BADANIA PRZESIEWOWE W WETERYNARII
Zasady pobierania i przewozu metariału:
Materiał pobierać z zachowaniem
podstawowych zasad aseptyki.
Transport do laboratorium w pojemnikach
chłodzących (lodówka, wkłady wchłodzące).
Czas transportu nie dłuższy niż do 6 godz od
pobrania materiału.
Cele i schematy badań przesiewowych
I. Monitoring
Stałe kontrolowanie wybranych parametrów - system zwykle stosowany przy okresowych badaniach kontrolnych, np.:
1. chorób podlegających obowiązkowi zwalczania (np. klasyczny pomór świń CSF, choroba pęcherzykowa świń SVD) lub obowiązkowi rejestracji
(np. salmonelloza, TGE, włośnica);
2. chorób zwalczanych lub kontrolowanych w obrębie stada - wiele hodowli stawia na stada wolne od zespołu rozrodczo -oddechowego świń PRRS, M. hp, ZZZN czy innych;
3. stanu metabolicznego stada (badania biochemiczne mające na celu ocenę np. niedoborów, odżywiania, wskaźników wątrobowych, wskaźników toksemii itp.);
4. parazytologicznych;
5. niektórych parametrów w nadzorze, np. pozostałości leków, metali ciężkich czy pestycydów;
6. parametrów związanych z jakością paszy, wody, produkcją, np.mikotoksyny, białko, energia itp.;
7. kontroli środowiskowej (ocena mikrośrodowiska, kontrolne badanie po odkażaniu itp.).
Sposoby prowadzenia badań
1. Okresowe lub jednorazowe badanie pełne, czyli badanie całego stada (pasz, surowców itp.).
Najczęstszym uzasadnieniem takiego postępowania jestwykrycie i natychmiastowa eliminacja wszystkich osobników (lub elementów pasz, surowców itp.)posiadających cechy niepożądane.
2. Screening (ekranowanie, badanie przesiewowe)- okresowe badanie niepełne, polegające na losowym doborze próbek z puli całej stawki zwierząt lub z partii paszy, surowca:
formy badań urzędowych określone są odrębnymi przepisami (np. częstotliwość, liczba próbek, rodzaj próbek);formy pozaurzędowych badań kontrolnych uzależnione są nie tylko od
wiedzy i zaleceń lekarza, ale także od woli właściciela (płatnik).
Parametry oceny częstotliwości badań
wirulentność,
grupy wiekowe,
technologiczne,
zagrożenie fermy,
historię schorzenia na fermie,
bioasekuracja,
kontakty zwierząt,
sposoby zarządzania stadem.
Przyjęcie kontroli w odstępie półrocznym to zwykle niezbyt ryzykowne postępowanie.
Badanie środowiskowe:
na fermie (badanie jakości powietrza, temperatury, wilgotności,przepływu itp.)
pobranie wymazów środowiskowych w środowisku utrzymaniazwierząt,
pobranie próbek z otoczenia i obornika; ściółki, ścieków itp.
Uwaga: badanie środowiska fermy (np. kontrola po dezynfekcji)wymaga wypracowania schematu postępowania, np. określenie powierzchni wymazu, wybranie miejsc pobierania wymazów
powierzchniowych, ustalenie miejsca pobierania wymazów punktowych (szczelin, miejsc trudno dostępnych), także doborupróbek objętościowych (kurz, ścieki, gleba, ściółka, itp.).
Cele i schematy badań
II. Ocena statusu immunologicznego stada
Ma na celu stwierdzenie obecności przeciwciał dla jednej lub kilku jednostek chorobowych w poddanej badaniu stawce zwierząt.
Celem jest nie tyle bezpośrednia diagnostyka aktualne schorzenia, a raczej zorientowanie się w ogólnej sytuacji zdrowotnej stada (w tym odporności poszczepiennej) z myślą o dalszej profilaktyce i prewencji w tym stadzie lub następnych stadach.
II. Ocena statusu immunologicznego stada
Badanie może być dokonane:
JEDNORAZOWO
jednokierunkowe wielokierunkowe
DWUKROTNIE, KILKUKROTNIE
w systemie co pewien okres czasu
jednokierunkowe wielokierunkowe
Znajomość statusu immunologicznego pozwala:
uzyskanie informacji o statusie zdrowotnym stada:
własnego,
z zakupu (remont stada),
do sprzedaży (obrót),
pośrednie potwierdzenie lub wykluczenie obecności patogenów w stadzie (badanie wielokierunkowe);
pośrednie potwierdzenie obecności wybranego patogenu w stadzie (zwykle z oceną czasu zainfekowania) - badanie jednokierunkowe;
ocenę poszczepienną stada matecznego, potomstwa z oceną rozrzutu wyników;
określenie czasu spadku przeciwciał biernych czy czynnych - pomocne w decyzji podejmowania dodatkowych szczepień stad matecznych;
ustalenie terminu i kontrolowanie procesu szczepień (szacunkowa ocena efektywności na podstawie odpowiedzi
Ocena statusu stada w profilu wiekowym,technologicznym
Niekiedy po określeniu statusu immunologicznego zachodzi potrzeba szczegółowego określenia momentu zakażenia, oceny spadku odporności biernej, określenia grupy wiekowej lub technologicznej, w której dochodzi do zakażenia itd.
W tym celu pobierane są próbki od grup zwierząt w różnym wieku lub z różnych grup technologicznych. Badanie przeprowadzane jest jednorazowo z ukierunkowaniem na jeden lub kilka parametrów. Porównanie mian (lub innych wartości) poszczególnych grup wiekowych lub technologicznych daje odpowiedź, kiedy np. zanikają przeciwciał bierne, w których grupach dochodzi do rozwoju schorzenia, stabilizacji.
Tego typu badania niezbędne są przy określeniu sposobów i terminów zabiegów prewencyjnych, profilaktycznych, a także posobu zarządzania stadem.
Liczba próbek
W biologii powinniśmy zakładać przedział ufności na poziomie 95-96%. Gwarantuje on, że uzyskane wyniki można ekstrapolować na całą stawkę.
W doborze liczby próbek istotną rolę odgrywa wielkość stawki, dlatego dzielimy je na dwie grupy:
- Mało liczne (do 300 osobników)
Im mniejsza stawka zwierząt, tym większą rolę odgrywa jeden osobnik. Przy 10 sztukach - jeden osobnik to 10% stada. Przy 300 uż tylko 0,3%, a przy 10 tys. - 0,01%.
- Liczne (powyżej 300 osobników)
Kierując materiał do laboratoryjnych badań diagnostycznych lekarz powinien posiadać podstawową wiedzę z zakresumikrobiologii oraz epidemiologii.
Nie powinien zlecać wykonanie badań niepotrzebnych oraz takich, których wyników nie jest w stanie zinterpretować. Przykładem niewłaściwego podejścia lekarza do diagnostyki laboratoryjnej może być zlecenie przeprowadzenia badania serologicznego lub genetycznego zmierzającego do
bezpośredniego lub pośredniego wykrycia drobnoustrojów występujących ubikwitarnie, np. parwowirusa lub cirkowirusa świń; zlecenie wykonania badania serologicznego pojedynczych świń, czy badania wymazów z nosa w kierunku Haemophilus parasuis.
Dość często popełnianym błędem jest przesłanie pojedynczej próbki do badań w przypadku chorób
systemowych z objawami posocznicy, a także zleceniembadań serologicznych zwierząt szczepionych szczepionkami konwencjonalnymi, co uniemożliwia odróżnienie przeciwciał
poszczepiennych od powstałych w wyniku zakażenia naturalnego.
Błędem jest także pobieranie próbek od zwierząt leczonychantybiotykami w przypadku zlecenia badań bakteriologicznych.
Wybór testów laboratoryjnych zależy przede wszystkim od specyfiki i celu, który zamierza się osiągnąć.
Metody laboratoryjne cechują się różnym zakresem możliwości. Niektóre mają charakter jakościowy, tzn.dostarczają informacji o wyniku dodatnim lub ujemnym.
Dotyczy to np. izolacji lub braku izolacji chorobotwórczego drobnoustroju. Inne testy mają charakter ilościowy. Pozwalają one np. na określenie miana przeciwciał bądź ilości kwasu nukleinowego w badanej próbce.
Przy wyborze techniki badawczej należy brać pod uwagę zarówno dobre ja, jak i słabe strony metody.
Najważniejszymi cechami metod diagnostycznych, które warto uwzględnić, są swoistość i czułość (nigdy nie osiągają 100%).
Wykorzystanie ELISA dla celówweterynaryjnych:
Wykrywanie pierwszych, względnie nowych przypadków określonej choroby zakaźnej
Ustalenie odsetka zakażonych zwierząt w stadzie lub szerzej, w szeregu stad zlokalizowanych na terenie kraju lub regionu - w określonym punkcie czasowym
Monitorowanie, czyli badanie zwierząt, znajdujących się zreguły w dużej grupie, zwłaszcza w celu potwierdzenia lub nie potwierdzenia, że wchodząca w grę populacja jest wolna od choroby
Wspomaganie zwalczania choroby zakaźnej przez okresowe sprawdzanie, czy w wyniku realizowanego postępowania lekarsko-weterynaryjnego liczba zwierząt reagujących dodatnio zmniejszyła się i w jakim stopniu lub też nie obserwuje się tego rodzaju efektu.
Ostatecznie chodzi o udokumentowanie za pomocą ELISA, że krajowi względnie regionowi należy przyznać status obszaru wolnego od danej choroby.
ELISA stanowi polecaną przez OIE metodę diagnostyczną do badania zwierząt w związku z
importem lub eksportem w następujących chorobach:
pryszczyca
pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej
księgosusz
choroba niebieskiego języka
afrykański pomór koni
afrykański pomór świń
klasyczny pomór świń
choroba Aujeszky'ego
bruceloza bydła
enzootyczna białaczka bydła
otręt bydła (IBR/IPV)
zespół rozrodczo-oddechowy świń (PRRS)
* procent pewności wykrycia zakażenia w danej populacji,
** liczba pobranych próbek
Masowe badania zwierząt
BADANIA KONTROLNE ( URZĘDOWE) IMONITORINGOWE
NADZÓR NAD TYMI BADANIAMI MAJĄ ORGANy INSPEKCJI WETERYNARYJNEJ
WYKONUJĄ JE URZĘDOWI LEKARZE WETERYNARII NA ZLECENIE INSPEKCJI WETERYNARYJNEJ
Program zwalczania chorób zakażnych w
2008r. obejmował
BRUCELOZA BYDŁA
ENZOOTYCZNA BIAŁACZKA BYDŁA
GRUŻLICA BYDŁA
CHOROBA AUJESZKIEGO ŚWIŃ
SALMONELOZA DROBIU
WYSOCE ZJADLIWA GRYPA PTAKÓW
AKTY PRAWNE:
Rozporządzenie M.R. i R.W. Z 17 grudnia
2004r. W sprawie określenia jednostek
chorobowych, sposobu prowadzenia kontroli
oraz zakresie badań kontrolnych zakażeń
zwierząt( Dz.U.nr.282, poz. 2813)
Rozporządzenie M.RiRW z 27 czerwca 2005r.
W sprawie szczegółowych wymagań
weterynaryjnych niezbędnych do uzyskania i
zachowania uznania stada lub gospodarstwa
za urzędowo wolne lub wolne od chorób
zakaźnych ptaków
Rozp. MRiRW z 28 kwietnia 2006r. W
sprawie zarządzenia środków
związanych z zagrożeniem wystąpienia
wysoce zjadliwej grypy ptaków d.
Pomoru drobiu
Decyzja Komisji z dnia 6 lutego 2006r. W
sprawie wprowadzenia programów
badań na obecność ptasiej grypy u
drobiu i dzikiego ptactwa w państwach
członkowskich w 2006r.
KREW POBIERAĆ Z UWZGLĘDNIENIEM WARUNKÓW ASEPTYKI I ANTYSEPTYKI
DO BADAŃ MIKROBIOLOGICZNYCH KREW POBIERAMY NA ANTYKOAGULANT ( + WYNIK TAKIEGO BADANIA ŚWIADCZY O PRZEBIEGU
POSOCZNICOWYM CHOROBY)
DO BADAŃ SEROLOGICZNYCH KREW BEZKOAGULANTU (NA SKRZEP)
Techniki badawcze - wykrywanie bakterii, wirusów lub ich
antygenów
TECHNIKA CO WYKRYWAMY?
LABORATORYJNA
izolacja bakterii żywe bakterie
izolacja wirusów żywe wirusy
immunofluorescencja (IF) antygeny(białka)bakteryjne lub wirusowe
immunohistochemia(IHC) antygeny(białka)bakteryjne lub wirusowe
Techniki badawcze wykrywania kwasu nukleinowego czynnika patogennego
TECHNIKA CO WYKRYWAMY?
LABORATORYJNA
hybrydyzacja in situ genom czynnika patogennegoin
PCR dna lub rna czynnik patogennego
PCR-ilościowy (RT-PCR) ilość dna w badanym materiale
sekwencjonowanie sekwencję nukleotydów analizowanym fragmencie dna
METODY BADAŃ LABORATORYJNYCH:
BEZPOŚDEDNIE(izolacja czynnika etiologicznego)
POŚREDNIE (detekcja przeciwciał jakoodpowiedź na dany czynnik etiologiczny)