WSKAŹNIKI: wskaźnik- to takie zdarzenie, własność jakiegoś zdarzenia, że stwierdzenie jego (jej) istnienia pojawienia się lub stopnia intensywności staje się przesłanką wnioskowania, iż w określonych przypadkach z pewnością lub określonym prawdopodobieństwem wystąpi zdarzenie, własność zdarzenia.3 podstawowe rodzaje wskaźników: 1.Definicyjne - ustalamy arbitralnie (definicyjnie) co takiego jest wskaźnikiem danej zmiennej, np. inteligencja jako zmienna, co to jest inteligencja w badaniu psychologicznym? - to, co mówią testy na inteligencję; 2.Empiryczne - w tym przypadku zarówno zmienna, jak i wskaźnik są obserwowalne. Ale wskaźnik jest dostępny empirycznie dlatego wykorzystujemy go w ten sposób; 3.Inferencyjne - takie, w których po pewnych zewnętrznych właściwościach domyślamy się (inferencyjny = wywnioskowany) tego, jakie są wartości danej zmiennej. Zewnętrzne obserwacje prowadzą nas do stwierdzenia pewnej własności ukrytej, która sama w sobie nie jest obserwowalna. Co może być wskaźnikiem: 1.Konkretne zachowania,2. Podmioty materialne, 3.Wypowiedzi respondentów.
ŁAŃCUCH KOMUNIKACYJNY: Służy do analizy wskaźnikowej funkcji wypowiedzi. Końcowe ogniwo tego łańcucha to wypowiedź zanotowana przez badacza. Wcześniejsze ogniwo - wypowiedź respondenta. Jeszcze wcześniejsze - wiedza respondenta o przedmiocie wypowiedzi. Jeszcze wcześniejsze - stan rzeczy tego co było przedmiotem wypowiedzi: |rzeczywistość -> wiedza o rzeczywistości w naszych badaniach ->wypow naszych respondentów -> odebrane przez badacza wypowiedzi. |Między ogniwami w trakcie badań mogą zachodzić różnego typu zakłócenia, które należy brać pod uwagę przy ocenianiu tzw. wskaźnikową funkcję wypowiedzi. Zakłócenia: 1.Zakłócenie w relacji komunikacyjnej - badacz nie dosłyszał odpowiedzi lub nie zrozumiał wypowiadającego się; 2.Zakłócenie w relacji ekspresyjnej - ukrywanie prawdy, własnych poglądów z jakichś powodów przez badanego; 3.Zakłócenie w relacji poznawczej - pytamy rozmówcę o coś, czego on nie wie albo nie zna.
RODZAJE TWIERDZEŃ: Twierdzenia - zdania mówiące o rzeczywistości. W odróżnieniu od definicji, mogą być prawdziwe bądź fałszywe. Podstawowy podział twierdzeń: 1.Analityczne - takie, w których prawdziwość zaangażowania jest a priori (z góry), spotykamy takie w matematyce, logice, geometrii; 2.Syntetyczne - mają charakter empiryczny: ich fałszywość lub prawdziwość musi być uzasadniona przy pomocy materiału empirycznego (poprzez obserwację). Dzielą się na: a) Jednostkowe - mają jeden desygnat (odnoszą się do pojedynczego przypadku), b)Ogólne - mają wiele desygnatów, występują w dwojakiej formie: - Prawa ogólne - mają ponadczasowy, uniwersalny charakter (cecha uzasadniona),- Generalizacje historyczne - mają ograniczenia czasoprzestrzenne, ale dotyczą wszystkich desygnatów, oraz - Twierdzenia bezwyjątkowe, - Twierdzenia statystyczne - dotyczą wszystkich desygnatów, ale z określonym prawdopodobieństwem; c)Szczegółowe - odnoszą się do wielu desygnatów, ale szczegółowo mówią o niektórych spośród tych desygnatów.
RODZAJE PRAWDOPODOBIEŃSTWA: 1.Prawdopodobieństwo subiektywne - intuicyjna opinia z jakim prawdopodobieństwem pojawi się jakieś zdarzenie, np. na 50% będzie jutro padać; 2.Prawdopodobieństwo obiektywne - jego poziom wynika z prawa wielkich liczb i oparty jest na rachunku statystycznym, np. jaka jest szansa, że 16 - letni Polak dożyje 60tki; 3.Prawdopodobieństwo wynikające z układu dyspozycyjnego - np. gra w kości - prawdopodobieństwo wyrzucenia np. szóstki; 4.Prawdopodobieństwo tzw. praw korelacyjnych - jak dalece wpływa zmienna niezależna na zmienną zależną (z jaką siłą). W każdych badaniach w naukach społecznych poziom prawdopodobieństwa (siła tego związku) jest różna.
TWIERDZENIA PRZYCZYNOWE: Przyczyna - do przyczyny zdarzenia D będziemy zaliczać ogół zdarzeń i stanów rzeczy składających się na warunek wystarczający odpowiednio do skutku i będących tego warunku koniecznymi składnikami, np. co jest przyczyną śmierci zająca na polowaniu? - pociągnięcie za spust, wycelowanie, celne uderzenie, nabój w broni. Przy analizie przyczyny jakiegoś zjawiska wyróżniamy tzw. warunek konieczny, by to zdarzenie mogło nastąpić, następnie warunek wystarczający do tego, by zdarzenie nastąpiło. Najlepiej mieć oba warunki jednocześnie. Należy uwzględnić także tzw. warunki towarzyszące. Twierdzenia przyczynowe - formowane są przeważnie w języku potocznym w kategoriach „wpływu”. Filozofia pozytywistyczna: zakłada, że między zdarzeniami możemy mówić o następstwie (kategorie przyczyny są niepotrzebnym, metafizycznym trendem); 1.Pozytywiści - „coś jest przyczyną czegoś”, sensowne jest mówienie o następstwie zdarzeń, a nie przyczynie; 2.Determiniści - nie można mówić w uzasadniony sposób o przyczynowości, można to udowodnić. Różnica pomiędzy naukami społecznymi a przyrodniczymi, tzn. częstotliwość używania twierdzeń jest zasadne dla nauk przyrodniczych.