NIEPOWODZENIA SZKOLNE

Mówiąc o niepowodzeniach szkolnych lub niepowodzeniach dzieci i młodzieży w nauce szkolnej, będziemy mieli na myśli sytuacje, w których występują wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a zachowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.

Tak rozumiane niepowodzenia w nauce szkolnej można podzielić na ukryte, lub jawne. Niepowodzenia ukryte występują wówczas, gdy nie dostrzegamy braków w wiadomościach, umiejętnościach lub nawykach uczniów, mimo że braki tego rodzaju — z punktu widzenia celów oraz programu nauczania — rzeczywiście istnieją

Niepowodzenia ukryte prowadzą zazwyczaj do niepowodzeń jawnych. Z tym rodzajem niepowodzeń szkolnych mamy z kolei do czynienia, gdy nauczyciel stwierdza określone braki w opanowywanej przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako ,,niedostateczne”.

W przypadku, gdy ocena niedostateczna nie obejmuje całorocznej pracy ucznia, lecz odnosi się do rezultatów uzyskanych przez niego np. w ciągu pierwszego semestru nauki szkolnej, stanowi ona wskaźnik tzw. jawnego opóźnienia przejściowego. Wczesne wykrycie przez szkołę tego opóźnienia oraz podjęcie środków mających na celu zlikwidowanie go — to zabiegi, dzięki którym można uchronić ucznia przed powtarzaniem danej klasy. Jeżeli ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznej pracy ucznia, musi on na ogół powtarzać klasę — staje się uczniem drugorocznym.

Zjawisko drugoroczności i wieloroczności prowadzi dość często do odsiewu szkolnego, tzn. do całkowitego przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem.

Próbę graficznego przedstawienia omawianych zależności ukazuje rysunek:

 

Początkiem słabych osiągnięć uczniów w nauce są więc niepowodzenia ukryte, tzn. drobne luki w wiadomościach lub umiejętnościach z jednego tylko przedmiotu lub nawet tematu lekcji. Luki te, jeżeli nie zostaną przez nauczyciela w porę dostrzeżone i usunięte, rozrastają się z czasem i powodują powstawanie niepowodzeń jawnych. Te z kolei mają najpierw charakter przejściowy, a następnie — poprzez etap niepowodzeń względnie trwałych — w prostej już linii prowadzą do drugoroczności i odsiewu.

Niepowodzenia szkolne, a zwłaszcza drugoroczność i odsiew, są zjawiskiem bardzo niepożądanym zarówno ze względów społecznych, jak pedagogicznych i psychologicznych.

O społecznym zasięgu niepowodzeń szkolnych świadczy odsiew uczniów ze szkół podstawowych (w obecnych czasach bardzo ograniczony ze względu na obowiązek nauki). Wiadomo, że część objętej nim młodzieży staje się z czasem wtórnymi analfabetami, co ze społecznego punktu widzenia jest wręcz groźne.

Szkodliwość zjawiska niepowodzeń szkolnych potwierdzają również względy pedagogiczne i psychologiczne. Za dowiedzioną można już obecnie uważać tezę, że drugoroczność wywiera ujemny wpływ na zdecydowaną większość uczniów, zniechęca ich do pracy, tłumi zainteresowanie nauką, wpływa niekorzystnie na stosunek do otoczenia, wywołuje różnorakie kompleksy i zaburzenia w zachowaniu, a nawet prowadzi do zahamowania prawidłowego dotychczas rozwoju umysłowego dziecka. Na podstawie praktyki szkolnej stwierdzamy ponadto, że uczniowie drugoroczni wpływają zwykle niekorzystnie na pozostałych uczniów, utrudniając normalną pracę dydaktyczno-wychowawczą z całą klasą. Repetenci, jako ci „już wiedzący”, tłumią u swoich nowych kolegów zainteresowanie nauką i nierzadko przewodzą im w niewłaściwym zachowaniu. Także wtedy, gdy klasa nie ulega wpływom ucznia drugorocznego i traktuje go jako „obcy element", powstają sytuacje bardzo trudne pod względem wychowawczym. Repetent znajduje się wówczas niejako na marginesie życia klasy i siłą rzeczy szuka innych kontaktów, które z reguły jeszcze bardziej oddalają go od szkoły.

Przyczyn niepowodzeń może być bardzo wiele. Czesław Kupisiewicz w swej książce pt.: "Podstawy dydaktyki ogólnej" wymienia trzy rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych:

1. przyczyny społeczno - ekonomiczne - złe warunki materialne i mieszkaniowe, rozpad struktury rodziny oraz jej zakłócenie, niski poziom kulturalny i intelektualny rodziców, niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka, brak zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dziecka, brak zainteresowania jego pracą szkolną;

2. przyczyny biopsychiczne - tkwiące w uczniu m. in. zaburzenia rozwoju emocjonalnego, zaburzenia funkcji słuchu, mowy i wzroku, mikrouszkodzenia układu nerwowego;

3. przyczyny dydaktyczne - tkwiące w samym procesie dydaktycznym, niedostatecznym przygotowaniu zawodowym nauczycieli, niewłaściwej metodyce pracy, nieprawidłowej postawie nauczycieli wobec uczniów, braku indywidualizacji nauczania, dużej liczbie uczniów w klasie, braku pomocy dydaktycznych.

Dostatecznie szybkie stwierdzenie przyczyn niepowodzeń szkolnych może stanowić realną szansę skutecznej pomocy uczniowi, która może przybrać m.in. następujące formy:

umożliwienie uczniowi słabszemu nawiązanie kontaktu z uczniem osiągającym bardzo dobre wyniki w nauce danego przedmiotu,

  powierzanie uczniowi mającemu kłopoty i trudności pewnych obowiązków związanych z danym przedmiotem,

  włączanie uczniów słabych do zespołów wyrównawczych,

  systematyczna kontrola wykonywanych przez dziecko zadań,

  organizowanie pomocy dziecku: ustalanie planu pracy, mobilizowanie do samodzielności, do organizowania sobie pracy, wyrabianie odpowiedniego stosunku do nauki, wskazywanie alternatywnych metod uczenia się

Wszelkie oddziaływania terapeutyczne mają szansę powodzenia jedynie wówczas, gdy będą stosowane systematycznie przy współpracy szkoły i domu rodzinnego ucznia.
      

Nauczyciel, który chce pomóc dziecku w trudnościach szkolnych, powinien:

1) prowadzić systematyczną obserwację ucznia przez cały rok szkolny oraz analizować wnikliwie wytwory jego pracy;
2) dobrze poznać swoich wychowanków i ich środowisko rodzinne;
3) indywidualizować pracę na lekcji, szczególną opieką otaczając uczniów z trudnościami;
4) stosować ćwiczenia korektywne, umożliwiające wdrożenie uczniów do systematyczności, kontroli, czy koncentracji uwagi;
5) utrzymywać stały kontakt z rodzicami dziecka;
6) pozostawać w stałym kontakcie z psychologiem, pedagogiem, poradnią psychologiczno-pedagogiczną

1

---