26.05.2006

Pluralizm wieku XVIII w. ( reminescencje gotyku, rokoko, klasycyzmu i palladinizmu)

PALLADIO

Palladio studiował ruiny starożytne.

Bazylika Maksencjusza - szkic z 4 księgi. Jest to prostokąt z przedsionkiem poprzedzonym schodami. Przestrzeń 3 nawowa „z jakby transeptem”.

Serlio narysował przekrój św. Maksencjusza - widać podobieństwo w San Giorgio Maggiore

Bazylikowy układ, okna weneckie w nawie głównej, w prezbiterium aedicule. Aedicule były też w Fontainebleau i w traktacie Serlia.

Wnętrze inspirowane starożytnymi budowlami.

ANTONIO VISENTI - architekt, 1688 - 1732. Miał biuro projektowe. W nim kilkadziesiąt osób przygotowywało projekty - głównie dla zagranicznych klientów. Anglia w XVIII w. - olbrzymie zainteresowanie sztuką Palladia. Rysunki Antonio Visentiego ujawniają wielki wpływ Palladia: okna weneckie w fasadzie. Dzięki jego rysunkom duże rozpropagowanie architektury Palladia. Niemal kopiował część centralną Maggiore, lub fasadę kościoła w Zitelle (ten klasztorny).

Wpływy renesansu włoskiego na Francje i kraje na północ od Alp w XVI wieku.

Na to zjawisko należy patrzeć w szerszym kontekście. Pamiętać o zjawisku mecenatu. Społeczeństwo doby renesansu było gwałtowne, rozpustne. Inkwizycja torturowała ludzi. Katolicy i protestanci walczyli ze sobą (zdaje się, że prowadzili wojnę 30 letnią). Panowały malaria, gruźlica i nowość - syfilis:). Vasari opisał obiad udekorowany na piekło, jedzenie podawały osoby przebrane za diabły. Ważna też twórczość piśmiennicza - rozpowszechnianie się traktatów - Cesarino?, Firaletta? Filaretto i ....... spowodowali rozpowszechnienie się idei....

Ważnym artystą dla rejonów na północ od Alp był Sebastiano Serlio i jego Grand Ferrare. Budowla ta spowodowała przemiany pałacu we Francji. Philbert de L'orme - czytano jego prace w Anglii (nazywał się de L'orme ale w Angli pisano delorme). W XVI wieku duże zainteresowanie antykiem. Władcy chcą nawiązać do cesarstwa: Franciszek I, Karol V?, Hernyk któryś. Chcieli upodobnić się do cesarza. Sprowadzali więc z artystów i dzieła z Włoch (rzeźby, malarstwo, architekci). Kontakty z Włochami były podsycane mariażami rodzinnymi (głównie politycznymi) - np. Katarzyna Medycejska we Francji. Otaczała się artystami z kręgu sztuki, z którego sama się wywodziła.

Pod wpływem inspiracjiz Włoch przebudowano wiele zamków nad Loarą, m. in.:

Pałac w Chambor (szambor) - ciekawa klatka schodowa, bardzo reprezentacyjna, sklepienie sieciowe, motywy włoskie: pilastry i superpozycje,

Pierwszy teoretyk francuski to PHILBERT.

Drugi teoretyk francuski - JEAN ANDREJ SUSO. Gdy Wenecji zagraża Turcja pojawia się problem z fortyfikacjami (anegdota o architekcie oskarżonym o szpiegostwo). Były dwa wzorce fortyfikacji:

• niderlandzki - obronność bazująca na zbiornikach wodnych

• francuski - fortyfikacje terenowe

Suso projektuje budowle z dużą ilością detali renesansowych. Jednym z rysunków jest pałac wychodzący od trójkąta.

Foto

Są to jego rysunki do traktatu Witruwiusza:)

Świadczą one o manierystycznym poszukiwaniu nowych form.

3 domy w Brugii - XVI/XVII wiek - wyraźne wpływy renesansowe na północy, rozwiązania, zapożyczenia z Włoch.

1 z domów filozofa...... w .... - od strony ogrodu logigia. Pomysł renesansowy ale detal w postaci rybich pęcherzy średniowieczny. Harmonia i powiązanie z ogrodem też są renesansowe. Pozostawiono jednak mały średniowieczny wykusz. Od strony ulicy dom stoi w zwartym bloku jak w średniowieczu.

Miasta hanzatyckie przeżywały w owym okresie silny rozwój. Tam architekt Frider van der Witz??????? (ważny kolo). Znał on dzieła Seria i innych architektów. Stworzył niepowtarzalne dzieła. Jego traktat został dobrze przyjęty.

Propozycja ratusza - ukazuje przemieszanie lokalnej tradycji (np. kaboszyny, obeliski) z włoskim renesansem (np. tryglify, kolumny).

We Włoszech budulcem był kamień. Na północy była nim cegła (poza Francją) plus detal kamienny. Wynikało to z uwarunkowań geograficznych. Najokazalsze domy posiadał patrycjat.

Rzeźnia w Harlemie - odzwierciedla ideę Fridera.......

• konstrukcja z cegły

• detal z kamienia

• małe działki

• domy szczytowe

• duży strych

• wzmocnienia naroży kamiennymi bomblami?

• Mansardy ze szczytami, z obeliskami

• Źródła manierystyczne , np. palazzo del Te (ulubiony wzór Seria)

Przełom XVI - XVII wieku

• elewacje ceglane - nakładana dekoracja sztukantorska lub kamienna

• gradacja porządków

• zwieńczone frontonem

• obeliski, bermy?

W średniowiecznym domu najważniejszy był parter. W nim znajdował się sklep, zakład, spano tam. W hanzie XVI - XVII wieku też ten parter pozostał najważniejszy - pozostałość po średniowieczu. Jest to zupełnie inne podejście niż we Włoszech. W Hanzatyckich domach najwyższy jest parter. Kolejne kondygnacje coraz niższe.

Plan takiego domu:

• założenie dostosowane do działki - wydłużone

• przedproże,

• główny budynek z sienią,

• skrzydło gospodarcze

• budynek tylni

Z początku wszyscy domownicy spali razem (państwo i służba) w sieni - pomieszczeniu na parterze. Z czasem zostaje wydzielony pokój dla właścicieli. Potem pojawia się coraz więcej pomieszczeń. W XVII wieku pojawia się salon w piano nobile.

Brugia

Budynek administracyjny z renesansowa dekoracją. Dom mieszkalny z Koloni - na schemat średniowieczny nałożona dekoracja renesansowa, belkowanie, porządki, dodanie lokalnego kaboszynu.

Grafika - polowanie zajęcy na ludzi wpłynęła na dekorację budowli.

Poza dekoracją architektoniczną wzorowaną z Philberta lub Seria, są dzieła nie posiadające dekoracji architektonicznej - zamiast tego cała fasada była malowana. Przykładem jest budynek z Wiednia. W parterze znajdują się czysto renesansowe półkoliste arkady i potężna arkadowa brama. Po jej bokach pilastry. Malowidła ukazują sceny polowania psów lub wilków na ludzi. Nie wiemy czy miała to być przestroga dla heretyków (luteran) czy może dla katolików od luteran.

W Legnicy na kamienicy pod przepiórczym gniazdem występuje ta sama tematyka.

Dom z Bazylei XVI wiek

Jest to narożny budynek. Ma pilastry i balustrady... ale namalowane przez Hansa Holbeina. Mamy tam sceny biesiadne w namalowanym renesansowym pałacu. Na terenie Austri i Niemiec dużo takich „domów bilboardów”.

ANGLIA

XVIII wiek - palladianizm

Pierwszy kraj poza Włochami przyjmujący architekturę Witruwiańską (ale widzianą przez Palladia). Powstawały potężne założenia - część badaczy twierdzi, iż jest to już architektura barokowa (ich zdaniem w Anglii było średniowiecze i właściwie od razu po nim barok). Pani profesor się jednak z tym nie zgadza i uważa, że renesans w Anglii był.

Bryła późniejsza, dużo elementów średniowiecznych i renesansowych. Kolumnada wejściowa między ryzalitami (Ryzalit - występ z lica w elewacji budynku w jego części środkowej, bocznej lub narożnej, prowadzony od fundamentów po dach.)

Traktat Johna Shut - 1563 rok o tytule: „Podstawy główne założeń architektonicznych” (The first and chief of....). Wysłał swój dorobek do Włoch w celu weryfikacji swych poglądów w stosunku do rzeczywistości.

W Anglii możni lordowie posiadali biblioteki bogato wyposażone w traktaty architektoniczne ale głównie w wersji niderlandzkiej. Lordowie tworzyli lożę masońską, gdzie przyjmowani architekci mogli korzystać z tych traktatów. Szkolenia architektów oparte było o wtajemniczenia loży masońskich.

A teraz dżihad.

Łuk triumfalny dla króla - pierwsze dzieło 1604 rok. Powstał specjalnie na uroczystość koronacji. Potem go rozebrano. Było to częsta praktyką. Widzimy w nim wpływy Seria i Frimenana Debrisa. Kolumny w superpozycji, cokół boniowany, dwa obeliski (motyw niderlandzki), dekoracja zaczerpnięta z manierystycznych założeń Niderlandów. Z drugiej strony forma budowli i kolumny renesansowe.

INGO JONES - architekt. Jego droga życiowa przypominała Palladia. Pierwszy porządny angielski architekt. Nie był arystokratą. Miał za to dobre kontakty. Był synem krawca. Szkolił się na meblarza. Był na tyle dobry w tym co robił, że jego protektor zabrał go do Włoch. Po powrocie znalazł zatrudnienie u króla Anglii (Jakub I Stuart). W Anglii tradycja teatru Szekspira. Na dworze odgrywano sceny stylizowane na cesarstwo. Jones miał przygotowywać dekoracje do tych scenek. Były to prace ulotne.

Kantor - 1606 rok - uważany za ostatnie dzieło renesansowe. Ciąg arkad - częśc usługowa (jak w Wenecji). Motyw centari umieszczonej centralnie

Belweder w Czechach - powstał dla królowej. Rudolf II w Pradze kazał przebudować dwór i wnieść belweder.

Pałac kardynała w Brukseli.

Ambasadorzy z Włoch wznosili swoje rezydencje - w ten sposób przenosili nowinki na północ. Krużganki na wskroś renesansowe. Fasada silnie włoska.

XVI wiek to architektura renesansowa. Do początku XVII wieku pluralizm stylowy.

Renesansowa sztuka XIV wieku różni się od architektury renesansowej XVI wieku. Początki architektury renesansowej tkwią w literaturze. Dopiero potem opracowania architektury. Idea nawiązania do „an antica” - do starożytności.

Barok narodził się w Rzymie. Pamiętać też o tym, że renesans nie trwał „od tąd do tąd”.

WAŻNE WYDARZENIA HISTORYCZNE MAJĄCE WPŁYW NA MANIERYZM

SACCO DI ROMA [wł.], zdobycie (6 V) i trwające do IX 1527 plądrowanie Rzymu przez niem.-hiszp. wojska ces. Karola V podczas wojny z ligą państw eur., zawiązaną 1526 w Cognac przez Francję, Anglię, papieża Klemensa VII oraz miasta wł.: Wenecję, Florencję, Mediolan i początkowo Genuę (wojny włoskie 1494-1559); barbarzyńskie zniszczenie miasta stało się końcem epoki odrodzenia w Rzymie.

Karol V

W latach 1521-26 cesarz prowadził pierwszą wojnę z Franciszkiem I. Do rozstrzygnięcia doszło w 1525 r. W bitwie pod Pawią, gdzie hiszpańskie i niemieckie wojska zaciężne pod dowództwem Pescary i Frundsberga rozbiły Francuzów. Wzięty do niewoli Franciszek I w 1526 r., na mocy pokoju w Madrycie, odstąpił Karolowi Mediolan, Genuę, Księstwo Burgundii i Neapol. Po swym uwolnieniu Franciszek zakwestionował jednak powyższe warunki, stwierdzając że zostały na mim wymuszone. W 1526 r. W Cognac król Francji zawiązał z papiestwem, Mediolanem, Florencją i Genuą Świętą Ligę, co doprowadziło do wybuch drugiej wojny z Francją (1526-29).

Podczas niej, w 1529 r., miało miejsce Sacco di Roma - wojska cesarskiej splądrowały Rzym, a papież musiał ratować się ucieczką. Zawarty pod wrażeniem ataków tureckich pokój w Cambrai (paix de Dames,1529) miał raczej charakter chwilowego zawieszenia broni niż ostatecznego rozstrzygnięcia konfliktu. Do jego zawarcia zmusiło Karola oblężenie Wiednia przez Turków.

Noc św. Bartłomieja to potoczna nazwa wydarzeń w nocy z 23 na 24 sierpnia 1572 roku., związanych z pogromem hugenotów w Paryżu, zorganizowanego przez kilku katolickich książąt.

W roku 1572, gdy zdawało się, że ugoda między hugenotami a katolikami dojdzie do skutku, miał miejsce symboliczny akt braterstwa między tymi dwiema religiami: Małgorzata de Valois, katolicka księżniczka, wyszła 18 sierpnia za mąż za Henryka Burbona, króla Nawarry, jednego z przywódców hugenotów. Na ten uroczysty ślub i wesele zjechała do Paryża szlachta hugenocka z całego kraju. Wtedy młody król Francji Karol IX de Valois, pod naciskiem swej matki Katarzyny Medycejskiej i księcia Henryka Gwizjusza (przywódca Ligi Katolickiej), przyzwolił na krwawą z nimi rozprawę. Na rozkaz Katarzyny żołnierze królewskiej gwardii szwajcarskiej znienacka napadli i pospołu z podburzonym, i dozbrojonym na tę okazję, tłumem Paryżan, zabili w ciągu dwu dni ok. 3 tys. hugenotów. Mordy nie ograniczyły się do Paryża - do końca września w pogromach we Francji zginęło łącznie ok. 20 tys. ludzi.

Wydarzenia nocy św. Bartłomieja odbiły się szerokim echem w całej Europie - wielu katolików (np. Filip II, król Hiszpanii) cieszyło się, a papież odprawił nawet mszę dziękczynną. Natomiast środowiska protestanckie wyrażały niepokój i oburzenie. We Francji wojny religijne rozgorzały wtedy z nową mocą - teraz francuscy kalwini skierowali się nie tylko przeciw katolikom, a także przeciw królowi, wobec którego przedtem starali się być lojalni.

---