Ćwiczenie VIII - Maści
Maści (unguenta, l.poj. unguentum) są postacią leku przeznaczoną do stosowania zewnętrznego na skórę lub błony śluzowe w calu uzyskania działania miejscowego lub ogólnego. Maści mogą zawierać jeden lub kilka substancji leczniczych rozpuszczonych, zawieszonych lub zemulgowanych w obojętnym podłożu. Cały wyżej wymieniony układ winien charakteryzować się odpowiednimi właściwościami plastycznymi (dobrą „rozsmarowywalnością” :)).
Podział farmakologiczny maści (w zależności od zawartości środka leczniczego)
maści pokrywające czyli epidermalne:
działają tylko na powierzchnię skóry, nie przenikają do głębszych warstw, spełniają rolę ochronną, np. parafini unguentum
mogą zawierać środek leczniczy działający miejscowo, podstawą są podłoża węglowodorowe, np.:
unguentum dermatoli - wykazuje działanie ściągające, wysuszające, antyseptyczne, osłaniające
unguentum Wilkinsoni - działanie przeciwpasożytnicze
unguentum undecylenicum - z kwasem undecylenowym - działanie przeciwgrzybiczne
maści doskórne, endodermalne:
działają na głębiej leżące warstwy skóry
podłoża:
smalec wieprzowy,
lanolina,
oleje roślinne
np. Camphorae unguentum - działanie rozgrzewające na skutek wywołania miejscowego przekrwienia tkanek
maści diadermalne:
ogólne maści resorpcyjne
zawierają środki lecznicze wchłaniające się przez skórę lub błony śluzowe i docierające do układu chłonnego
są to np. maści z kwasem salicylowym, jodem, jodkami, olejkami eterycznymi, witaminami, hormonami
stosuje się podłoża emulsyjne
Podział fizykochemiczny:
maści roztwory:
maści jednofazowe
przyrządza się je przez stopienie podłoża i rozpuszczenia w nim na gorąco środka leczniczego, a następnie mieszanie do zastygnięcia
np. Camphorae unguentum, Cholesteroli unguentum, Olei Jecoris Aselli unguentum (maść tranowa)
maści zawiesiny:
dwufazowe
złożone z podłoża i środka leczniczego w postaci stałej, który nie rozpuszcza się ani w podłożu, ani w wodzie
ciało stałe należy dokładnie sproszkować, przesiać przez sita i dokładnie wymieszać z niewielką ilością podłoża, a następnie dodać pozostałą częścią podłoża i mieszać do uzyskania jednorodnej masy
w skład tej grupy wchodzą pasty (pastae, l. poj. pasta):
zawierają nie mniej niż 25% miałko sproszkowanych substancji stałych, takich jak skrobia pszeniczna (Tritici amylum), tlenek cynku (Zinci oxidum), węglan wapnia, talk (talcum)
obecność tych substancji powoduje gęstą konsystencję past
są to maści epidermalne
podłożem jest najczęściej wazelina
np.: Zinci oxydi pasta, Zinci salicylatis unguentum (pasta Lassara - maść zawierająca tlenek cynku i kwas salicylowy)
maści emulsje:
dwu- lub trójfazowe
ich główną zaletą jest łatwe przenikanie w głąb skóry; jest to związane z dużą zawartością wody:
tłuszcze zawieszone w wodzie (wody procentowo jest więcej) oznaczamy symbolem O/W
woda zawieszona w tłuszczach: W/O
Podstawy maściowe:
Podłoża mineralne (podłoża węglowodorowe i woski):
podłoża węglowodorowe:
wazelina biała i żółta (Vaselinum flavum et album)
różnią się jedynie stopniem oczyszczenia (biała jest lepiej oczyszczona)
produkt rafinacji ropy naftowej
bardzo trwała chemicznie
nie ulega zepsuciu i nie wchodzi w reakcje z substancjami leczniczymi
nie wchłania się z powierzchni skóry i błon śluzowych
posiada ograniczoną ilość wody: 8-15%, dzięki czemu wazelina jako podstawa maściowa utrzymuje lek przez dłuższy czas w kontakcie ze skórą i działa na nią zmiękczająco
stosowana w maściach epidermalnych
parafina
płynna (Parafinum liquidum) - zmiękcza twarde podstawy maściowe
stała (Parafinum solidum) - utwardza zbyt miękkie podstawy maściowe
euceryna
skład: 95 części wazeliny białej, 2 części cholesterolu, 3 części alkoholu etylowego
wiąże 220-250% wody (porównując masę podłoża do masy wody) wytwarzając emulsję W/O, która szybko się wchłania
służy do przyrządzania maści endodermalnych i ocznych
woski:
wosk pszczeli żółty lub biały (Cera flava et alba)
wosk ziemny - cerezyna
stosowany do utwardzania zbyt miękkich podłoży wapniowych
tłuszcze zwierzęce i roślinne:
lanolina (Lanolinum)
występuje w postaci bezwodnej (Lanolinum anhydricum) lub uwodnionej (Lanolinum hydricum)
otrzymywana przez zmieszanie w stosunku 3:1 wody z tłuszczem z wełny owczej
wiążę do 120% wody nie tracąc mazistej konsystencji
zapewnia dobre wchłanianie leku
wada: może powodować alergie
smalec wieprzowy (Adeps suillus)
posiada niską temperaturę topnienia: 35-42°C
ma małą zdolność wiązania wody: 7-16%
dobrze przenika w głąb naskórka i skóry ułatwiając wchłanianie substancji leczniczej
wada: posiada ograniczoną trwałość - szybko jełczeje
tłuszcze roślinne - rzadziej są stosowane, wymagają wcześniejszego utwardzania
podłoża beztłuszczowe:
Unguentum glyceroli
podłoże hydrożelowe
skład: częściowo zhydrolizowana skrobia, guma tragakanta, glicerol i woda
bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie
łatwo zmywalne
dobrze zmiękcza naskórek przy nadmiernym rogowaceniu
nadaje się do zastosowania w maściach o działaniu przeciwalergicznym
żele silikonowe - stosowane do wyrobu maści ochronnych
żele polietylenowe - j.w.
Istotną cechą podłoża jest jego zdolność wiązania wody. Cecha ta ułatwia wprowadzenie do maści substancji leczniczej, poprawia właściwości podłoża, zwiększa działanie chłodzące na skórę, zwiększa zdolność zmiękczania naskórka. Zdolność wiązania wody przez podskórną określa tzw. liczba wodna - jest to ilość wody wyrażona w gramach, która zostaje trwale związana przez 100 g podłoża, a następnie utrzymuje się w nim przez 24 godziny.
Cechy dobrego podłoża maściowego:
konsystencja umożliwiająca łatwe rozsmarowanie,
dobra przyczepność do skóry lub błon śluzowych,
wysoka trwałość fizykochemiczna,
nie powinno drażnić skóry ani błon śluzowych,
nie powinno wywoływać reakcji uczuleniowych.
Przykłady maści farmakopealnych:
Unguentum simplex - skład: 10 części Lanolinum anhydricum i 90 części Vaselinum flavum
Tormentillae unguentum compositum (maść pięciornikowa złożona)
Zinci oxydi pasta
Zinci salicylatis unguentum (pasta Lassara)
Ammonii bituminosulfonas unguentum (maść ichtiolowa)
Kwas salicylowy (Acidum salicylicum)
białe igły lub biały krystaliczny proszek
bez zapachu
ostry, słodkawo-kwaśnym smak
łatwa rozpuszczalna się w alkoholu etylowym i eterze etylowym
trudno rozpuszcza się w wodzie (łatwiej w wodzie wrzącej ) i tłuszczach
działanie: przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, keratolityczne
postacie: roztwory, zasypki, maści do stosowania zewnętrznego
Kamfora (Camphora)
przezroczyste kryształy lub biały krystaliczny proszek
charakterystyczny zapach
w temperaturze pokojowej powoli ulatnia się
destyluje z parą wodną
łatwo rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych i olejach
trudno rozpuszcza się w wodzie
działanie: rozgrzewające, słabe przeciwświądowe, powoduje miejscowe przekrwienie
postacie: mazidła i maści
preparaty:
Spiritus camphoratus
Unguentum iodo-camphoratum
Unguentum camphoratum
Skrobia pszeniczna (Tritici amylum)
biały matowy proszek
nierozpuszczalna w wodzie i etanolu
stosowana do przygotowywania różnych postaci leków, np. maści, pudrów, zasypek
Wazelina biała (Vaselinum album)
mieszanina oczyszczonych i utrwalonych półstałych węglowodorów
biała, prześwitująca, miękka, ciągliwa masa
zielonkawe zabarwienie
łatwo rozpuszcza się w chloroformie i eterze etylowym
trudno rozpuszcza się w etanolu
stosowana do przyrządzania maści
Kopiowanie zalecone
2009 Hobbit & Leniwiec
2