PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ 31.03.2011
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Pełni on różnorakie funkcje m.in.: administracyjne, decyzyjne. Generalnie, osoby prywatne i prawne nie mogą bezpośrednio postępować przed Trybunałem Sprawiedliwości. Mogą tego dokonywać w sposób pośredni w postaci pytań prawnych. Osobami uprzywilejowanymi do występowania przed TS są państwa, instytucje i organy państwowe. W Trybunału Sprawiedliwości zasiada 27 sędziów - po jednym z każdego kraju. Państwo ponadto posiada prawo do wystawienia rzeczników generalnych przy Trybunale Sprawiedliwości, których liczba w niedługim czasie powinna się zmienić.
Poprzednikiem Trybunału Sprawiedliwości był Sąd Pierwszej Instancji. Traktat Lizboński zmienił jego nazwę. Powodem utworzenia Sądu Pierwszej Instancji było znaczne odciążenie Trybunału Sprawiedliwości. 24 października 1988 r. Rada Unii Europejskiej podjęła decyzję o utworzeniu Sąd Pierwszej Instancji. Rok 1989 był pierwszym, w którym zaczął działać Sąd Pierwszej Instancji. Traktat Nicejski dokonał istotnych zmian w Sąd Pierwszej Instancji. Zyskał on bowiem odrębny status dla Sądu Pierwszej Instancji. Ponadto przewidywał on o utworzeniu izb sądowych. Podstawą prawną działania Sądu Pierwszej Instancji były przepisy Traktatu o Unii Europejskiej. Do Sądu Pierwszej Instancji obywatele mogą występować z roszczeniami do organu Unii Europejskiej. Wymienia się skargę o unieważnienie aktu prawnego (podmioty mogą wymusić unieważnienie tego aktu, gdy udowodnią szkodę), skargę odszkodowawczą, skargę pracowniczą. Traktat Nicejski ponadto ustanawiał, iż Sąd Pierwszej Instancji będzie miał prawo do rozpatrywania wielu pytań prejudycjalnych, które mógł dotychczas rozpatrywać Trybunał Sprawiedliwości. Do dnia dzisiejszego, gdy sprawa jest szczególnie skomplikowana to Sąd Pierwszej Instancji przekazuje sprawę pytania prejudycjalnego do Trybunału Sprawiedliwości. Od orzeczeń Sąd Pierwszej Instancji przysługuje prawo do odwołania się wyłącznie w kwestii prawnej. Podstawą do odwołania jest naruszenie procedury przez Sąd Pierwszej Instancji czy naruszenie przez owy sąd prawa Unii Europejskiej. Gdy skarga jest uzasadniona to Trybunał Sprawiedliwości może uchylić wyrok Sąd Pierwszej Instancji lub dać sprawę do ponownego rozpatrzenia.
Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji oparta jest na zasadzie kompetencji(?). Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji posiadają kompetencje o charakterze szczególnym, podczas, gdy sądy krajowe mają kompetencje generalne.
Sąd Pierwszej Instancji składa się z 27 sędziów. Częściowa zmiana składu częściowa zmienia się po 3 latach. Traktaty przewidują możliwość powołania przy Sądzie Pierwszej Instancji rzecznika generalnego. Obecnie jednak nie powołano ich. Gdy sprawa jest skomplikowana to Prezes Sądu Pierwszej Instancji może powołać sędziego do powołania rzecznika generalnego.
Sąd Pierwszej Instancji orzeka w trybach 3-osobowym, 5-osobowym, 13-osobowym lub 27-osobowym. Zależy to od stopnia zawiłości prawa lub rozbudowania sprawy. Obsługę administracyjną zapewnia Sekretariat. Polską przedstawicielką jest Irena Wiszniewska-Białecka.
Z uwagi na coraz większe obciążenie postanowiono utworzyć izby sądowe. Decyzją rady z 2 listopada 2004 ustanowiono Sąd do spraw Publicznych. 2 grudnia 2005 r. orzeczono, iż owy sąd został poprawnie ukonstytuowany. Poza traktatami rzymskimi jako podstawy działania tegoż sądu wymienia się regulamin Sądu Pierwszej Instancji. Sąd do spraw Publicznych zajmuje się urzędnikami. Rozpatruje on około 150 spraw rocznie. W pierwszej instancji rozpoznaje on sprawy między Unią Europejską a jej urzędnikami. Spory te dotyczą np. stosunku pracy, wynagrodzenia, przebiegu kariery zawodowej, środków dyscyplinarnych czy systemu zabezpieczenia społecznego (choroby, starość, wypadki przy pracy, zasiłki rodzinne). Może on rozpatrywać sporów szczególnych grup pracowników Unii Europejskiej np. personelu Euroiustum, Europejskiego Banku Centralnego, Biura Harmonizacji w ramach rynku wewnętrznego. Nie rozpatruje on spraw między krajowymi organami administracyjnymi a ich pracownikami. Składa się z 7 sędziów powoływanych na 6-letnią kadencję. Polska przedstawicielką jest Irena Boruta. Jego struktura jest podobna jak Trybunału Sprawiedliwości. Działa przy nim również Sekretariat.
Trybunał Sprawiedliwości oraz Sąd Pierwszej Instancji (od momentu powstania) sprawują istotna rolę w prawidłowym funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Sprawują one kontrolę nad ważnością i legalnością aktów prawa unijnego (wtórnego) oraz interpretują traktaty założycielskie i inne instrumenty unijne.
Postępowanie przed sądami w Luksemburgu zawiera przymus adwokacki. Wszystkie traktaty wspólnotowe milczą niestety na ten temat. Lukę tą wypełnia status Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ma on zastosowanie również do Sądu Pierwszej Instancji oraz Sądu ds. Służb Publicznych. Są one ważne z punktu widzenia obywateli UE. Strona występująca przed sądami Unii Europejskiej musi pamiętać o wielu odrębnościach. Nie ma obowiązku o pouczaniu o przysługujących środkach prawnych. Pouczają one natomiast obywateli o możliwych środkach odwoławczych. Na sądach unijnych nie ciąży obowiązek należytego i wyczerpującego informowania strony o okolicznościach faktycznych i prawnych. Organy sądowe nie czuwają na tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa. W celu sprawnego przestrzegania prawa z zakresie skarg bezpośrednich i odwołań strony mogą dodatkowo sięgnąć do praktycznych instrukcji odnoszących się do skarg bezpośrednich i odwołań wyjaśniający, uzupełniających postanowienia regulaminu, jak też praktycznych instrukcji dla stron dotyczących sposobu składania pism procesowych i innych dokumentów dotyczących procedury pisemnej.
Postępowanie przed sądami w Luksemburgu posiada pewne cechy wspólne z postępowaniem przed sądami krajowymi. Charakteryzuje się inkwizycyjnością (dotyczy przeprowadzenia postępowania dowodowego), kontr(?) (obowiązek dostarczenia wszystkich dokumentów przedstawionych przez jedną ze stron drugiej stronie; wszystkie dokumenty, które są dostarczane stronom w czasie postępowania chroni zasada wykorzystywania ich tylko do celów postępowania; niewłaściwe ich wykorzystanie, a w szczególności wykorzystanie ich w polemice prasowej może narazić sprawę na konsekwencję natury finansowej w postanowieniu dotyczącym kosztów postępowania) oraz uprzywilejowaniem formy pisemnej (rozprawy nie przeprowadza się, jeżeli w ramach procedur pisemnej zostaną określone wszystkie okoliczności pisemne i prawne strony.
Języku sprawy dokonuje autor pozwu, gdy na terenie tego państwa funkcjonują więcej niż dwa języki urzędowe. W postępowaniu w sprawie wydania orzeczeń prejudycjalnym językiem oficjalnym jest zawsze język sadu krajowego, który zwrócił się z pytaniem prawnym.
Wiąże się to również z instytucjonalną pomocą prawną, w sytuacji, gdy osoby nie mają wystarczających środków do realizacji swoich praw. Polega to na przysłaniu bezpłatnej pomocy prawnej. Tego typu pomoc przyznawana jest niezależnie osobie fizycznej lub prawnej, po uprzednim dowiedzeniu przez nią, iż pokrycie przez nią kosztów postępowania w całości lub części jest niemożliwe. Wniosek w tym zakresie nie jest też uzależniony od rodzaju skargi. Kosztami postępowania są koszta podlegające zwrotowi, a więc koszty dotyczące zastępstwa procesowego (wynajęcie adwokatów, radców prawnych), kwoty należne świadkom oraz koszty pocztowe i telekomunikacyjne. Koszta podlegające zwrotowi są ograniczone do tych, które zostały poniesione w związku z postępowaniem przed sądem i których poniesienie było w tym celu konieczne. przed przyznaniem pomocy sąd dokonuje czynności sprawdzających. Obywatele Unii Europejskiej mogą złożyć wniosek o przyznanie bezpłatnej osoby prawnej przed lub po wniesieniu skargi. Jest to o tyle istotne, iż jeżeli taki wniosek zostanie złożony przed wniesieniem skargi to musi on określić przedmiot skargi, stan faktyczny, a także argumentację na poparcie skargi. Pomocy prawnej nie przyznaje się, jeżeli czynność, dla których wnosi się o jej przyznanie jest niedopuszczalna lub bezzasadna (Postanowienie SPI T-321/06 Siwecki). Sąd wydaje postanowienie w zakresie kosztów, które nie podlegają zaskarżeniu. Określa tym ustanowienie adwokata lub radcy prawnego odpowiedzialnego za reprezentację, a także z reguły określa kwotę, która zostanie wypłacona pełnomocnikowi albo określa górną granice, której co do zasady koszty zatrudnienia adwokatów i radców nie mogą przekroczyć. Przepisy stanowią też, iż prezes sądu może cofnąć pomoc, jeżeli nastąpi zasadnicza zmiana okoliczności. Istotne jest także to, iż obywatele Unii Europejskiej korzystający z pomocy prawnej, a przegrywający sprawę przed sądem mogą zostać obciążeni pewnymi kosztami postępowania. Sąd może to uczynić powołując się na względy słuszności. W innym przypadku koszta zostaną pokryte z kasy sądu w ramach postanowienia.
Państwa członkowskie i instytucje unijne reprezentowane są przez pełnomocników ustanowionych do każdej sprawie. Zaś inne osoby-strony muszą być reprezentowane przez prawników, adwokatów i radców prawnych. Dodatkowo nauczyciele akademiccy, którym przyznaje się prawo reprezentowania stron w postępowaniu przed stronami krajowymi mają prawo reprezentować stronę przed sądami unijnymi na równi z adwokatami i radcami prawnymi. Ich udział w sprawie w praktyce sprowadza się najczęściej do przedstawienia opinii na temat określonego zagadnienia teoretycznego związanego bezpośrednio ze sprawą.
Przymus adwokacko-radcowski dotyczy tych stron postępowania, które co prawda spełniają określone kryteria, albo chcą występować we własnej sprawie w takich charakterze. Przepisy dotyczące postępowania wyraźnie wskazują, że strony muszą być reprezentowane. W związku z tym by wnieść skargę do sądu strona w rozumieniu tego przepisu musi uciec się do skorzystania z usług osoby trzeciej. Obowiązki pełnomocników rozciągają się niemal na wszystkie fazy postępowania. Dotyczy to zarówno tego, iż bezskuteczny pozostaje oryginał każdego pisma procesowego, jeżeli nie został podpisany przez adwokata lub radcę prawnego. Tylko wyłącznie ręczny podpis tych osób na oryginale każdego pisma procesowego jest jedynym środkiem pozwalającym na zapewnienie, iż odpowiedzialne stanowisko spoczywa na osobie uprawnionej do reprezentacji strony przed sądami unijnymi. Podpis musi być własnoręczny i nie może zostać zastąpiony żadnym podpisem mechanicznym. W przypadku postępowań o pytania prejudycjalne zasada obowiązkowej reprezentacji funkcjonuje w zmodyfikowanym formacie. Trybunał Sprawiedliwości uwzględnia tu przepisy procesowe sądu krajowego, który zwrócił się z pytaniem dlatego, jeżeli określone przepisy stosowane przez sąd krajowy nie przewidują przymus adwokacko-radcowskiego strony posiadają niewątpliwie tzw. zdolność postulacyjną przed sadami unijnymi. Mogą bowiem samodzielnie przedstawiać swoje uwagi pisemnie bądź ustnie.
Obowiązek prawny oskarżonego organu do działania może zasadniczo wynikać z prawa pierwotnego, prawa wtórnego, powszechnych zasad prawnych i wszystkich innych obowiązujących w części prawa unijnego. Postawienie zarzutu bezczynności okazuje się chybione, gdy wydanie aktu należy do kompetencji dyskrecjonalnej danego organu i instytucji np. zgodnie z artykułem 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Komisja Europejska ma tzw. kompetencję dyskrecjonalną - Komisji Europejskiej przysługuje wyłączna kompetencja w decydowaniu o tym, czy należy wszcząć postępowanie o stwierdzenie uchybienia zobowiązania państwa członkowskiego. Dlatego też osoba fizyczna lub prawna nie może skutecznie wnosić skargi na bezczynność, czyli na zasadzie artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej powołując się na bezczynność tej instytucji w danym zakresie. W myśl owego artykułu skarga na bezczynność jest dopuszczalna tylko wówczas, gdy dana instytucja została uprzednio wezwana do działania. Zgodnie z orzecznictwem wezwanie to musi być dostatecznie jasne i precyzyjne, by umożliwić instytucji ustalenie jaka powinna być treść decyzji, której wydania się żąda oraz powinno z tego wynikać, iż celem tego wezwania jest zobowiązanie organu do zajęcia stanowiska. Jeżeli w ciągu 2 miesięcy od takiego wezwania owa instytucja nie określa swego stanowiska skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy od daty wezwania. W przypadku, gdy instytucja zareaguje na wezwanie i uzna przedmiot postępowania, czyli np. wyda konkretny akt, uznaje się, iż przedmiot postępowania przestał istnieć i postępowanie należy umorzyć. Zaniechanie wydania aktu skierowanego do niej dotyczy bezczynności, rozumianej jako niewydanie aktu lub niezajęcia stanowiska, nie zaś wydania innego aktu niż akt, który skarżący uznał za odpowiedni do wydania. Przesłanki dopuszczalności skargi dotyczą więc:
Wezwania organu do podjęcia czynności,
Niezajęcia stanowiska przez organ w okresie dwóch miesięcy,
Dwumiesięcznego terminu dopuszczalności skargi pod rygorem utraty tego prawa.
Osoby uprzywilejowane: państwa członkowskie, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Parlament Europejski itd. mają tzw. legitymację ogólną do wnoszenia skarg na bezczynność. Podmioty uprzywilejowane mogą wnieść skargę na bezczynność w przypadku niepodjęcia aktów, które wywierałyby skutki prawne. Mogą one również skierować skargę przeciwko niepodjęciu aktów skutków takich pozbawionych, jeżeli ich brak sam w sobie skutki takie wywołuje. Przykładowo, ma to miejsce wówczas gdy brakujący akt stanowi niezbędny warunek wstępny do rozpoczęcia procedury o wydanie innego aktu. W tym znaczeniu Parlament Europejski może wystąpić przeciw Radzie Unii Europejskiej, unikającej przedstawieniu mu projektu aktu. Mimo, że taki projekt stanowi jedynie akt przygotowawczy, który nie może być przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności. Legitymacji ogólnej nie ma też Europejski Bank Centralny. Mimo to zaliczony jest jednak do podmiotów półuprzywilejowanych. Wnosi on bowiem skargi w zakresie ochrony swoich kompetencji. Osoby fizyczne i osoby prawne należą do tzw. podmiotów nieuprzywilejowanych, albowiem w ich przypadku skuteczność wniesienia skargi zależy od wykazania interesu prawnego w takim wniesieniu. Jedynie sąd unijny stwierdza zaniechanie wydania aktu przez instytucję Unii Europejskiej. Nie nakazuje owe orzeczenie wydania aktu, którego domaga się oskarżający. Instytucja i instytucje, których wydanie uznano za sprzeczne, w drodze traktatu, obowiązane są podjąć konieczne kroki celem zastosowania się do rzeczywistego (?).