Nabycie i utrata własności
Różne formy nabycia własności, regulowane przez inne działy prawa cywilnego np. prawo spadkowe, prawo rodzinne (majątkowe prawo małżeńskie)
Najważniejszy sposób nabycia własności: przeniesienie własności - nabycie na podstawie umowy.
Inne: zasiedzenie, przemilczenie, zrzeczenie się, nabycie w toku egzekucji sądowej, orzeczenie sądowe o zniesieniu współwłasności, nacjonalizacja i wywłaszczenie (prawo administracyjne i konstytucyjne), prawo karne - przepadek narzędzi służących do popełnienia przestępstwa..
Nabycie:
Pierwotne - nabywca nie uzyskuje prawa, jakie przysługiwało dotychczasowemu właścicielowi, ten ostatni bowiem traci to prawo, a nabywca uzyskuje własność niezależnie od niego
Pochodne - prawo własności przechodzi z dotychczasowego właściciela na nowego, prawo pozostaje takie samo, zmienia się jedynie jego podmiot
Konsekwencja: w wypadku nabycia pochodnego nabywca uzyskuje prawo własności w takich granicach, jakich przysługiwało ono zbywcy, tzn ze wszystkimi obciążeniami. Nabycie pierwotne - bez dodatkowych obciążeń. Nabycie pochodne także oznacza, że nabywca nie może uzyskać więcej praw, niż miał jego poprzednik.
Przeniesienie własności, przez które KC rozumie przejście własności na podstawie umowy. Osobę przenoszącą własność nazywamy zbywcą, a osoba, na którą w następstwie takiej umowy własność przechodzi, nosi miano nabywcy.
KC art. 155-170
Istnieje wiele przepisów określających m.in. przesłanki i następstwa przeniesienia własności, czyniąc to w różny sposób dla nieruchomości i dla rzeczy ruchomych.. Najogólniej można stwierdzić, że ze względu na szczególną pozycję i wartość nieruchomości obrót nimi podlega większemu reżimowi. W związku z tym wśród przepisów o przeniesieniu własności można wyodrębnić:
Przepisy wspólne dla nieruchomości i rzeczy ruchomych
Przepisy dotyczące tylko nieruchomości
Przepisy odnoszące się tylko do ruchomości
Art. 155 KC umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienie własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi własność na nabywcę. Umowa ma charakter konsensualny, przeniesienie własności następuje na skutek samej umowy. Do przeniesienia nie sa potrzebne dodatkowe przesłanki np. wydanie rzeczy, wpis księgi wieczystej.
Rzeczy oznaczone co do gatunku, rzeczy przyszłe - do przeniesienia własności konieczne jest przeniesienie posiadania rzeczy. Także , gdy zbycia dokonuje osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą, a nabywca jest w dobrej wierze (art. 169) Umowa realna - własność przechodzi z chwila przeniesienia posiadania.
Na przeniesienie własności w drodze umowy składają się dwie odrębne czynności prawne. Pierwszą z nich jest umowa zobowiązująca (obligacyjna), w której zbywca zobowiązuje się do przeniesienia własności. Druga (umowa rzeczowa, rozporządzająca) natomiast, to umowa, zawarta dopiero po wykonaniu tej pierwszej, z mocy której dochodzi do przeniesienia własności. W praktyce obydwie umowy zwierane są łącznie; np. w jednym akcie notarialnym
Art. 157
Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu (możliwe komplikacje w obrocie w razie uzależnienie przeniesienia własności nieruchomości od pewnych zdarzeń przyszłych)
Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem i zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.
Rzeczy ruchome - kodeks niczego takiego nie zabrania.
Art. 158
Wymóg aktu notarialnego (inaczej nieważna umowa) przy przenoszeniu własności nieruchomości, wyjątek: grunty wniesione jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej mają stać się współwłasnością dotychczasowych właścicieli.
Art. 166 prawo pierwokupu
W razie sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej udziału we współwłasności lub części tego udziału pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli prowadza gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym.
Art. 169
Można nabyć własności od osoby nieuprawnionej do rozporządzania rzeczą, jeżeli spełnione są 2 przesłanki: nabywca jest w dobrej wierze, zbywca włada rzeczą i wyda ja nabywcy. Nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie. Ograniczenie: rzeczy zgubione, skradzione, utracone w inny sposób (porzucone w celu ukrycia przed napastnikiem), czyli rzeczy, których władania nieuprawniony zbywca uzyskał wadliwie, Anie w wyniku powierzenia ich przez właściciela.
Własność takiej rzeczy przechodzi na nabywcę na podstawie umowy zawartej z os. Nieuprawniona do jej rozporządzania (paserem, złodziejem) dopiero po upływie 3 lat. Ograniczenie to nie obejmuje pieniędzy i dokumentów na okaziciela. W tych okolicznościach nabywca w dobrej wierze staje się właścicielem z chwila wydania mu rzeczy.
Art. 170 w razie przeniesienia własności rzeczy ruchomej, która jest obciążona prawem osoby trzeciej, prawo to wygasa z chwila wydania rzeczy nabywcy, chyba, ze ten działa w złej wierze (casus kradzionych aut)
Zasiedzenie - sposób nabywania własności przez upływ czasu. Zatem na skutek długotrwałego posiadania (rzeczy, nieruchomości - 20 lat) przez nieuprawnioną do tego osobę, można nabywać prawo własności tej nieruchomości, jeśli działa się w dobrej wierze (nie wiem, że istnieje inny właściciel) Przesłanki: posiadanie nieprzerwane, upływ czasu
Nieruchomości - „Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat 20 jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie)” - art.172 & 1.
Jeśli jednak uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze to nabywa jej własność po upływie 30lat (art.172 & 2).
Ruchomości - „Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat 3 jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze” - art.174. przesłanki: posiadanie, upływ czasu, dobra wiara posiadacza (większy rygoryzm dotyczy kradzieży)
Przemilczenie - polega na nabyciu własności lub innego prawa dlatego, że właściciel lub uprawniony przez czas określony w ustawie nie wykonuje swojego prawa, czyli je przemilczy. Podstawą tego nabycia jest więc bezczynność właściciela. Rzeczy znalezione - jeśli właściciel tej rzeczy nie zgłasza się po nią w terminie, własności jej nabywa znalazca, lub Skarb Państwa
Zrzeczenie się własności - właścicielowi przysługuje uprawnienie do rozporządzania rzeczą, zatem może zrzec się zarówno nieruchomości jak i rzeczy ruchomych. Regulacja prawna jest różna dla nieruchomości i rzeczy ruchomych.
Zrzeczenie się własności nieruchomości następuje na podstawie:
- oświadczenia właściciela
- zgody właściwego organu administracji
- aktu notarialnego
Do zrzeczenia się własności nieruchomych potrzebna jest zgoda starosty wykonującego to zadanie jako zadanie z zakresu administracji rządowej. Następnie nieruchomość, której własności właściciel się zrzekł, staje się własnością Skarbu Państwa. Nie ma bowiem w polskim systemie prawnym kategorii „nieruchomości niczyich”.
Warto dodać, iż jeżeli nieruchomość znajduje się na obszarze kilku gmin, nieruchomość staje się własnością gminy, na obszarze której znajduje się jej większa część. Art. 179 & 2.
Zrzeczenie się rzeczy ruchomych następuje na podstawie:
- porzucenie rzeczy
- zamiaru wyzbycia się jej własności.
Rzecz ruchoma, której zrzeka się właściciel staje się niczyja.
Zawłaszczenie niczyjej rzeczy ruchomej - właściciel może wyzbyć się własności rzeczy ruchomej przez to, że w takim zamiarze rzecz porzuci. W dalszym etapie, uzyskanie własności ruchomości niczyjej nabywa się przez objęcie w posiadanie samoistne. Następuje więc tu typowe zawłaszczenie rzeczy; zawłaszczenie prawnie dopuszczalne. Dla skutku prawno-rzeczowego konieczne jest zawładnięcie rzeczą w intencji uzyskania własności.
Znalezienie rzeczy - zgubienie rzeczy przez właściciela nie uprawnia osób trzecich do jej zawłaszczenia. Nakazuje natomiast dochować obowiązków „uczciwego znalazcy”, określonych w ustawie (art. 183-184 KC). Każdy kto znalazł rzecz zgubioną, powinien niezwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli znalazca nie wiem kto jest uprawniony do odbioru rzeczy, albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy.
Znalazcy przysługuje tzw. znaleźne w wysokości 10% wartości rzeczy, jeżeli zgłosi swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej. Jeśli jednak właściciel nie odbierze rzeczy w ciągu roku od dnia wezwania lub w razie niemożności wezwania w ciągu dwóch lat od jej znalezienia, to w takim wypadku pieniądze, papiery wartościowe oraz inne rzeczy mające wartość artystyczną lub naukową stają się własnością Skarbu Państwa. Natomiast inne rzeczy stają się własnością znalazcy, jeśli wypełnił on swoje obowiązki względem znalezionych rzeczy.
Akcesja - połączenie rzeczy w sposób trwały, taki że powstaje nowa rzecz. Są trzy metody:
połączenie (łączy się kilka rzeczy i wychodzi jakaś nowa rzecz, np. z połączenia drewna i szkła powstaje okno)
pomieszanie ( np. zmieszanie soku pomarańczowego z jabłkowym da nam sok o innym smaku )
przetworzenie (wytworzenie nowej rzeczy z cudzych materiałów)
Zarówno przy połączeniu i pomieszaniu dotychczasowi właściciele części składowych stają się współwłaścicielami całości, a udziały ich oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych. Jednak gdy jedna z rzeczy ma wartość znacznie większą niż pozostałe, rzeczy o mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi. Oznacza to, że właściciele tych ostatnich rzeczy tracą prawa własności. W przypadku przetworzenia, ten kto wytworzył nową rzecz z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem. Istnieją od tego dwa wyjątki: rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów, jeżeli przetworzenie zostało dokonane w złej wierze albo gdy wartość materiałów składowych jest większa od nakładu pracy. Istnieje również możliwość nabycia własności w toku egzekucji sądowej.
Współwłasność
Art. 195 Własność jednej rzeczy może przysługiwać kilku osobom. (własności rzeczy określana jako podzielność prawa własności) (jedność przedmiotu - jedna rzecz ruchoma lub nieruchoma, a nie kilka przedmiotów, wielość podmiotów, niepodzielność wspólnego prawa - każdy ma jednakowe prawo do rzeczy)
Formy podzielności:
wg czasu jej trwania
wg treści
należąca niepodzielnie do kilku osób, czyli współwłasność
art. 196 współwłasność jest ułamkowa (zwykła) lub łączna (służy określonemu celowi społecznemu lub gospodarczemu; wynika ze stosunku osobistego np. wspólnota majątkowa w małżeństwie, współwłasność wspólników spółki cywilnej)
art. 197 domniemywa się, ze udziały współwłaścicieli są równe
art. 198 każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych, ale (art. 199) jeśli jest to rzecz wspólna, to potrzebna jest zgoda wszystkich; w przypadku barku zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej ½, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd.
Art. 200 każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną. Można też wyznaczyć zarządcę art. 203 (nie ma zgody współwłaścicieli w sprawach istotnych dot. zwykłego zarządu, większość współwłaścicieli narusza zasadę prawidłowego zarządu, co krzywdzi mniejszość)
Art. 210 współwłasność może być zniesiona - każdy ze współwłaścicieli ,może tego zażądać.
Art. 211 zniesienie współwłasności przez podział. Rzeczy wspólnej, chyba, że podział byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, pociągałaby jej istotna zmianę lub obniżał wartość
To co nie daje się podzielić - przyznanie jednemu właścicielowi + obowiązek spłaty pozostałych
Ochrona własności
osoby trzecie mają obowiązek biernego poszanowania cudzego prawa własności. Jeżeli wbrew temu nastąpi naruszenie prawa własności, uruchamia się stosowne roszczenie ochronne, adresowane już do konkretnej osoby. W wydaniu prawno rzeczowym ochronę zapewniają dziś roszczenie windykacyjne (art. 222 & 1) i roszczenie negatoryjne (art. 222 & 2).
Roszczenie windykacyjne - Ustawodawca postanawia, że „właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej, przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą” (art. 222 & 1). Chroni się w ten sposób wyłączne uprawnienie właściciela do posiadania rzeczy. Istotą roszczenia windykacyjnego jest żądanie wydania rzeczy. W celu zaspokojenia roszczenia windykacyjnego powinno nastąpić wydanie rzeczy, a nie jej wartości. Jeśli jednak rzecz została uszkodzona lub zniszczona to zostają wszczęte roszczenia uzupełniające, a mianowicie roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, roszczenie o zwrot pożytków (lub ich równowartości) i roszczenie o odszkodowanie z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy. Roszczenie windykacyjne nie ulega przedawnieniu, gdy dotyczy nieruchomości (art. 223). W przypadku rzeczy ruchomych ulega przedawnieniu z upływem terminów ogólnych.
Roszczenie negatoryjne - Ustawodawca postanawia, że „ przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń” (art. 222 & 2). Roszczenie negatoryjne uzasadniają jedynie zdarzenia stanowiące działania człowieka. Tylko wówczas mówimy o naruszeniu prawa własności. Należy tu wyeliminować działanie sił przyrody. Roszczenie negatoryjne zmierza do przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń. Roszczenie to nie ulega przedawnieniu, jeżeli dotyczy nieruchomości. W przypadku rzeczy ruchomych przedawnienie następuje; stosuje się ogólne terminy przedawnienia.
Użytkowanie wieczyste
Art. 233 w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu i może tym prawem rozporządzać. - użytkownikowi wieczystemu przysługują podobnie jak właścicielowi 2 uprawnienia; do korzystania z nieruchomości (tylko w sposób określony w umowie) lat i do rozporządzania swoim prawem
Art. 236 oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje na okres 99 lat, ewentualnie okres co najmniej 40 lat.
Użytkowanie wieczyste ustanawia się za wynagrodzeniem (art. 238 - opłata roczna w całym okresie trwania umowy)
Posiadanie - rodzaj władztwa nad rzeczą.
Def posiadania art. 336 posiadaczem jest zarówno ten, kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią włada jako użytkownik, zastawnika, najemca, dzierżawca Lub mający inne prawo.
Posiadaczem jest ten, kto włada rzeczą i postępuje z nią jak osoba, której przysługuje do niej prawo własności.
2 rodzaje posiadania: samoistne (władanie rzeczą jak właściciel) i zależne (włada rzeczą w zakresie innego prawa niż prawo własności)
Kategorie posiadania:
Bezprawne (złodziej) i prawne (zgodne z prawem)
Wadliwe (posiadanie nabyte przy użyciu środków niedozwolonych, samowolnie, wbrew woli dotychczasowego posiadacza np. podstęp) i niewadliwe (uzyskuje posiadanie od dotychczasowego posiadacza)
Posiadanie w złej i w dobrej wierze - kryterium to przeświadczenie posiadacza co do rzeczywistych lub rzekomych jego uprawnień. W dobrej wierze - usprawiedliwiona niewiedza o innym posiadaczu, myślę, z jestem tylko ja. W złej wierze - niedbalstwo
Dzierżenie to nie posiadanie, choć tez rodzaj władztwa nad rzeczą.. Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne.. Dzierżyciel jedynie faktycznie włada rzeczą. Posiadacz może wykonywać posiadanie osobiście, lub za pośrednictwem innej osoby.