i zdecydowano, że zamieszkujący te tereny Niemcy zostaną wysiedleni. USA zakładały że wschodnia granica polski, która została ustalona w Jałcie powinna zostać utrzymana w postaci nieco zmodyfikowanej linii Curzona oraz że Polska powinna otrzymać nabytki terytorialne na zachodzie oraz północy. Amerykanie nie widzieli jednak uzasadnienia, aby granica zachodnia przebiegała na Odrze i Nysie. Pojawiały się opinie, że zrodziłoby to w przyszłości duch odwetu w Niemcach i w przyszłości byłoby trudno utrzymać tę granicę. I oddano nam Szczecin. Prezydent powiedział wtedy, że granica nie będzie ważna dopóki nie zatwierdzi się jej w pokojowym uregulowaniu. Podkreślał, że Polska nie może być piątym mocarstwem okupacyjnym oraz że sposób w jaki ZSRR oraz Polska próbują to załatwić nie podoba mu się. Zasadniczo Truman nie kwestionował jednak argumentów politycznych czy ekonomicznych jakie Polska przedstawiała. Uważał jednak, że nie można rozstrzygnąć kwestii granic zanim nie rozwiąże się problemu niemieckiego. Terytorialnie Polska o 20% mniejsza niż przed wojną. Ostatecznie USA przystało na grancie na Nysie Łużyckiej, w zamian ZSRR miał pokryć odszkodowania dla Polski ze swojej własnej części. - Rząd amerykański zapewnił Polskę, że zabezpieczy własności polskiego Rządu Tymczasowego znajdujące się na jego terytorium, które nie zostaną przekazane nikomu innemu. Znalazły się tam też zapewnienia, ze rząd USA wraz z pozostałymi mocarstwami ułatwi TRJN odzyskanie własności polskiej poza granicą oraz pomoże Polakom powrócić do kraju. - Dla USA ważną sprawą było zorganizowanie wolnych wyborów w Polsce oraz zagwarantowanie wolności prasy dla korespondentów zagranicznych pracujących w Polsce. Truman stwierdził, że sprawa wyborów jest dla niego bardzo ważna z uwagi na 6 milionów Polaków, którzy zamieszkują USA. Prezydent chciał też aby inne mocarstwa potwierdziły, ze przywiązują do wolnych wyborów dużą wagę, tak aby TRJN czuł się zobowiązany do ich przeprowadzenia. USA nie nalegało jednak na ich międzynarodową kontrole.)
3. Co zakładał Plan Marshalla, do kogo został skierowany i jak zareagowała nań strona polska? Czy Polacy skorzystali z jakiejkolwiek pomocy finansowej mocarstw zachodnich w okresie 1945-47? (Plan korzystny dla USA, bo od lat 40-tych miały nadwyżki w bilansie płatniczym z Europą, miały doświadczenia z błędnego koła zadłużenia po I wojnie światowej, a zrujnowana ekonomicznie Europa była żerem dla ruchów radykalnych, w tym komunizmu. Polityka 1946-47 skierowana na stabilizację wewnętrzną i stałe tempo wzrostu Europy, podniesienie poziomu życia, odebranie popularności partiom komunistycznym na Zachodzie. Początkowo 2 warianty: 1 tylko zachodnie, przez bardziej by się ze sobą zintegrowały, 2 wraz z Blokiem Wschodnim bez ZSRR, aby wymusić procesy prodemokratyczne, ale jak taktownie wykluczyć ZSRR? Ostatecznie VI 1947 w Harvardzie sekretarz stanu USA George Marshall ogłosił Europejski Plan Odbudowy i Rozwoju. Zakładał pomoc finansową Stanów bez warunków politycznych częściowo bezzwrotna w postaci towarów oraz korzystnych form kredytowania na gospodarkę. Otwarty na całą Europę, każdy kraj sam miał określić rozmiary swoich potrzeb, jedyny warunek to gotowość do wspólnych działań antykryzysowych. Wiele państw zgłosiło akces, VII 1947 ZSRR i pod jego presją Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, Finlandia, Jugosławia, Polska, Rumunia i Węgry odmówili, ponieważ dążenia Amerykanów do zdominowania kontynentu oraz faworyzowanie Niemiec. Na serio bali się własnego otwarcia, podawania informacji o stanie państwa, presji z zewnątrz, wzmocnienia USA, ściślejszego związania się z kapitalistycznych Zachodem. Od tego momentu ściślejsze powiązania ekonomiczne wewnątrz Bloku, 1949 RWPG.
Z czasów konferencji poczdamskiej - Mimo że pomoc amerykańska w odbudowie gospodarki polskiej nie była jednym z problemów konferencji, to temat ten poruszano w rozmowach pomiędzy obiema delegacjami. Priorytetem dla strony polskiej było uruchomienie portów, więc liczyli na sprzęt portowy, ale też na pomoc w odbudowie transportu kolejowego, samochodowego, budowy mostów oraz dróg. William Clayton, zastępca sekretarza stanu prosił aby Polska przedstawiała memorandium dotyczące wszystkich potrzeb. Polska obliczyła, że jej potrzeby importowe wynoszą 380 mln dolarów, z czego połowę może pokryć eksportem. Na cele odbudowy kraju potrzebowała kredytu w wysokości 500 mln dolarów na okres ok. 7 lat. Dla strony amerykańskiej ważna była natomiast kwestia eksportu węgla z Polski. Ostatecznie została zawarta transakcja, że Polska dostarczy 2500 ton węgla do sektora amerykańskiego w Berlinie, a zapłatę może otrzymać w dolarach lub w benzynie i produktach naftowych. Anglosasi byli niechętnie nastawieni wobec władz PRL, mimo tego Polska uczestniczyła w programach pomocowych - głównie UNRR finansowanych przez USA, a przeprowadzanych przez WB. W kwietniu 1946 Stany udzieliły Polsce dwóch kredytów, głównie na nadwyżki amerykańskich towarów. WB podpisała porozumienie o likwidacji wzajemnych zobowiązań w 1946 ale wskutek zamieszkania przy wyborach ratyfikację wstrzymała, aż do VI 1947. Amerykanie mniej sumiennie łączyli pomoc finansową z warunkami politycznymi.)
4. Jakie oskarżenia wobec strony amerykańskiej wysuwał rząd polski w pierwszych powojennych latach? Co było główną kością niezgody bilateralnych stosunków w okresie 1945-55? (Anglosasi byli niechętnie nastawieni wobec władz PRL, długo sprzyjali rządowi londyńskiemu. Kość niezgody to wycofanie się z porozumień o granicy na Odrze i Nysie, które obiecano w Poczdamie. Churchill w Fulton III. 1946 w obecności Trumana przemówienie w którym zakwestionował wielkość polskich nabytków terytorialnych i że to element ekspansji ZSRR. Ustalenia podczamskie uznano tylko za linie demarkacyjną. Później w Stuttgarcie IX. 1946 granicę zakwestionował sekretarz stanu James Byrnes, powiedział, że to rozwiązanie tymczasowe, potwierdził, że mamy prawo do nabytków, ale ich wielkość określi przyszła konferencja pokojowa. Sygnały, że to sprawa otwarta. W tej sprawie tylko poparcie Francji. Nasze protesty bez odpowiedzi. Niechętni, bo Stany, choć mniej niż WB naciskały na szybkie przeprowadzenie wyborów parlamentarnych. Noty były zostawione bez odpowiedzi albo odrzucone z przyczyn zasadniczych - suwerenności państwa. Wyborów w I. 1947 nie uznano, ale nie zerwano stosunków dyplomatycznych. Mocarstwa ostatecznie zrezygnowały z prób wyrwania Polski z Bloku i skoncentrowały się na Niemczech. Polska oskarżała Stany o łamanie postanowień Wielkiej Trójki wobec Niemiec, w tym protestowała przeciw liberalizacji w denazyfikacji, zmniejszeniu dostaw reparacyjnych dla ZSRR, objęciu Niemiec zachodnich Planem Marshalla, integrowaniu zachodnich stref. W spornych kwestiach ZSRR - Zachód zawsze po stronie Moskwy. Wobec dalszego dzielenia Niemiec sprzeciw Polski.)
5. Jakie były najbardziej charakterystyczne doktryny amerykańskiej polityki wobec ZSRR oraz jego satelitów z okresu zimnej wojny? Z urzędowaniem jakich prezydentów USA były one związane? (okres 1945-47, w którym narastały przesłanki zimnej wojny: ZSRR kontynuował ekspansję zapoczątkowaną pod koniec II wojny światowej (powstanie bloku sowieckiego w Europie Środkowowschodniej, Grecja i Turcja, Iran, Daleki Wschód) i określił ideologiczną płaszczyznę konfrontacji („wyższość socjalizmu nad kapitalizmem”), a przywódcy zachodni stopniowo przekonywali się do konieczności skutecznej odpowiedzi na to wyzwanie, formułując ideę „wolnego świata” i krytykując totalitaryzm komunistyczny Harry Truman 1945-1953 Trumana doktryna, program polityki zagr. USA, sformułowany 1947 przez prezydenta H.S. Trumana; przewidywała udzielenie przez USA pomocy wszystkim krajom „wolnego świata”, zagrożonym przez komunizm (przewrót lub agresję z zewnątrz); bezpośrednio stanowiła reakcję na wojnę domową w Grecji i sow. roszczenia terytorialne wobec Turcji; zainicjowała politykę powstrzymywania. Doktryna powstrzymywania znana też jako doktryna powstrzymania, lub odpychania, miała na celu powstrzymywanie wzrostu wpływów ZSRR, a później również Chin, przez niedopuszczenie do ekspansji komunizmu na świecie. Teoretyczne zasady polityki containment stworzył George Kennan w anonimowym artykule z 1947 r. Kennan za główny cel polityki USA uznał zapobieganie rozprzestrzenianiu się komunizmu do krajów nim nieogarniętych, przez tworzenie systemu sojuszy wojskowych. Containment było jednym z głównych celów doktryny Trumana, a jego efektem m. in. Powstanie NATO (1949), a później: ANZUS (1951), a podczas prezydentury D.D. Eisenhowera: SEATO (1954) oraz CENTO (1959). Dwight David Eisenhower 1953-1961 Wobec kryzysu władzy w ZSRR po śmierci J. Stalina, USA i ich sprzymierzeńcy sformułowali doktrynę odpychania komunizmu. Pod koniec swojej kadencji Eisenhower dążył do odprężenia i prowadził w tym celu aktywną działalność dyplomatyczną, m.in. zaprosił do USA N.S. Chruszczowa, z którym uzgodnili spotkanie na szczycie (zerwane z powodu incydentu U-2). Ogólnie okres jego rządów charakteryzował się stopniowym przechodzeniem od polityki bezkompromisowej walki z komunizmem do polityki współistnienia. ale 1957 przedstawił doktrynę Eisenhowera - Określa stosunek do państw Bliskiego Wschodu: pomoc dla tych państw, w tym także militarną. Stanom Zjednoczonym chodziło o zabezpieczenie się przed ewentualną agresją komunistyczną. John Fitzgerald Kennedy 1961-1963 W latach sześćdziesiątych XX wieku, w związku z popularyzacją teorii domina, rozszerzono stosowanie doktryny powstrzymywania również na wsparcie dla proamerykańskich rządów na całym świecie (także reżimowych) oraz rozwiązania siłowe w celu zapobieżenia „eksportowi rewolucji”. Zgodnie z teorią domina, jeśli pozwoliłoby się na przejęcie rządów przez komunistów w danym kraju, spowodowałoby to zagrożenie komunizmem dla innych krajów regionu. Najbardziej spektakularnymi operacjami, przeprowadzonymi wskutek stosowania filozofii powstrzymywania, były wojna w Korei, Wietnanie, Afganistanie, kryzys kubański. Po nieudanej inwazji w Zatoce Świń na Kubie (1961), a zwłaszcza po kryzysie kubańskim (1962) złagodził konfrontacyjną początkowo politykę wobec ZSRR i doprowadził do układu o częściowym zakazie doświadczeń z bronią atomową. Rywalizację z ZSRR kontynuował w podboju kosmosu. Lyndon Baines Johnson 1963-1969 Z silnym sprzeciwem społeczeństwa spotkała się polityka Johnsona w Azji, zwłaszcza w Wietnamie, gdzie do XII 1968 wprowadził do walki ponad 0,5 mln żołnierzy amerykańskich. Krytyka tej polityki powstrzymała go przed ubieganiem się o kolejną kadencję. Richard Milhous Nixon 1969-1974 Doktryna Nixona (Doktryna Guam) zaprezentowana na wyspie Guam VII 1969 w której stwierdził, że USA nie mogą ponosić wyłącznej odpowiedzialności politycznej i finansowej za obronę sojuszników i przyjaciół. Spowodowało to szukanie nowych rozwiązań zapobiegających wojnie przez ograniczanie zbrojenia, zawieranie umów, wspólnych programów oraz układów. Był to okres odprężenia (detente). Republikanin R.M. Nixon nie od razu, choć przyrzekł to w kampanii wyborczej, zakończył udział Stanów Zjednoczonych w wojnie wietnamskiej. W 1972 wznowił, rozpoczęte 1968, negocjacje pokojowe w Paryżu. W 1973 został podpisany traktat pokojowy amerykańsko-północnowietnamski. Administracja Nixona 1969 rozpoczęła z ZSRR rokowania SALT w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych, zapoczątkowała normalizację stosunków z Chinami (1972 Nixon złożył tam wizytę). Gerald Rudolph Ford 1974-1977 Kontynuowano politykę odprężenia z ZSRR. Odprężenie lat 1970-79, którego składnikami były: tzw. polityka wschodnia RFN i normalizacja statusu obu państw niemieckich, wejście ChRL do ONZ, KBWE, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach James Earl Carter 1977-1981 Doktryna Cartera ogłoszona została 23 stycznia 1980. Była to odpowiedź na rewolucję w Iranie i kryzys naftowy. Prezydent stwierdził, że każda próba przejęcia kontroli w rejonie Zatoki Perskiej będzie naruszeniem interesów bezpieczeństwa USA i będzie odpierane wszelkimi środkami. W związku z tym zwiększono siły stacjonujące w rejonie Zatoki i O. Indyjskiego oraz utworzono siły szybkiego reagowania. Na podstawie tej doktryny m. in. podjęto decyzję o zaangażowaniu USA w kwestię inwazji Iraku na Kuwejt Rządy J.E. Cartera przypadły na okres światowego kryzysu energetycznego. W polityce zagranicznej prezydent wykazał się dużą aktywnością: wprowadził do niej zasadę obrony praw człowieka i jego wolności oraz przestrzegania norm moralnych; do czasu wkroczenia 1979 wojsk sowieckich do Afganistanu kontynuował politykę odprężenia z ZSRR i rozmowy SALT, działał na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie: (1978 doprowadził do porozumienia w Camp David, a 1979 do układu pokojowego między Izraelem a Egiptem). Sposób rozwiązywania konfliktu irańsko-amerykańskiego 1980 przyczynił się do klęski Cartera w wyborach 1980. Ronald Wilson Reagan 1981-1989 okres nowej zimnej wojny lat 1979-85, zapoczątkowany sowiecką interwencją w Afganistanie i kryzysem polskim (1980-81); w tym czasie Zachód (zwłaszcza USA i Wielka Brytania) wykazał konsekwencję i stanowczość w stosunkach z ZSRR i we wspieraniu antykomunistycznej opozycji. W polityce zagranicznej Reagan był zwolennikiem stosowania siły i udzielania pomocy ruchom antykomunistycznym (doktryna Reagana 1985 - Doktryna była realizowana poprzez wspieranie zarówno finansowe jak i militarne krajów i organizacji walczących z komunizmem, obalanie komunistycznych reżimów oraz prowadzenie "twardej" polityki wobec ZSRR. Reagan określił wprost ZSRR jako imperium zła. Zasadniczą różnicą w stosunku do poprzednich strategii politycznych administracji amerykańskich było unikanie bezpośredniego zaangażowania militarnego USA). Wykazał konsekwencję i stanowczość w stosunkach z ZSRR i we wspieraniu opozycji w Europie Wschodniej (także w Polsce) i Ameryce Łacińskiej (Grenada, Nikaragua). Od 1982 były prowadzone z ZSRR rozmowy START (redukcja zbrojeń strategicznych), przerwane 1983 i wznowione 1985. W 1987 podpisano układ INF (o likwidacji rakiet średniego zasięgu). Jednocześnie 1983 Reagan zainicjował program SDI (Inicjatywa Obrony Strategicznej), popularnie zw. wojnami gwiezdnymi. George Herbert Walker Bush 1989-1993 Uważany za politycznego spadkobiercę Reagana, wykazał szczególną aktywność w polityce zagranicznej: był inicjatorem utworzenia międzynarodowych sił zbrojnych i przeprowadzenia działań wojennych w Zatoce Perskiej, które doprowadziły do wyparcia Iraku z Kuwejtu; sfinalizował tworzenie Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu (NAFTA); wspierał wolnościowe przemiany w Europie Wschodniej.)
6. Jak kształtowały się dwustronne stosunki polityczne i gospodarcze w latach 1945-80? (- Waszyngton podporządkował stosunki z Warszawą polityce powstrzymywania. Staraliśmy się jednak o współpracę gospodarczą, chcieliśmy licencje dla modernizacji przemysłu, poparcia w walce o kredyty w Banku Światowym. Amerykanie za to chcieli rekompensaty za znacjonalizowane mienie prywatne i firm w Polsce oraz rozliczenia z tytułu lend-lease, więc kłopot. - W III 1948 ograniczenia eksportowe w handlu USA wprowadziły. - Dokument określający politykę wobec Polski z VI 1949 wyrwanie z wpływów ZSRR, ograniczenie bilateralnej wymiany handlowej, obniżenie polskiego potencjału wojskowego i doprowadzenie do załamania ekonomicznego komunistów w Polsce, wspieranie narodu i opozycji. Obecnie nie uznają granicy na Odrze i Nysie, ale poprze Polskę na konferencji pokojowej. - 1951 polityka embarga na Blok Wschodni, zawieszono od 1952 układ z 1931 o przyjaźni, handlu i prawach konsularnych - zlikwidowano konsulaty. Polska straciła też KNU, do tej polityki przyłączyła się później i WB. USA polityka „wyzwalania” wojna koreańska, wrogość do 1956. - Odwilż 1955-1981. Po dojściu do władzy Gomułki w 1956 r. relacje z USA zaczęły się polepszać. Jednakże, powrót w latach 60' do polityki pełnego i niekwestionowanego wsparcia dla celów polityki zagranicznej ZSRR oraz negatywny stosunek do Izraela podczas Wojny Sześciodniowej spowodowało ochłodzenie relacji. - Lata 60-te polityka L. Johnsona „budowa mostów”, w stosunku do Polski i Jugosławii ograniczenia były łagodzone, nowe umowy od 1956 handlowe. Odwilż 1956 Polska zaproponowała Stanom uregulowanie wszystkich spornych kwestii, VI 1957 umowa Polska uzyskała kredyt, na nadwyżki rolno-spożywcze, surowce i niektóre towary przemysłowe, za które płaciliśmy w złotówach. 1960 uregulowano sprawę odszkodowań za nacjonalizację przemysłu, na 20 lat rozłożona spłata, I kolejne układy handlowe w nagrodę,odblokowanie aktyw polskich w Stanach, i przywrócenie KNU, niektóre strategiczne restrykcje pozostały, ale normalizacja stosunków. Ogólnie spotkania i umowy kulturalne, gospodarcze itp. W tym okresie walka o granicę oraz rozbrojenie. - Kolejna dynamika lata 70-te, wysokie wizyty Nixon 1972, Ford 1975, Carter 1977, dużo deklaracji politycznych. Gierek 1974 w Stanach (był pierwszym polskim sekretarzem przybywającym z wizytą do Stanów Zjednoczonych). Stosunki polsko-amerykańskie znacząco się poprawiły za Edwarda Gierka. Porozumienie konsularne zostało podpisane w 1972 r. Polska sobie wmówiła, że pośrednik pomiędzy Wschodem i Zachodem, miała bardziej otwarte podejście w procesie KBWE, co pozytywne u Zachódu ale w Bloku nie. Koniec odprężenia pod koniec lat 70-tych. Znow w 70-tch wymiana handlowa poszła do góry. Intensyfikacja handlu w latach 70-tych, wyższe obroty, zakupy licencji i know-how, wspólne przedsięwzięcia na rynkach trzecich, ale najwięcej z Francja i RFN. Polska przekroczyła bezpieczne granice zadłużenia. Prawa człowieka i kwestie wolności osobistej nie zostały jednakże uregulowane, w związku z czym USA cofnęło Polsce status najwyższego uprzywilejowania jako bezpośrednia reakcja na decyzję o delegalizacji "Solidarności" w 1981 r. Status ten został przywrócony w 1987 r. a stosunki dyplomatyczne uległy poprawie.)
7. Jaka była amerykańska reakcja na powstanie w Polsce “Solidarności” a następnie na wprowadzenie stanu wojennego? (Zagraniczne oficjalne reakcje na Solidarność i 80 rok były powściągliwe. Reakcja w gronie NATO i EWG IX 1980, że to wewnętrzna sprawa i nie będą ingerować. Tylko nacisk na ZSRR, aby nie wkraczał militarnie, a jeśli to zrobi to sankcje polityczne, gospodarcze oraz zacieśnienie współpracy z ChRL. Mimo straszenie, raczej odrzucali możliwość wkroczenia militarnego przez NATO. Być może i reakcji Reagana bał się Związek Radziecki i dlatego nie wkroczył do Polski, wobec stanu wojennego. Reakcje na wprowadzenie stanu wojennego. Stany nałożyły na ZSRR i PRL sankcje ekonomiczne, których charakter był bardziej symboliczny niż karzący od 23 XII i 27 XII wobec ZRRR, Stany zareagowały pierwsze. Sankcje wiązały się z: zawieszeniem kredytów i gwarancji kredytowych, ograniczenia w eksporcie technologii, zawieszenie prawa połowu ryb w wodach morskich Stanów, zawieszenie komunikacji lotniczej z PRL, ograniczenia w podróżowaniu polskich dyplomatów po USA. Teza o odpowiedzialności ZSRR za stan wojenny w Polsce. Zareagowało także NATO I. 1982 zakwestionowali legalność stanu wojennego, uznali sankcje, ograniczenie współpracy naukowej, technicznej, odłożenie refinansowania długów. EWG bardziej dystansowały się wobec sankcji. Stany chciały aby spotkanie w Madryce NATO II 1982 było sesją specjalną dla Polski, problemy z merytorycznym trwaniem spotkania, od wiosny 1983 tematy polskie pomięto. Pomoc humanitarna dla ludności. Ale najwięcej EWG i RFN. Od początku władze stanu wojennego prawie w pełnej izolacji, relacje zewnętrzne zamrożone na kilka kolejnych lat. Polska próbowała te sankcje neutralizować. Demaskowano nieprzyjazną politykę USA i ich sojuszników. Opublikowano nawet 2 „białe księgi” polityki USA wobec Polski. Po drugie utrudniano pracę obcych wywiadów. Po trzecie, próbowano wyjść z izolacji, spotkania na szczycie. Duże straty gospodarcze. Nawet po zwolnieniu wszystkich w 1986 złe stosunki, nie dokońca złagodzone sankcje. Normalizacja dopiero po spotkaniu z Gorbaczowem, 1987-88 uchyliły dopiero restrykcje, )
8. Jak wyglądały stosunki polsko-amerykańskie tuż po zmianach 1989 roku i w początkach lat 90-tych? (Okrągły stół - Na początku tego procesu znajdujemy po stronie amerykańskiej potężną dozę sceptycyzmu, ostrożnego i warunkowego poparcia oraz nadziei. To ta ostatnia kazała zatem prezydentowi George'owi H. W. Bushowi, kiedy negocjacje się zakończą, niemal bez zwłoki, 17 kwietnia 1989 r., wesprzeć w Hamtramck (Detroit) nie tyle już osiągnięte rezultaty rewolucyjnych zmian, ile zaledwie formujące się zalążki systemowych transformacji. - Jednak w kwietniu 1989 r. intencje USA („8 zasad”) zostają wyrażone przede wszystkim w języku ekonomii, a zatem w zaproponowaniu Polsce szerokiej gamy ułatwień w sferze gospodarczej, m.in. poparcie starań o zwolnienia celne dla polskich produktów (General Preferences System), ubezpieczenie przyszłych amerykańskich inwestycji w Polsce od ryzyka (w ramach Overseas Private Investment Corporation), udzielenie pożyczki z MFW etc. Język polityki jest bardzo ostrożny, skierowany zarówno do przywódców polskiej opozycji i rządzących komunistów, jak i do Moskwy, aczkolwiek prezydent Bush, ogłaszając owe „8 zasad”, nie krył swych nadziei politycznych: „Jeśli eksperyment w Polsce się powiedzie, inne kraje mogą pójść w jej ślady”. Oferta pójścia „poza powstrzymywanie”, a zatem poza logikę zimnej wojny, pojawi się w majowym wystąpieniu prezydenta Busha adresowanym do ZSRR, nie zaś w związku z Polską (inicjatywa „Open Skies”). - udane wizyty Wałęsy w USA XI. 1989 i Busha seniora w Polsce VII. 1989, Polska jasno opowiadała się za obecnością amerykańską w Europie, jako gwarant bezpieczeństwa. - Wybór generała Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta, z politycznym poparciem prezydenta Busha wyrażonym w trakcie jego lipcowej wizyty w Warszawie, wielu Polaków przyjmowało z zaciśniętymi zębami. Wydawało się, że sprawa polskiej wolności staje się ponownie fragmentem szerszego geopolitycznego równania i zostanie temu równaniu podporządkowana. Kiedy 15 listopada 1989 r. Lech Wałęsa stanął przed połączonymi izbami Kongresu i rozpoczął swoje wystąpienie słowami z preambuły amerykańskiej konstytucji: „My Naród”, mur berliński nie istniał zaledwie od siedmiu dni. Bush nie chciał zaszkodzić Gorbaczowowi zbyt radykalnymi wystąpieniami, pomoc finansowa, ale kropla w morzu potrzeb. - prócz przełomowej deklaracji prezydenta Busha z kwietnia 1989 r., a następnie jego znacznie przyspieszonej wizyty w Warszawie i Budapeszcie w lipcu tego roku, jednym z najważniejszych sygnałów była decyzja Kongresu (umiejętnie jej projekt wspierał Biały Dom) o zwiększeniu jesienią 1989 r. pomocy gospodarczej dla Polski oraz innych krajów (Support for East European Democracy Act 1989). W kolejnych miesiącach zapoczątkował swoją działalność Polish-American Enterprise Fund z kapitałem 240 mln dolarów. Fundusz ten zakończył swoje operacje w 2000 r. z nadwyżką finansową (zjawisko rzadko spotykane w tego rodzaju przedsięwzięciach). - w końcu, kiedy myślimy o gospodarczych początkach polskiej rewolucji, nie można nie wspomnieć o czołowej roli, jaką USA odegrały w trudnych negocjacjach z Klubem Paryskim, a następnie z Klubem Londyńskim na temat 70-procentowej redukcji polskiego zadłużenia. - Natomiast w wymiarze gospodarczym znaczenie stosunków polsko-amerykańskich, zwłaszcza po wejściu Polski do UE, a także w porównaniu z pierwszym okresem transformacji, wyraźnie odbiega od osiągniętego poziomu współpracy politycznej i wojskowej.)
9. Jaki był stosunek Waszyngtonu do dążeń Polski odnośnie wejścia do NATO? (Kwestia rosyjskiego veto - Nie zapominajmy, że dla Stanów Zjednoczonych najważniejsze są problemy związane z bronią atomową, nierozprzestrzenianiem jej, kontrolą nad zbrojeniami... Ten sam problem stoi przed Rosją. Można w tej sytuacji wyciągnąć prosty wniosek: problem broni jądrowej. USA i Rosja mogą rozwiązać tylko same między sobą. Wszystko inne ma dla obu mocarstw znaczenie w gruncie rzeczy drugorzędne. Dlatego do was (państw Europy Środkowej) wysyła się sympatyczne telegramy, a w rzeczy samej nie przyznając się do tego, bierze się pod uwagę rosyjskie veto. „Rozstrzelanie Dumy” we wrześniu 1993 r. Rosja przeszła przez jeden z największych kryzysów politycznych w swoich najnowszych dziejach. Jelcyn ostro skonfliktowany z Radą Najwyższą rozwiązał ją, a następnie nakazał ostrzelać z czołgów siedzibę parlamentu, gdzie zgromadzili się nieposłuszni deputowani. Zachód wystraszył się możliwej destabilizacji Rosji. Rosjanie nie próżnowali. Wywiad opublikował dokument pod tytułem Perspektywy rozszerzenia NATO a interesy Rosji, nazwany od nazwiska szefa tej służby Raportem Primakowa. Analizował on stanowiska poszczególnych państw członkowskich wobec rozszerzenia, argumenty kandydatów, a także wpływ rozszerzenia na sytuację Rosji. W kilka dni później rozpowszechniono informację o nowej doktrynie wojennej Rosji. Moskwa zastrzegła sobie w niej prawo użycia broni jądrowej wobec państwa (agresora), które takiej broni nie posiadało, ale było związane sojuszem z innym państwem, będącym mocarstwem nuklearnym. Tymczasem NATO w październiku 1993 r. zadecydowało, ze rozszerzenia na razie nie będzie. Zamiast tego zaoferowało Partnerstwo dla Pokoju - program współpracy m. in. wojskowej między Sojuszem a państwami Europy Środkowej i Wschodniej na zasadzie umów dwustronnych. Partnerem mogła zostać także Rosja. Zapowiedział także, że nie pojedzie na spotkanie przywódców Czech, Słowacji, Polski i Węgier z Clintonem w Pradze, które miało osłodzić tym państwom gorycz porażki. Wałęsa do Pragi jednak pojechał, a amerykański prezydent zadeklarował tam, że problem nie polega już na tym, czy państwa Europy Środkowej zostaną przyjęte do NATO, ale kiedy i jak. - Polityczna batalia o członkostwo w NATO trwała w sumie ponad siedem lat, a zatem mierząc amerykańskim kalendarzem wyborczym, niemal całe dwie kadencje prezydenta Billa Clintona. - X.1993 Partnerstwo dla Pokoju. Na początku stycznia 1994 r. delegacja amerykańska wysokiego szczebla (ambasador USA przy ONZ Madeleine Albright i przewodniczący Kolegium Połączonych Szefów Sztabu gen. John Shalikashvili) próbowała nieskutecznie przekonać polskie władze o potrzebie przyjęcia planu PdP. Kiedy w kilka dni po tej dramatycznej i nieudanej wizycie na spotkaniu z prezydentami Polski, Czech, Słowacji i Węgier w Pradze prezydent Clinton nauczył się, jak później wspominał, polskiego powiedzenia „Nic o nas bez nas”, program PdP zdefiniowany został przez Polskę, za milczącą zgodą USA, jako „droga do NATO”. Bardzo aktywnie uczestniczyliśmy. - W kilka miesięcy po tych wydarzeniach prezydent Clinton, występując 7 lipca 1994 r. przed połączonymi izbami polskiego parlamentu, podkreślił, że „Partnerstwo dla Pokoju to dopiero początek. Wprowadzenie nowych członków do NATO […] to nie jest kwestia czy, ale raczej pytanie, kiedy i jak”. Był to jednak rzeczywiście dopiero początek drogi Polski do NATO. Ostateczne stanowisko administracji USA w sprawie rozszerzenia NATO skrystalizowało się ponad dwa lata później w trakcie prezydenckiej kampanii wyborczej jesienią 1996 r. i zostało przyjęte na madryckim szczycie NATO w lipcu 1997 r. Rola Polonii amerykańskiej w osiągnięciu tego rezultatu była trudna do przecenienia. - Po raz pierwszy termin rozszerzenia padł w październiku 1996 r., gdy Bill Clinton w czasie przemówienia wyborczego w Detroit oznajmił, że rozszerzenie Sojuszu powinno łączyć się z 50 rocznicą powstania NATO. 12 marca 1999 r. Polska stała się członkiem NATO.)
|
Pytania problemowe: |
1. Dlaczego Stany Zjednoczone nie odegrały większej roli w Lidze Narodów? Czy brały udział w pokojowym kształtowaniu sytuacji w Europie po zakończeniu I wojny światowej? (USA ustanowiły stosunki dyplomatyczne z nowopowstałą Polską w kwietniu 1919 r. ale relacje między obu krajami pozostawały odległe, choć pozytywne (w związku z amerykańską polityką powstrzymania się od interwencji oraz z uwagi na niewielkie znaczenie Polski dla żywotnych interesów Stanów Zjednoczonych Kongres nie ratyfikował jednak traktatu wersalskiego i nie wyraził zgody na przystąpienie do Ligi Narodów, narzucając powrót do izolacjonizmu. Następca Wilsona, W.G. Harding, doprowadził 1921 do zawarcia przez Stany Zjednoczone odrębnych traktatów z Niemcami, Austrią i Węgrami. W 1933 Roosevelt ogłosił politykę dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Łacińskiej. W tym samym roku Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Kongres nadal podtrzymywał izolacjonizm i uchwalał kolejne ustawy o neutralności (1935, 1936, 1937), w których deklarowano nie mieszanie się Stanów Zjednoczonych do konfliktów europejskich.). Pakt paryski, znany również jako Pakt Brianda-Kellogga, był międzynarodowym traktatem ustanawiającym wyrzeczenie się wojny jako instrumentu polityki narodowej. Został zaproponowany w 1927 r. przez Aristide Brianda, ministra spraw zagranicznych Francji, jako traktat między Stanami Zjednoczonymi i Francją, zakazujący prowadzenia wojny między tymi krajami. Była to próba włączenia Stanów Zjednoczonych w francuskim system bezpieczeństwa. Briand zdobył poparcie amerykańskich ruchów pacyfistycznych, które naciskały swój rząd, by podpisał traktat. Frank Billings Kellogg, sekretarz stanu USA, odpowiedział propozycją zawarcia powszechnego paktu przeciwko wojnie. Pakt zawierał bezwzględny zakaz wojny agresywnej między kontrahentami, zezwalał jednak na prowadzenie wojny obronnej. Po negocjacjach został podpisany w Paryżu 27 sierpnia 1928 r. przez 11 krajów: Australia, Kanada, Czechosłowacja, Niemcy, Indie, Wolne Państwo Irlandzkie, Włochy, Nową Zelandię, Afrykę Południową. Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone. Wsparcia udzieliły cztery dalsze kraje - Polska, Belgia i Francja (w marcu) i Japonia (w kwietniu). Wejście Paktu w życie zostało proklamowane na 24 lipca 1929. Ostatecznie Pakt podpisały 62 kraje. Ponieważ Pakt Brianda-Kelloga został zawarty poza Ligą Narodów, nie został unieważniony wraz z jej zniknięciem. Formalnie w dalszym ciągu jest wiążącym aktem prawa międzynarodowego.)
2. Dlaczego w pierwszych latach suwerenności Polska optowała bardziej za rozwojem systemu bezpieczeństwa zbiorowego w ramach KBWE zamiast dążyć do członkostwa w NATO? (Na początku Mazowiecki nie chciał nawet likwidować UW, myślano, że w zamian NATO powstanie jakaś nowa organizacja, powiązana z KBWE. Zmiana kursu ostrożnie. Główny nacisk na przełamanie pojałtańskiego systemu, po to była KBWE powołana. Chcieli, aby Europa Środkowo-Wschodnia przestała być traktowana przedmiotowo, chcieli systemu bezpieczeństwa zbiorowego pod egidą KBWE/OBWE, zamiast 2 antagonistycznych sojuszy wojskowych miał być 1 ogólnoeuropejski. Chcieli „uzbroić” KBWE. Podobne pomysły miała także Czechosłowacja. Pomysł bo niepewność co dalej z UW i NATO. Chcieli jej dodać stałe instytucje tzn. Radę Współpracy Europejskiej. Tez sposób na emancypacje od zsrr, jej oswojenie w ramach tej instytucji i jej obaw. Jedyna multilateralna organizacja gdzie mogli rozmawiać z obiema stronami. Korekta kursu na kooperatywny system bezpieczeństwa zamiast idei bezpieczeństwa zbiorowego od 1991, rozczarowanie tym jak wyglądała sytuacja i kruchymi gwarancjami zbiorowymi.) |
Wykorzystana Literatura: |
|