Prewencja - konie
Źrebięta
Wszystkie nowonarodzone źrebięta powinny zostać poddane badaniu lek.-wet. w ciągu 12-24 godzin po porodzie.
Wiele źrebiąt tuż po porodzie może sprawiać wrażenie zupełnie zdrowych, lecz w ciągu zaledwie kilku godzin może u nich dojść do silnego upośledzenia funkcji życiowych.
Ważne jest również określenie „grupy ryzyka”, do której możemy zaliczyć noworodka.
Kategorie ryzyka źrebiąt:
Źrebięta niskiego ryzyka:
Nie zidentyfikowano czynników ryzyka
Prawidłowa długość ciąży (kuce 320-345, duże konie 320-360 dni)
Prawidłowy poród
Prawidłowy przebieg okresu poporodowego u źrebaka
Łożysko bez zmian chorobowych
2. Źrebięta średniego ryzyka:
Określono jeden czynnik ryzyka
Źrebięta wysokiego ryzyka:
- Określono więcej niż 1 czynnik ryzyka.
Czynniki ryzyka ze strony matki:
Ciężki poród
Cesarskie cięcie
Częściowe lub całkowite odklejenie się łożyska
Poród indukowany farmakologicznie
Poród przed 320 dniem ciąży
Zapalenie łożyska
Współistniejąca choroba lub gorączka
Niedawno przebyty zabieg lub choroba
Stres transportowy
Ciąża bliźniacza
Wypływ z pochwy
Kulawizna
Przedwczesna laktacja
Bezmleczność
Wydłużona ciąża
Nieprawidłowości miednicy
Związane z przyjmowanymi lekami
Trudny poród w przeszłości
Czynniki ryzyka ze strony noworodka:
Noworodek niedojrzały
Przedwczesne oddanie smółki
Źrebięta niewstające i niepobierające pokarmu do 3 godzin po porodzie
Upośledzenie nabywania odporności biernej.
Środowiskowe czynniki ryzyka:
Wyźrebienie w zanieczyszczonym otoczeniu
Wyźrebienie w zimnym lub wilgotnym środowisku
Podejrzenie choroby zakaźnej
Przerwany poród.
Przypadki, w których źrebięta potrzebują opiekii pomocy człowieka:
1.Brak opieki matczynej:
- Śmierć klaczy
- Odtrącenie źrebięcia przez matkę
- Choroba klaczy
2. Konflikt serologiczny pomiędzy klaczą, a źrebięciem
2. Źrebięta słabe, chore, niedojrzałe, z zaburzeniami odruchu ssania.
Sposoby odchowywania osieroconych źrebiąt:
- Odchów naturalny przez klacz mamkę.
- Odchów sztuczny.
Sposoby podawania pokarmu źrebiętom:
1. Z butelki ze smoczkiem
2. Pojenie z wiadra
3. Przy użyciu zgłębnika nosowo - przełykowego
4. Żywienie drogą pozajelitową.
Niedobory immunologiczne u koni
Niedobory immunologiczne wywołane są brakiem lub defektem jednej lub kilku funkcji układu odpornościowego.
Dzieli je się na:
1. niedobory odporności pierwotne
2. niedobory odporności wtórne.
Pierwotne niedobory immunologiczne
Zaburzenia dojrzewania komórek linii limfocytarnej o udowodnionym lub domniemanym podłożu genetycznym.
Rodzaje pierwotnych niedoborów odporności u koni:
1. Ciężki złożony niedobór odporności (SCID)
2. Agammaglobulinemia
3. Przemijająca hipogammaglobulinemia
4. Selektywny niedobór przeciwciał klasy M
4. Zespół immunologiczny u kuców rasy Fell (FPS).
Wtórne niedobory odporności
Mają charakter nabyty lub są wynikiem działania czynników zewnętrznych lub środowiskowych. Do najczęściej spotykanych niedoborów odporności zaliczane są zaburzenia w nabywaniu odporności biernej.
Upośledzenie nabywania odporności biernej (FPT)
FPT występuje wówczas, gdy źrebię nie zdoła wypić odpowiedniej ilości siary lub przyswoić wystarczające ilości immunoglobulin. Zdrowe źrebięta pobierają siarę w ciągu pierwszych 3 godzin życia, a matczyne Ig mogą być wykryte w ich surowicy już po 6 godzinach po porodzie. Właściwy poziom IgG między 18, a 24 godziną życia wynosi 8g/l.
Bierne nabywanie odporności ocenia się poprzez oznaczanie ilości IgG w surowicy krwi.
IgG mogą zostać oznaczone za pomocą kilku testów:
- immunodyfuzja radialna
- próba zmętnieniowa z siarczanem cynku
- test tworzenia skrzepu z aldehydem glutarowym
- aglutynacja lateksowa
- testy oparte na metodzie Elisa.
Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia FPT:
1. Zbyt mała ilość lub utrata siary.
2. Zbyt mała ilość Ig w siarze
3. Niemożność pobrania siary
4. Niemożność przyswojenia siary.
Zapobieganie i terapia FPT:
- poziom IgG poniżej 4 g/l surowicy jest bezwzględnym wskazaniem do podania przeciwciał
- zaleca się podawanie Ig każdemu źrebięciu z grupy wysokiego ryzyka, bez względu na poziom Ig
- jeśli chorobę rozpoznano u źrebięcia młodszego niż 12 h przeciwciała można podać doustnie
- można użyć dobrej jakości siary świeżej lub mrożonej (c.w. Powyżej 1,065, refraktometria cukrów pow. 20%, stężenie IgG pow. 70 g/l)
- źrebię o masie ciała 50 kg powinno otrzymać 0,5 do 2 l siary w zależności od jej jakości
- w zastępstwie można podać surowicę końską lub komercyjne preparaty zawierające IgG
- jeśli chorobę rozpoznano u źrebięcia starszego niż 12 h przeciwciała podajemy parenteralnie
- dawca surowicy powinien pochodzić z tej samej stadniny
- surowica powinna być wolna od przeciwciał swoistych dla erytrocytów
- poziom IgG w surowicy powinien być wyższy niż 12 g/l
- podanie 20 ml/kg osocza, w którym stężenie IgG wynosi 12 g/l spowoduje wzrost stężenia przeciwciał o 2/g l surowicy źrebięcia
- z reguły wystarczające jest podanie 1-2 l osocza
- osocze przed podaniem powinno być ogrzane do temperatury ciała.
Ocena jakości siary:
Najprostszą metodą jest określenie ciężaru właściwego (gęstości) siary przy użyciu densytometru (kolostrometru) o zakresie 1,026 - 1,072 g/ml. Jest to średni zakres c.w. siary. Siarę zdajamy w pierwszych godzinach po porodzie. W przeciwieństwie do kolostrometru stosowanego u bydła kolostrometr stosowany u koni wyskalowany jest wobec wody destylowanej, a o ciężarze właściwym siary świadczy zanurzenie piknometru napełnionego siarą w objętości 5 ml.
Konserwacja siary:
Na krótki czas - do 24 godzin, a przy higienicznym zdajaniu do 2-3 dni, siarę można przetrzymywać w naczyniach otwartych w temperaturze 2-5°C. Czas przetrzymywania można wydłużyć przez zakwaszanie siary dodatkami chemicznymi lub kulturami bakterii. Ze środków chemicznych do konserwacji siary można używać: kwas octowy, mrówkowy, propionowy, benzoesowy, mlekowy (np.: do 1 litra siary dodaje się 3 ml 80% kwasu mrówkowego), a do fermentacji bakterie: Streptococcus lactis, Streptococcus termophilus, Laktobacillus acidofilus, Lactobacillus bulgaricus. Tak konserwowaną siarę można przetrzymywać przez kilka dni w temperaturze pokojowej. Zakwaszanie siary przy użyciu bakterii jest mniej korzystne z uwagi na rozkład laktozy, co nie wpływa korzystnie na dalsze jej trawienie. Przyswajalność składników siary zakwaszonej jest niższa od świeżej!.
Najprostszym sposobem długotrwałego konserwowania siary jest zamrażanie w temperaturze -18 do - 20°C, najlepiej w butelkach plastykowych lub w workach foliowych o pojemności 1 do 1,5 litra. Powinno się ją rozmrażać w wodzie o temperaturze poniżej 50°C, gdyż Ig są bardzo wrażliwe na wyższe temperatury.
Do konserwacji można stosować siarę o masie właściwej powyżej 1.060 zawierającą powyżej 30g/l immunoglobulin.
Choroba hemolityczna źrebiąt (izoerytroliza)
Chorba tła immunologicznego w efekcie, której dochodzi do lizy erytrocytów źrebięcia.
Grupa krwi źrebięcia oraz alloantygeny powierzchniowe erytrocytów dziedziczone są zarówno po ojcu jak i po matce, jak i ojcu.
Jeśli źrebię odziedziczyło alloantygen po ogierze, przeciwko któremu klacz wyprodukowała przeciwciała, to po wypiciu siary i wchłonięciu przez źrebię przeciwciał będą się one łączyły z erytrocytami powodując hemolizę.
Objawy kliniczne:
Źrebięta rodzą się zdrowe, a objawy kliniczne pojawiają się po pobraniu siary.
Objawy mogą wystąpić już po 6 godzinach od porodu, aczkolwiek w lżejszych przypadkach początek choroby obserwowany jest dopiero w 3-4 dniu życia.
W typowych przypadkach stwierdza się tachykardię i tachypnoe oraz żółtaczkę.
W ciężkich przypadkach dodatkowo obserwuje się apatię, brak reakcji na bodźce zewnętrzne, brak apetytu, gorączkę, hemoglobinurię, objawy neurologiczne, wstrząs kardiogenny.
Rozpoznanie:
Choroba hemolityczna powinna być podejrzewana u każdego źrebięcia z opisanymi objawami klinicznymi.
Anemia (Ht poniżej 20%)
Bilirubinuria, czasmi hemoglobinemia lub mocznica.
Należy wykonać próbę krzyżową mieszając erytrocyty źrebięcia z surowicą matki lub test aglutynacji (JFA).
Leczenie:
1. Źrebięta z łagodnymi objawami i Ht powyżej 15%:
Jeżeli objawy zaobserwowano przed upływem 24 godzin uniemożliwiamy źrebięciu pobieranie pokarmu od matki i zapewniamy inne źródło siary, wymię zdajamy co 2 godziny
2. Źrebięta u których obserwuje się szybki spadek Ht i objawy kliniczne o umiarkowanym lub znacznym nasileniu wymagają przetoczenia krwi i leczenia wspomagającego.
Idealny dawca to taki, u którego grupę krwi oznaczono jako wolną od antygenów Aa i Qa oraz przeciwciał swoistych dla erytrocytów. W przypadku braku innego dawcy możemy przetoczyć źrebięciu przemyte erytrocyty matki. Od dawcy o masie ciała 600 kg można jednorazowo pobrać 8 litró krwi bez szkody dla jego zdrowia.
Większość źrebiąt wymaga podania 1-2 l krwi.
Jeden litr krwi o Ht 35% powinien podnieść Ht źrebięcia o 5-7%.
Zapobieganie:
Najlepszym sposobem zapobiegania jest zidentyfikowanie klaczy, co do których istnieje
podejrzenie występowania tej choroby u potomstwa. U klaczy, których źrebię chorowało na chorobę hemolityczną, ryzyko powtórnego jej wystąpienia podczas następnej ciąży wynosi 70%. Najbardziej zagrożone są klacze, które nie mają antygenów Aa i Qa. W przypadku klaczy z grupy ryzyka należy tuż po porodzie, przed pobraniem przez źrebię siary, wykonać próbe krzyżową lub test JFA.
Biegunki u źrebiąt
Niezakaźne:
- biegunka towarzysząca rui poźrebięcej u klaczy
- biegunka wtórna do zatrzymania smółki
- błedy żywieniowe
- choroba wrzodowa żołądka
- nietolerancja laktozy
- zapalenie żołądka i jelit wywołane zapiaszczeniem
- alergia pokarmowa
- niedobór miedzi
- biegunka związana ze stosowaniem antybiotyków.
Zakaźne i inwazyjne:
- zakażenia wirusowe: rotawirusy, koronawirusy i adenowirusy
- zakażenia bakteriami G+: Clostridum, Rhodococus equi, Lawsonia intracelularis
- zakażenia bakteriami G-: E. Coli, Salmonella, Actinobacillus, Campylobacter
- inwazje pierwotniakowe: Cryptosporidium
- robaczyce: Strongyloides westerii, Parascaris equorum, Strongylus vulgaris
- zakażenia grzybicze: Candida/Mucor
Zatrzymanie smółki
Prawidłowo smółka jest oddawana w ciągu kilku godzin od porodu. Niezupełne jej wydalenie prowadzi do powiększenia się obrysu brzucha i bólu u źrebiąt w wieku od kilkunastu godzin do dwóch dni. U chorych źrebiąt występują objawy morzyskowe ale zwierzęta są klinicznie stabilne. Smółka może zalegać w każdym miejscu od okrężnicy dużej do prostnicy.
U ogierków zatrzymanie smółki obserwowane jest częściej niż u klaczek.
Rozpoznanie:
- minimalny pasaż kału/brak pasażu kału
- czasami smółka jest wyczuwalna w badaniu per rectum
- badanie RTG
- badanie USG
- brak refluksu jelitowego.
Terapia:
- lewatywa z wody z mydłem lub zastosowanie komercyjnej wlewki doodbytniczej + bromek N-butyloskopolaminy w dawce 10-15 mg/kg m.c., następnie lekki ruch
- w przypadku, gdy taki schemat okaże się nieskuteczny stosuje się wlewkę z 4% acetylocysteiny (250 ml) + butorfanol, jeżeli pojedyncza wlewka była nieskuteczna można ją powtórzyć po 1 godzinie
- można podać przez zgłębnik nosowo- żołądkowy wodę i olej mineralny
- w przypadku gdy inne metody zawiodły czasami skuteczne okazuje się przewodnienie płynami infuzyjnymi
- czasami niezbędne jest leczenie chirurgiczne.
Immunoprofilaktyka swoista
W przypadku immunoprofilaktyki swoistej chorób zakaźnych koni nie istnieje standardowy program szczepień. Podjęcie decyzji o immunizacji powinno być zawsze rozpatrywane przez lekarza weterynarii indywidualnie.
Pomimo możliwości szczepienia koni w kierunku kilkunastu chorób, nie istnieje potrzeba stosowania pełnego programu ochrony. Każde miejsce na świecie charakteryzuje się specyficznym środowiskiem, w którym przebywają konie i od wiedzy lekarza zależy w kierunku których chorób zdecyduje się je swoiście uodpornić.
Należy uwzględnić ryzyko wystąpienia danej choroby, które zależy od wielu elementów takich jak: uwarunkowania geograficzne, ekspozycja patogenu na danym obszarze, czynniki środowiskowe, wiek, płeć, forma użytkowania konia.
Influenza (grypa) koni
Określono także warunki, jakie musi spełniać dobra, w pełni skuteczna szczepionka przeciwko grypie koni:
- w następstwie szczepienia nie może dochodzić do namnażania wirusa i jego siewstwa,
- nie mogą występować objawy kliniczne grypy,
- odpowiedź immunologiczna musi być szybka i długotrwała.
Szczepionki przeciwko influenzie mogą stanowić pomoc w zapobieganiu tej chorobie pod warunkiem, że zwierzęta są utrzymywane i pielęgnowane we właściwy sposób.
Odporność poszczepienna ma charakter przejściowy (nie jest długotrwała), a młode konie z reguły uodporniają się gorzej.
W naszych warunkach klimatycznych uodpornianie przeciw influenzie najlepiej rozpocząć w czerwcu lub lipcu.
Przy stosowaniu szczepionki z zabitym zarazkiem pierwsze szczepienie obejmuje dwie iniekcje w odstępie 4-6 tygodni i następne rewakcynacje co 6 miesięcy.
Po każdym szczepieniu konie nie powinny być używane do ciężkiej pracy lub intensywnego treningu co najmniej przez 2 dni.
Uodpornianie źrebiąt od klaczy zarówno szczepionych, jak i nieszczepionych rozpoczyna się w wieku 6 miesięcy. Konie uzyskują odporność chroniącą przed zachorowaniem na influenzę w 2-3 tyg. po drugiej iniekcji szczepionki. Odporność ta stopniowo narasta i utrzymuje się na dostatecznym poziomie przy systematycznym szczepieniu co 6 miesięcy
Herpeswiroza koni
Herpeswirus koni typu 1 (EHV-1) jest przyczyną poronienień u klaczy w późnej ciąży.
- Powszechne zastosowanie szczepień wraz z przestrzeganiem określonych procedur doprowadziło do zmniejszenia liczby poronień związanych z zakażeniami EHV
- Wirus ten może powodować również zapalenia dróg oddechowych.
- EHV-1 odpowiada także za zapalenia rdzenia kręgowego we wszystkich grupach wiekowych koni.
Do poronienia dochodzi z reguły w ostatnim trymestrze ciąży.
Zapobieganie
Wszystkie klacze ciężarne powinno się szczepić w 5, 7 oraz 9 miesiącu ciąży, mimo że nie daje to pełnej ochrony przed zachorowaniem. Niektórzy zalecają szczepienie klaczy co 2 miesiące podczas trwania całej ciąży. Aby ograniczyć siewstwo wirusa pozostałe konie również powinny być imunizowane.
Klacze ciężarne należy oddzielić od innych koni.
Konie nowoprzybyłe do stajni powinny być izolowane od reszty stada przez okres co najmniej 3 tygodni.
Tężec
Odporność u nowo narodzonych źrebiąt określa poziom otrzymanych z siarą antytoksyn (najwyższą ich koncentrację zapewnia doszczepianie ciężarnych klaczy na 4-6 tyg. przed porodem. W przypadku, gdy zagrożone chorobą źrebięta nie otrzymały antytoksyny drogą laktogenną powinny być zabezpieczone bezpośrednio po urodzeniu surowicą przeciwtężcową (jednorazowo 3000 j.m/zwierzę, po 4 -6 tygodniach powtórka).
Wścieklizna
Przeciwko wściekliźnie szczepi się na terenach, gdzie występuje zagrożenie tą chorobą. Uodpornianie podstawowe przeprowadza się dwukrotnie w odstępach 4-8 tygodni, a następnie powtarza się co roku, najlepiej przed wypuszczeniem koni na pastwisko.
Zołzy - zakażenie Streptococus equi var. Equi
Na terytorium UE do obrotu dopuszczony jest jeden preparat.
Preparat Equilis StrepE jest szczepionką, która jako substancję czynną zawiera żywe mutanty delecyjne bakterii Streptococcus equi.
Objawy zołzów występują u mniejszej liczby koni, które otrzymały szczepionkę Equilis StrepE. Występuje u nich także mniej ropni i mniej objawów zajęcia węzłów chłonnych.
Powstawanie odporności: Wykazano, że odporność pojawia się w 2 tygodnie po szczepieniu podstawowym.
Szczepionka przeznaczona jest dla koni zagrożonych zakażeniem Streptococcus equi w wyniku kontaktu z końmi pochodzącymi z terenów, gdzie występuje ten patogen np. dla stad, w których są konie biorące udział w wystawach i/lub zawodach odbywających się na takich terenach lub stad, do których wprowadza się lub, w których są obecne konie rekreacyjne z takich terenów.
Szczepienie podstawowe:
koniom począwszy od 4 miesiąca życia podaje się jedną dawkę szczepionki dwukrotnie w odstępie 4 tygodni.
Szczepienie przypominające:
Co 3 miesiące.
Zalecane jest szczepienie wszystkich koni przebywających w stajni.