Niepowodzenia szkolne
Niepowodzenia szkolne - rozbieżności pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów, a materiałem jaki powinni opanować według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów (Elżbieta Wojda).
Niepowodzenia szkolne możemy podzielić na dwa rodzaje:
Dydaktyczne.
Wychowawcze.
Źródłem słabych osiągnięć w nauce mogą być niepowodzenia ukryte. Stanowią je zazwyczaj niewielkie barki w wiadomościach, a także pewnych umiejętnościach z jednego przedmiotu a nawet pojedynczego tematu. Nie dostrzeżone i nie usunięte w porę rozrastają się z upływem czasu i prowadzą do powstawania niepowodzeń jawnych, początkowo o charakterze przejściowym.
W wypadku, gdy są już względnie trwałe wiodą prosto do powtarzania klasy lub zdania do klasy następnej z wieloma brakami. W Polsce mamy jeden z najniższych wskaźników powtarzalności klas (5 %), kiedy np. we Francji, Hiszpanii, Portugalii, Belgii jest ok. 30 % uczniów, którzy przynajmniej raz nie zdali do następnej klasy („Powtarzać rok ? Nie u nas”, Rzeczpospolita, 15.02.2011 r.)
Najczęściej przyczyny powodujące niepowodzenia szkolne mają charakter sprzężony, stanowią splot różnych uwarunkowań. Ujawniając się najpierw w nauce, rzutują najczęściej na zachowanie lub odwrotnie. Wówczas zamiast poważnie zainteresować się przyczyną niepowodzeń, dorosłe otoczenie formułuje opinie: "On jest zdolny, ale leniwy", "On jest mało zdolny, a do tego jeszcze nie chce się uczyć", "Gdyby chciał, na pewno miałby lepsze stopnie" itp.
Przyczyny niepowodzeń szkolnych:
- zbyt wczesne posłanie dziecka do I klasy:
a) niedojrzałość emocjonalno-społeczna,
b) takie dzieci bardzo łatwo zniechęcić do szkoły,
c) model fiński („Szkoła szkodzi Anglikom?”, Rzeczpospolita, 17-18.10.2009 r.)
- długotrwała nieobecność w szkole
a) choroba
b) uraz
c) wypadek
d) zdarzenie losowe
- zaburzenia z ryzyka dysleksji,
a) obniżony rozwój grafomotoryczny
b) zaburzenia analizatora wzrokowego
b) zaburzenia analizatora słuchowego
- zaburzenia dyslektyczne,
a) dysleksja
b) dysortografia
c) dysgrafia
d) dyskalkulia
- zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD),
a) zaburzenia koncentracji (słaba trwałość uwagi).
b) nadruchliwość (fizyczna, werbalna [gadatliwość], silna potrzeba ruchu).
c) impulsywność (słabe hamowanie, nie potrafią odroczyć reakcji).
- całościowe zaburzenia rozwoju
a) Autyzm
b) Zespół Aspergera
- niższe umiejętności intelektualne,
- słaba stymulacja środowiska rodzinnego,
- nieodpowiednia praca z dziećmi zdolnymi,
- sytuacja około rozwodowa,
a) zaburzone poczucie bezpieczeństwa
b) stres
c) opuszczenie przez jednego rodzica
d) poczucie winy
- rodzina niepełna,
- rodzina dysfunkcyjna:
a) problem alkoholowy
b) przemoc fizyczna
c) przemoc psychiczna
d) bieda
e) bezrobocie
- dzieci zaczynające naukę:
a) wady słuchu (20 %)
b) wzroku (30 %)
c) wady artykulacji (25 %) badania IFiPS („Kłopoty z nauka mogą być efektem wad słuchu” Rzeczpospolita, 13.09.2011 r.),
- alergie (→ skutki uboczne leków),
- środki psychoaktywne,
- nadmierne wymagania edukacyjne,
a) rodzice
b) nauczyciele
- różnice w wymaganiach dla kolejnych etapów edukacyjnych
(→ korepetycje dla studentów z I roku, „Student cofa się do liceum”, Rzeczpospolita, 16.09.2011 r., „Mierni w ogólniakach”, Rzeczpospolita, 6.07.2011 r. ),
- dzieci obcojęzyczne,
- brak zaspokojenia przez opiekunów podstawowych potrzeb psychicznych dziecka:
a) miłości
b) bezpieczeństwa
c) akceptacji
- opóźniony rozwój grafomotoryczny i manualny,
- zbyt duża liczba obowiązków, zajęć pozalekcyjnych,
- zbyt liczne klasy,
- mały zasób słów, opóźniona mowa, zaburzenia mowy,
- uwarunkowania środowiskowe:
a) rodziny wielopokoleniowe
b) małe mieszkania
c) brak miejsca do nauki
d) liczebność rodzeństwa
- zaburzenia psychiczne:
a) stany lękowe
b) stany depresyjne
c) obniżenie nastroju
d) anoreksja, bulimia
- słabszy system nerwowy, jego prawidłowe funkcjonowanie umożliwia podjęcie:
a) wysiłku umysłowego
b) koncentrację uwagi
c) panowanie nad własnymi emocjami
- moda na „nie uczenie się” (wpływ rówieśników),
- błędy po stronie nauczyciela:
a) błędy metodyczne i wychowawcze, które wynikają z niewystarczającej znajomości teorii pedagogicznej oraz brak umiejętności zastosowania jej w praktyce
b) niedostateczne przygotowywanie się do zajęć, a także zaniedbania w obrębie samodoskonalenia zawodowego
c) błędy metodyczne i wychowawcze, które wynikają ze zbyt małej znajomości uczniów i braku odpowiedniej opieki nad uczniami wykazującymi opóźnienia w nauce
Sposoby zapobiegania niepowodzeniom szkolnym:
- stosować pochwały (nawet za najmniejsze osiągnięcia),
- stwarzać warunki do osiągania sukcesów,
- pobudzać ciekawość,
- motywować do nauki,
- wyrabiać systematyczność w uczeniu się,
- urozmaicać przebieg lekcji,
- indywidualne rozmowy „wspierające i motywujące” z uczniem,
- diagnoza pedagogiczna,
- diagnoza psychologiczna,
- indywidualna częsta kontrola prac ucznia/postępów w nauce,
- możliwość czasowego kierowania na zajęcia wyrównawcze,
- terapia pedagogiczna (zajęcia korekcyjno-kompensacyjne),
- bliska współpraca z rodzicami,
- dodatkowa praca dziecka w domu pod kontrolą rodziców (ew. nauczyciela),
- angażowanie do pomocy uczniów zdolnych,
- dawanie zadań przy których uczeń może odnieść sukces,
- badania przesiewowe w szkole,
- kierowanie do specjalistów, lekarzy,
- zalecanie czytanie książek,
- wdrażanie do obowiązkowości oraz systematyczności,
- rozwijać zainteresowania,
Opracowano na podstawie materiałów własnych oraz:
Elżbieta Wojda. Rodzaje i przyczyny niepowodzeń szkolnych. „Edukacja i Dialog”. 9-10 (132-133), 2001.
Henryk Miciura. Miejsce słabego ucznia w klasie. „Edukacja i Dialog”. 9-10 (132-133), 2001.
Opracował: Łukasz Godek, psycholog, PPP nr 20, W-wa.