Autor: Jolanta Pozorek, Barbara Pęczkowska
Rola literatury w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym.
Wiek przedszkolny to ważny okres w życiu dzieci, okres tworzenia się stałych nawyków, kształtowania się procesów uczuciowych i umysłowych. Właśnie w tym wieku trzeba dostarczyć dziecku wartościową, odpowiednią dla niego książkę, którą można ocenić jako wyraz osiągnięć estetycznych i społeczno - kulturalnych. Umiejętne stopniowanie lektury o dużej wartości artystycznej na każdym poziomie, podsuwanie książek interesujących , w żadnym razie czytanych pod przymusem - to nie tylko jeden
z najskuteczniejszych środków wychowawczych, ale i sposób na przyzwyczajanie do książki. Piękno literackiego obrazu wzbudza doznania już od najmłodszych lat i kształtuje postawę przyszłego czytelnika. Książka Może ona stać się potem na całe życie narzędziem poznania, rozkoszy estetycznej, rozrywki, nawet pomocą i podtrzymaniem w trudnych chwilach życia,
Początkowo książka w rękach dziecka jest pewnego rodzaju zabawką, przedmiotem manipulacyjnej zabawy. Stopniowo dziecko zaczyna interesować się obrazkiem, wodzi po nich palcem, mówi „tu dom, a tam drzewo”. Ale to zainteresowanie jest zmienne
i krótkotrwałe. Ponieważ małe dziecko nie potrafi jeszcze czytać, to pierwszymi przewodnikami po świecie literatury są najbliższe mu osoby z kręgu rodziny, a następnie nauczyciele przedszkola. To oni tworzą dla dzieci tzw. szkołę gustów. Poprzez odpowiedni dobór literatury i dobre jej przybliżenie rozwijają u dzieci zainteresowania, wywołują głębokie przeżycia emocjonalne i intelektualne, wzbogacają obraz świata, uzupełniają
i ukonkretniają zjawiska i fakty. Należy pamiętać, że na jakość przeżywania utworu literackiego ma wpływ zarówno tekst i profesjonalizm przekazującego. Właściwa interpretacja treści utworu przyczynia się do jakości odbierania dzieła literackiego. Za pomocą słów malowane są obrazy literackie. Słuchając utworu dziecko widzi oczami wyobraźni, jakby patrzyło na pewien fragment otaczającej go rzeczywistości, dlatego powinniśmy starać się przekazywać utwory barwnie, sugestywnie i plastycznie wykorzystując do tego siłę głosu, jego barwę, tempo i wysokość, gdyż wtedy pobudzamy wyobraźnię słuchacza. Rola i funkcje literatury dziecięcej są bardzo złożone. Jest to narzędzie służące do kształtowania charakterów, rozwijania umysłów, dostarcza wrażeń emocjonalnych, a także zaopatruje dziecko w wiadomości przyrodnicze, geograficzne, historyczne, przy czym rozwija wyobraźnię, mowę i pobudza do różnorodnej ekspresji, czyli wyrażania siebie, swoich myśli, przeżyć i emocji w różnorodnej działalności. Dopiero nauczycielka lub rodzice mogą zainteresować dziecko treścią książki, w sugestywny sposób przekazać treść, odwołując się do uczuć i wyobraźni dziecka. W ten sposób - obok zabawki - umiejętnie dobrana książka
( na miarę najmłodszych czytelników) zaczyna zajmować coraz więcej miejsca w życiu małego dziecka.
Jednak w wielu rodzinach literatura zastępowana jest filmem lub grą komputerową. Dlatego ważną rolę w tym zakresie spełnia edukacja przedszkolna, która jest kolejnym ogniwem stymulującym dziecko czyli pobudzającym do myślenia i tworzenia, wykorzystując przy tym min. literaturę dziecięcą.
Literatura dziecięca w pracy wychowawczej przedszkola ma istotne znaczenie - dotyczy jednocześnie dziedziny wychowania umysłowego, społeczno - moralnego
i estetycznego. Książka w przedszkolu pełni wielostronną rolę: utrwala i porządkuje pewne pojęcia o świecie, jest źródłem nowych wiadomości, wzbogaca zasób pojęciowy dziecka. Zachęca ona do działania i jednocześnie budzi aktywność umysłową dziecka. Bogaci zasób słownikowy dziecka, a jednocześnie uczy, jak wyrażać swoje myśli w sposób poprawny, prawidłowy i ładny, a także porusza problemy koleżeństwa, akceptacji odmienności, zaufania i przyjaźni. Funkcje wychowawcze występują w każdym gatunku literackim, zarówno
w prozie, poezji, a szczególną rolę w tym zakresie odgrywa baśń i bajka. Przekazuje ona prawdy ożyciu, w którym jest dobro i zło, a wybór między nimi zależy od nas samych. Ukazuje różne pokusy i niebezpieczeństwa oraz trudy związane z życiem ludzkim. Uczy zaradności, odwagi, cierpliwości i wytrwałości, a jednocześnie dzielenia się dobrem, zrozumienia i współczucia. Baśń zachwyca bogactwem wątków dramatycznych, niezwykłymi umiejętnościami i możliwościami bajkowych postaci. Jest odzwierciedleniem wiary człowieka w zwycięstwo największych wartości i norm moralnych: dobra, przyjaźni, sprawiedliwości i wierności. Pozwala na przeżycie pierwszych estetycznych wzruszeń
i emocji. Ukazując problemy życia codziennego w prosty sposób potrafią przekazać sens moralny. Znajdują tu odbicie pragnień, chęci do przygód, wędrówek, lęki, obawy, marzenia
i pragnienia. Często spotykamy w niej bliskie dzieciom motywy: uczucia rodzinne, przywiązanie do miejsca zamieszkania. W baśniach potępiana jest chciwość, skąpstwo, tchórzostwo i lenistwo, a ceniona dobroć, uczciwość, pracowitość i odwaga. Dzięki temu uczy optymizmu, wiary w siebie, zachęca do walki z przeciwnościami, rozwija miłość zarówno do ludzi jak i przyrody. Słuchając bajki, czy baśni dziecko identyfikuje się z bohaterami, odnajduje podobne do własnych uczucia, ocenia, usiłuje zrozumieć motywy ich czynów, co pomaga w zdobywaniu umiejętności samooceny i kierowania własnym postępowaniem.
Książka nie tylko uczy myśleć i mówić - często bardzo silnie wpływa na sferę emocjonalną dziecka, ukazuje przykłady społecznego współżycia. To szerokie oddziaływanie książki jest możliwe tylko przy udziale świadomej swoich celów nauczycielki przedszkola.
W kontaktach małego dziecka z książką rola nauczycielki jest szczególnie doniosła i jest również po prostu niezbędna.
W pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym podkreślana jest potrzeba kształtowania wrażliwości dzieci na piękno żywego słowa, na kulturę języka, udostępniania dobrych wzorów sztuki literackiej. Dlatego niezbędne jest, aby poziom artystyczny w literaturze dziecięcej był bardzo wysoki. Książka powinna budzić doznania estetyczne pięknem obrazu literackiego, sposobem rozwijania akcji, charakteryzowania bohaterów oraz językiem i stylem odpowiednim do treści. Kontakt dziecka z literaturą wyzwala w nim chęć i gotowość do mówienia, wyrażania siebie i swoich emocji.
Zatem „ Książka spełnia wiele funkcji, służy wielu celom i przemawia różnymi głosami. A najbardziej zdumiewające jest w niej to, że potrafi jednocześnie pokazywać, informować, opisywać i poetyzować, tworzyć piękno, wyjaśniać i spełniać te i wiele innych funkcji, podtrzymując kontakt z drugim człowiekiem” ( J. S. Bruner, W poszukiwaniu teorii nauczania, Warszawa 1974r, PIW, s. 14.)