" Pisarze baroku i oswiecenia w trosce o dobro kraju".
Temat troski o dobro kraju w literaturze ma charakter ponadczasowy. Juz w renesansie wytworzyl sie ideal patrioty. Kochanowski w "Odprawie poslów greckich" ukazal Antenora jako obywatela kochajacego ojczyzne, spelniajacego wszelkie powinnosci wobec panstwa, stawiajacy jej dobro ponad swoja prywate. Obok Kochanowskiego podobne w tresci utwory pisal Rej, Modrzewski i Skarga. Przepelnione miloscia dziela zawsze znalazly miejsce w literaturze. Odwzorowywaly to, co dzialo sie w kraju: wojny, sasiedzkie klótnie, brak milosci do ojczyzny, niewywiazywanie sie z obowiazków obywatelskich. Równiez barok i oswiecenie mialo swoich patriotycznych twórców.
Waclaw Potocki naszkicowal bohaterska obrone Chocimia i ofiarnosc polskich zolnierzy w "Wojnie chocimskiej". Nawoluje ustami wodza Chodkiewicza do obrony kraju przed Turkami. Przypomina szczytne tradycje polskiego oreza, dodaje zolnierzom otuchy, osmieszajac malosc wroga. Neguje balagan, jaki panowal w kraju. Jest przeciwko uciskowi biedniejszej szlachty, niesprawiedliwosci w prawie, wola o tolerancje wyznaniowa w "Nierzadem Polska stoi".
"Kto widzial ludzi
budzic w pierwospy !"
Taki obraz rysuje sie w innym utworze Potockiego "Pospolite ruszenie". Szlachta pograzona we snie nie moze zerwac sie do walki z wrogiem. Nie interesuje ja losy panstwa, chce zaspokoic tylko swoje potrzeby. W tym utworze uderza czytelnika poczucie szlacheckiej wolnosci, wolny szlachcic nie podlega nawet wojskowym rozkazom.
Ojczyzna potrzebuje obrony. Z takim apelem Potocki odwoluje sie w "Zbytkach polskich". Obrona wymaga jednak zolnierzy i znacznych pieniedzy na utrzymanie wojska. Kler i bogata szlachta mysli wylacznie o sobie. Gromadzi majatki, plawi sie w wygodzie, zyje w przepychu. Wybiera tylko miedzy drogimi strojami, klejnotami i zabawami. Potocki z gorzka ironia wyraza sie o szlachcie, wymaga odpowiedniego sposobu myslenia o Rzeczpospolitej.
W oswieceniu nie tylko bezposrednie starcia wojenne zagrazaly Polsce. Najpowazniejszymi zagrozeniami byly: upadek obyczajów, zanik kultury, brak instytucji, zajmujacych sie nauczaniem dzieci i mlodziezy. Dlatego ogromna role w dzwiganiu kraju z upadku odegral król St. August Poniatowski. Byl on niewielkiej miary politykiem, ale jako mecenas kultury przyczynil sie do jej znakomitego rozwoju. Skupial wokól siebie grono ludzi - wyksztalconych literatów i malarzy, których wspomagal materialnie. Zapraszal ich na obiady czwartkowe, liczac na wklad z ich strony, by stworzyc swiatla i nowoczesna Polske.
Takim uczestnikiem obiadów byl Ignacy Krasicki. Tworzyl glównie bajki i satyry, w których osmieszal ludzkie wady. W satyrze "Swiat zepsuty" zebral uniwersalne prawdy o polskim spoleczenstwie, o kraju, w którym szerzy sie bezmyslnosc, lgarstwo, chciwosc, gdzie upadly obyczaje.
"Gdzies, cnoto? gdzies prawdo?
gdziescie sie podzialy?"
Zamiast jakiegokolwiek dzialania na rzecz kraju szerza sie odwieczne polskie klótnie i czcze gadulstwo.
"Wszedzie nierzad, rozpusta,
wystepki szkaradne".
W pierwszej polskiej powiesci nowozytnej "Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki" dal obraz idealnego kraju Nipu, do którego trafil Doswiadczynski. To kraj, w którym nikt nie zna lgarstwa i kradziezy. Ludzie wspólnie pracuja, a prawo oparte jest na równosci wszystkich obywateli. Zafascynowany tamtejsza harmionia zycia, Mikolaj chce wprowadzic swoje doswiadczenia w rodzinnym kraju. Skraca godziny pracy chlopom i sprawiedliwie ich wynagradza. Choc budzi zdziwienie sasiadów, szybko rosna jego zyski, bo chlopi pracuja sumiennie. Krasicki w tej powiesci wyrazil poglad o idealnym ksztalcie kraju.
Staszic w swoich utworach podaje propozycje najwazniejszych reform, koniecznych do wprowadzenia w Rzeczpospolitej. Dotyczyly one prawie wszystkich jego dziedzin zycia, poczawszy od ustanowien prawa, poprzez wojskowosc, ingerencje w sprawy chlopów, do urbanizacji miast. Najbardziej obciaza magnatów. Oskarza ich o upadek panstwa, trzymanie chlopów w niewoli i wszelkie zlo panujace w kraju.
"Szlachto! - nie jestes calym narodem,
jednym stanem tylko",
Róbcie z mlodziezy plebejskiej
i szlacheckiej jeden naród".
Staszica mocno przejal los mieszczan i chlopów. Pomagal im nie tylko tworzac literature, rozdal chlopom swój majatek, a w testamencie zapisal znaczne sumy na cele spoleczne.
Poezja Karpinskiego przepelniona jest bólem i smutkiem po stracie niepodleglosci przez Polske. Poeta ma pretensje do króla Augusta Poniatowskiego, o to ze nic nie robi. Spoczywa spokojnie w grobie, w chwili, gdy granice kraju zostaly naruszone, przybyli zaborcy. Poddani byli kiedys traktowani jak przyjaciele, dzis zbieraja resztki ze stolu.
"Wolnosci, niebieskie dziecko!
Ulowiono cie zdradziecko."
"Ojczyzno moja, na koncus upadla!
Zamozna kiedys i w slawe i w sile!"
Jak wazna jest literatura, wie kazdy. Ona to podnosi na duchu naród, uczy jak postepowac. Szuka prawdziwych patriotów. Literatura patriotyczna jest obrazem wojen i ludzkich postaw wobec nichm jest zbiorem kodeksów i nakazów. Zwraca uwage czytelnika na ówczesna sytuacje narodowa.