TABLETKI ANTYKONCEPCYJNE A INNE LEKI
Monika Balcerkiewicz
Ilość kobiet na całym świecie, stosujących tabletki antykoncepcyjne liczona jest w dziesiątkach milionów. Szacuje się, że od momentu wprowadzenia do aptek pierwszych pigułek używało ich w ciągu swojego życia ponad 200 milionów pań. Ich tak wysoka popularność związana jest zapewne z powszechnym przekonaniem o ich niemal 100% skuteczności antykoncepcyjnej. Tymczasem, według naukowców z National Academy of Science, rocznie w Stanach Zjednoczonych notuje się 250 000 przypadków zajść w ciążę związanych z nieprawidłowym stosowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych. Przyczyn przypadkowych ciąż podczas brania tabletek może być kilka. Najczęściej są to jednak pominięcie tabletki, wymioty i biegunka oraz oddziaływania lekowe jakie zachodzą przy równocześnie prowadzonej farmakoterapii.
Interakcje hormonalnych środków antykoncepcyjnych mają charakter farmakokinetyczny i bezpośrednio związane są z wchłanianiem bądź metabolizmem tych leków. Interakcje tabletek antykoncepcyjnych można przewidzieć na podstawie znajomości charakterystyki izoenzymów cytochromu P450 biorących udział w metabolizmie hormonów płciowych. Jeżeli lek jest substratem, inhibitorem bądź stymulatorem danego izoenzymu wówczas może on wchodzić w interakcję z każdym innym lekiem, podlegającym temu izoenzymowi jako substrat, inhibitor lub stymulator. Tak też się dzieje ze składnikami tabletek antykoncepcyjnych, które są substratami dla izoenzymu CYP 3A4. Zatem równoczesne podanie tabletek antykoncepcyjnych i leków będących induktorami enzymatycznymi dla tego izoenzymu, skutkuje przyspieszeniem metabolizmu hormonów płciowych i tym samym obniżeniem ich stężenia we krwi kobiet stosujących ten rodzaj antykoncepcji. Niski poziom hormonów płciowych jest z kolei sygnałem do zwiększenia wydzielania endogennych estrogenów, których wysokie stężenie może doprowadzić do wyrzutu z przysadki mózgowej hormonu luteinizującego - LH, w konsekwencji czego może dojść do uwolnienia komórki jajowej.
Wśród wielu leków będących induktorami izoenzymu CYP 3A4, a tym samym potencjalnie zmniejszającymi skuteczność tabletek antykoncepcyjnych, są leki stosowane w leczeniu padaczki. Zatem u kobiety stosującej antykoncepcję hormonalną należy rozważyć zastosowanie w leczeniu padaczki leków nie podlegających temu izoenzymowi, a więc walpronianu sodu, lamotriginy, wigabatryny oraz clonazepamu. Stosując te właśnie leki, nie należy obawiać się zmniejszenia działania antykoncepcyjnego. Inaczej jest w przypadku leków stosowanych w leczeniu gruźlicy, zwłaszcza rifampicyny. Lek ten tak silnie pobudza enzymy wątrobowe, że wymaga specjalnych metod postępowania, zarówno przy krótkiej, jak i długotrwałej terapii. W takim przypadku konieczne jest zastosowanie tabletek antykoncepcyjnych o podwyższonej dawce hormonów, co w praktyce oznacza jednoczesne przyjęcie dwóch tabletek. Zwiększanie dawki ma zazwyczaj miejsce do ustania nieregularnych krwawień związanych ze zmniejszeniem stężenia hormonów płciowych we krwi. Pomimo zastosowania wysokich dawek hormonów zaleca się używać dodatkowych metod antykoncepcyjnych przez cały czas trwania terapii rifampicyną oraz przez 4-8 tygodni po jej zakończeniu. Aby maksymalnie zmniejszyć ryzyko zajścia w ciążę stosowne jest także opuszczenie przerwy pomiędzy kolejnymi opakowaniami tabletek antykoncepcyjnych.
Zupełnie inny mechanizm oddziaływań pomiędzy lekami ma miejsce w przypadku doustnej antykoncepcji hormonalnej i antybiotyków. Leki stosowane w leczeniu zakażeń bakteryjnych, zwłaszcza penicyliny, tetracykliny i neomycyna, zwalczają również bakterie zasiedlające jelita, czego efektem jest pogorszenie wchłaniania składników tabletek antykoncepcyjnych.
Bakterie żyjące w jelitach mają znaczący udział w cyklu jelitowo-wątrobowym. Takiemu cyklowi podlegają również estrogeny. Kiedy bakterie zasiedlające jelita zostaną zniszczone przez antybiotyk, zmniejsza się dostępność estrogenów koniecznych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Choć wahania ilościowe hormonu są bardzo małe, to mogą mieć istotne znaczenie dla kobiet, u których za odpowiednie stężenie estrogenów odpowiada flora bakteryjna zasiedlająca jelita. W przypadku jednoczesnego stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej oraz terapii antybiotykowej zaleca się więc stosowanie dodatkowych metod antykoncepcyjnych w czasie leczenia oraz 7 dni po jej zakończeniu.
Leki mogące wpływać na działanie tabletek antykoncepcyjnych |
||
barbiturany fenytoina primidon karbamazepina topiramid
|
rifampicyna ! gryzeofulwina spironolakton wodzian chloralu dichlorofenazon
|
penicyliny tetracykliny neomycyna leki przeciwgrzybicze diuretyki leki uspokajające |
Natomiast gdy konieczna jest długotrwała terapia tetracykliną dodatkowa antykoncepcja zalecana jest tylko przez pierwsze dwa tygodnie leczenia. Po tym czasie bakterie stają się odporne na antybiotyk, w konsekwencji czego stężenie estrogenów ponownie rośnie do wartości, które zabezpieczają przed owulacją.
Stanem, który może sugerować obniżenie skuteczności działania antykoncepcyjnego hormonalnych preparatów antykoncepcyjnych jest pojawienie się nieprawidłowych krwawień. Dodatkowe krwawienia pojawiające się w innym aniżeli tygodniowa przerwa czasie, mogą być bardzo obfite lub mieć charakter niewielkich plamień. Przyczyną ich pojawienia się jest niewystarczająco wysokie dla utrzymania pełnej kontroli nad endometrium stężenie hormonów we krwi. Nie jest to oczywiście równoznaczne z ryzykiem zajścia w ciążę. Wysokie stężenie hormonów odpowiedzialne za stan endometrium, nie ma wpływu na hamowanie owulacji. Jednakże, jeśli pojawią się dodatkowe plamienia, jest to sygnał świadczący o tym, że margines błędu nie jest zbyt szeroki i ryzyko zajścia w ciążę faktycznie wzrasta, szczególnie przy przeoczeniu pigułki bądź podczas jednoczesnego stosowania innych leków.