OPIS NARZĘDZIA BADAWCZEGO

Skala Ryzyka Dyslekcji (SRD) jest bardzo prostym narzędziem diagnostycznym, którego celem jest wczesne wykrywanie symptomów wskazujących na możliwość wystąpienia dysleksji rozwojowej, czyli specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Zwraca ona uwagę rodziców i nauczycieli na zachowania dziecka, które sygnalizują obecność dysharmonii w rozwoju psychoruchowym, szczególnie opóźnień w rozwoju funkcji uczestniczących w czynnościach czytania i pisania.

Skala Ryzyka Dysleksji ma charakter przesiewowy, co oznacza, że pozwala na wstępną diagnozę, która wymaga jednak potwierdzenia wynikami, uzyskanymi na podstawie pełnych badań diagnostycznych. Skala Ryzyka Dysleksji jest przeznaczona przede wszystkim dla dzieci 6 i 7 letnich, a więc dla uczniów klas zerowych. Skalę można też zastosować w celu zbadania uczniów klas I, którzy mają nasilone trudności z opanowaniem umiejętności czytania i pisania. SRD możemy również wykorzystać dokonując wstępnej oceny dzieci poniżej 6 roku życia, ma ona wówczas charakter orientacyjny, ponieważ musimy opuścić niektóre pytania np. dotyczące znajomości liter. W takiej sytuacji rezultaty uzyskane dzięki SRD wskazują na mocne i słabe strony rozwoju dziecka.

Skala Ryzyka Dysleksji jest formą kwestionariusza, który zawiera 21 stwierdzeń dotyczących różnych symptomów ryzyka dysleksji. Stwierdzenia przypisane są określonym sferom rozwojowym, które stanowią 4 Podskale główne lub 6 podskal szczegółowych:

PODSKALE	POZYCJE
Motoryka mała	2,20
Motoryka duża	4,10,15
Funkcje wzrokowe	1, 5, 9, 11, 12, 16, 18
Funkcje językowe - percepcja mowy	7, 13, 17, 19, 21
Funkcje językowe - ekspresja mowy	3, 6, 8.
Uwaga	14

Na karcie kwestionariusza umieszczona jest także skala. Cyfry na skali wskazują stopień nasilenia symptomów ryzyka dysleksji, a więc stopień występowania cechy lub zachowania uznawanego za objaw opóźnienia w rozwoju. Przyjęto stopniowanie ocen od 1 do 4:

• 1 - gdy dane zachowanie nigdy nie występuje

• 2 - gdy symptom zaburzeń występuje czasami

• 3 - gdy występuje często

• 4 - gdy zachowanie występuje bardzo często (z reguły - zawsze). 

SPOSÓB BADANIA

Najkorzystniejsze jest dwukrotne dokonanie oceny ryzyka dysleksji za pomocą SRD.

Badanie pierwsze - to diagnoza wstępna. Powinno być ono przeprowadzone z końcem pierwszego półrocza w kl. „0” lub po kilku miesiącach nauki w kl. I. Badaniem obejmujemy wszystkie dzieci w grupie. Celem badania jest ujawnienie ewentualnych opóźnień w rozwoju psychoruchowym i w której sferze rozwoju one występują i jakich funkcji dotyczą. Uzyskane wyniki stanowią podstawę do podjęcia oddziaływań terapeutycznych takich jak: ćwiczenia logopedyczne, ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne usprawniające zaburzone funkcje. 

Badanie drugie jest kontrolą oceny diagnostycznej i skuteczności interwencji. Powinno być ono przeprowadzone z końcem roku szkolnego w kl. „0” lub I. Celem tego badania jest zweryfikowanie wstępnej diagnozy oraz sprawdzenie czy pomoc, którą otrzymało dziecko okazała się skuteczna i w jakim stopniu. Jeżeli opóźnienia stwierdzone we wstępnej diagnozie utrzymują się, a dziecko, pomimo uczestniczenia w zajęciach wspomagających jego rozwój nie poczyniło postępów, to należy skierować je na badania do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej na pogłębione badania indywidualne. U dzieci z kl. „0” oceniamy w ten sposób stopień ich gotowości do podjęcia nauki czytania i pisania.

Jeżeli oceniamy SRD dzieci poniżej 6 roku życia, wówczas niektórych zachowań nie możemy traktować jako symptomów ryzyka dysleksji, ale mogą one stanowić wskazówki do pracy z dzieckiem w tym zakresie.

Osobami dokonującymi oceny SRD są nauczyciel lub rodzic. Najlepiej jednak, aby oceniał nauczyciel prowadzący wywiad z rodzicami.

Podstawowym warunkiem stosowania tego narzędzia jest gruntowna znajomość dziecka. Jeśli nauczyciel nie zna dobrze dziecka lub jeśli rodzic nie potrafi odpowiedzieć na konkretne pytanie, jest wskazane kontynuowanie obserwacji zachowania dziecka.

Kolejne stwierdzenia badający oceniają według podanej skali i zakreślają odpowiednią cyfrę.

SPOSÓB OCENY

Po zakreśleniu cyfr należy przystąpić do podsumowania całości wyników, czyli obliczenia sumy punktów. Następnie trzeba je porównać z normami, ujętymi w tabelach. Ogólna ocena pozwala stwierdzić czy dane dziecko należy do grupy ryzyka dysleksji i jaki jest stopień tego ryzyka.

W tym celu posługujemy się następującymi określeniami:

• wysokie ryzyko dysleksji

• umiarkowane ryzyko dysleksji

• pogranicze ryzyka

• brak ryzyka

Oceny nie należy jednak kończyć obliczeniem wyniku ogólnego. Zdarza się czasami, iż ogólny wynik mieści się w granicach normy, a u dziecka występuje niepowodzenie w nauce czytania i pisania, spowodowane znacznym opóźnieniem w rozwoju poszczególnych sfer (motoryki, funkcji wzrokowych, językowych, uwagi). Dlatego następnym krokiem jest ocena i opracowanie wyników dla poszczególnych sfer rozwoju psychoruchowego i ustalenie czy występują w nich opóźnienia - w jakim zakresie, w jakich aspektach oraz ich nasilenie.

Wyniki z arkusza badania wpisujemy do arkusza wyników SRD i dokonujemy podsumowania wyniku w każdym szczegółowym aspekcie ocenianej sfery, dodając przyznane punkty. Dokonujemy też obliczenia sumy punktów wszystkich 21 stwierdzeń, by uzyskać surowy wynik ogólny. Następnie opracowujemy profil wyników ogólnych wpisując sumy wyników surowych. Dalej należy ustalić wyniki przeliczone z tabel zawierających normy i wpisać je do tabeli.

Ostatnim etapem opracowania wyników jest wykreślenie profilu przez umieszczenie przeliczonych wyników w formie pogrubionych kropek lub kółek na siatce i połączenie ich linią. W podobny sposób postępujemy opracowując przeliczenie wyniki poszczególnych aspektów ocenianych sfer rozwojowych i wykreślając profil wyników szczegółowych.

Wykreślanie profilów ułatwia analizę oraz porównywanie uzyskanych rezultatów i ich interpretację.

INTERPRETACJA WYNIKÓW

Porównując sumę ocen SRD i oceny poszczególnych sfer rozwoju z normami, możemy stwierdzić, czy u badanego dziecka mamy do czynienia z ryzykiem dysleksji i w jakim stopniu ono występuje. Stwierdzamy więc, że u dziecka występuje wysokie ryzyko dysleksji (4), ryzyko umiarkowane (3), dziecko jest na pograniczu ryzyka (2), czy też takie ryzyko nie istnieje (1).

Dzięki analizie profilów SRD możemy określić jak znaczne są dysharmonie rozwojowe oraz których sfer dotyczą.

Należy jednak pamiętać, że rozpoznanie u dziecka ryzyka dysleksji za pomocą SRD jest uprawnione tylko wtedy, gdy dodatkowo weźmiemy pod uwagę:

• ocenę sprawności intelektualnej dziecka

• warunki, w jakich się ono rozwija i wychowuje

• oddziaływania dydaktyczne na dziecko.

• Warunkiem rozpoznania u dziecka ryzyka dysleksji jest wykluczenie u niego niepełnosprawności intelektualnej, zaniedbań środowiskowych, a także zaburzeń w funkcjonowaniu narządów zmysłów (np. niedosłuchu, wad wzroku), ponieważ one mogą być także przyczyną opóźnień w rozwoju. Wynik ogólny Skali Ryzyka Dysleksji jest podstawą do podjęcia decyzji o zastosowaniu właściwych form pomocy.

Stwierdzenie wyniku z pogranicza ryzyka dysleksji informuje o potrzebie wnikliwej i systematycznej obserwacji postępów w rozwoju i nabywaniu umiejętności czytania i pisania.

Umiarkowany stopień ryzyka dysleksji wskazuje, że należy udzielić dziecku pomocy, mającej na celu wyrównanie stwierdzonych deficytów rozwojowych. Należy również prowadzić dalszą obserwację dziecka i powtórzyć badanie po kilku miesiącach, w celu dokonania oceny postępów w rozwoju.

Stwierdzenie wysokiego ryzyka dysleksji wymaga podjęcia natychmiastowych działań, czyli przeprowadzenia badania diagnostycznego w poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz skierowania dziecka na ćwiczenia korekcyjno-kompensacyjne.

W zależności od rezultatów badań, w przypadku niektórych dzieci należy wziąć pod uwagę możliwości powtórzenia kl. „0” i uczestnictwa w terapii pedagogicznej.

Skala Ryzyka Dysleksji jest trafnie diagnozującą metodą przesiewową, dzięki której na szerszą skalę można rozpoznać ryzyko dysleksji i odpowiednio zadbać o to, by dziecko zostało poddane pogłębionym badaniom diagnostycznym oraz uzyskało właściwą pomoc.

Skala ryzyka dysleksji (SRD) prof. Marty Bogdanowicz:

Test dla dzieci sześcioletnich (również trochę młodszych i trochę starszych). Mogą go wykonać rodzice ze swoimi dziećmi, by dowiedzieć się, czy u dziecka występuje ryzyko dysleksji. SRD zawiera 21 stwierdzeń, które należy ocenić wg skali 4-stopniowej. Cyfry na skali wskazują na symptomy: 1 - nigdy nie występuje, 2 - czasem występuje, 3- często występuje, 4 - zawsze występuje.Proszę uważnie przeczytać poniższe stwierdzenia i zakreślić kółkiem cyfry najlepiej charakteryzujące zachowanie dziecka.

1. Dziecko ma trudności z zapamiętaniem wszystkich liter.	1 2 3 4
2. Dziecko ma trudności z posługiwaniem się nożyczkami.	1 2 3 4
3. Dziecko ma wadę wymowy.	1 2 3 4
4.Dziecko jest mało sprawne ruchowo: słabo biega, skacze, źle jeździ na rowerze, hulajnodze.	1 2 3 4
5. Dziecko pisze litery i cyfry zwierciadlanie lub odwzorowuje wyrazy przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej.	1 2 3 4
6.Dziecko przekręca słowa (np. mówi krartor), zmienia przedrostki w wyrazach (np. zauczyć się), myli wyrazy o podobnym brzmieniu.	1 2 3 4
7. Dziecko nie umie odróżnić głosek o podobnym brzmieniu (np. g - k, z - s), dlatego nie dostrzega różnic w parach wyrazów , takich jak np. góra - kura, koza - kosa.	1 2 3 4
8. Dziecko ma problem z budowaniem poprawnych wypowiedzi (zmienia szyk wyrazów w zdaniu albo używa nieprawidłowych form gramatycznych).	1 2 3 4
9. Dziecko niechętnie bawi się układankami, klockami Lego, puzzlami lub nie umie układać ich według wzoru (tworzy tylko własne kompozycje).	1 2 3 4
10. Dziecko niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych.	1 2 3 4
11. Dziecko ma problem z odróżnianiem i zapamiętaniem liter o kształtach identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. b -p - g - d).	1 2 3 4
12. Dziecko niechętnie rysuje, pomimo że jest do tego zachęcane.	1 2 3 4
13. Dziecko ma trudności z pamięciowym odtwarzaniem materiału uszeregowanego w sekwencje (np. nazwy pory dnia, posiłków, dni tygodnia, pory roku, szeregi 4-cyfrowe.	1 2 3 4
14. Dziecko ma kłopoty z koncentracją uwagi, łatwo się rozprasza.	1 2 3 4
15. Dziecko źle funkcjonuje na zajęciach fizycznych (np. podczas gry w piłkę, wykonywania układów gimnastycznych, ćwiczeń równoważnych, takich jak chodzenie po linii, stanie na jednej nodze).	1 2 3 4
16. Dziecko ma trudności z odróżnieniem i zapamiętaniem liter o podobnym kształtach (np. m - n, l - t - ł).	1 2 3 4
17. Dziecko ma kłopot z wyróżnieniem głosek w słowach (np. nos = n- o-s).	1 2 3 4
18. Dziecko ma problemy z odtwarzaniem szlaczków i figur geometrycznych (przerysowaniem rombu ze wzoru).	1 2 3 4
19. Dziecko ma trudności z łączeniem głosek w słowo (np. o-k-o = oko).	1 2 3 4
20. Dziecko ma problemy z zawiązywaniem sznurowadeł, zapinaniem guzików, wiązaniem kokardek oraz wykonywaniem innych czynności samoobsługowych.	1 2 3 4
21. Dziecko ma trudności z dokładnym zapamiętaniem krótkich wierszyków i piosenek oraz z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów.	1 2 3 4

Wyniki testu można analizować bardzo szczegółowo (potrafią to specjaliści), można też po prostu podliczyć punkty i porównać je z niżej zamieszczoną skalą.

Od 21 do 34 punktów: u twojego dziecka raczej na pewno nie ma ryzyka dysleksji, co nie oznacza, że powinieneś bacznie przyglądać się jego rozwojowi i szkolnym osiągnięciom.

Od 35 do 40 punktów: specjaliści mówią, że twoje dziecko jest na pograniczu ryzyka dysleksji. Wątpliwości powinna rozwiać wizyta w poradni pedagogiczno-psychologicznej. A zatem skontaktuj się ze specjalistą na wszelki wypadek, a w czasie zabaw i codziennych zajęć stymuluj i usprawniaj słabo rozwijające się umiejętności dziecka.

Od 41 do 53 punktów: u twojego dziecka występuje umiarkowane ryzyko dysleksji. Koniecznie odwiedź specjalistów w poradni, być może najwyższy czas zacząć pracować z dzieckiem.

Od 54 do 84 punktów: u twojego dziecka występuje bardzo wysokie ryzyko dysleksji! Czeka ciebie i dziecko dużo pracy wraz z nauczycielem terapeutą.

---