MODELE W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ
ćwiczenia
Modele - wyspecjalizowane i uproszczone przedstawienia rzeczywistości lub ilustracje teorii. Przedstawiają one te cechy rzeczywistości, które są w danym przypadku istotne, pomijając cechy z obranego punktu widzenia mniej ważne.
Modele mogą mieć formę:
ikoniczną,
obrazkową,
analogową,
słowną
symboliczną
Modelami ikonicznymi są np. mapy samochodowe i fotografie lotnicze. Mapy oprócz węzłów i kierunków pokazują także rodzaje dróg. Używa się w tym celu barw lub cieniowania, zmieniającego się według pewnej skali. Jedna więc właściwość (barwa) służy do wdrażania innej właściwości (jakości dróg). Pierwsza właściwość jest w tym przypadku analogiem czyli modelem analogowym.
Jeśli rzeczywistość opisuje się za pomocą słów w sposób logicznie uporządkowany, taki model nazywa się modelem słownym (werbalnym). On ma znaczenie w początkowej fazie badania problemu kiedy ważna jest intuicja i kompetencja.
Charakterystycznymi cechami konstrukcji modelowych są:
Selektywność
Strukturalizacja
Sugestywność
Aproksynacja
Cecha selektywności odnosi się do informacji zawartych w modelu. Chcąc odsłonić i ująć istotę danego wycinka rzeczywistości w konstruowaniu modelu eliminuje się nie tylko szumy informacyjne lecz także mniej ważne sygnały.
Strukturalizacja oznacza to, że w budowaniu modeli poszukuje się charakterystycznych układów a ważne aspekty rzeczywistości ujmuje się w postaci związków. Dobre modele są to takie, które ujawniają dodatkowe implikacje w porównaniu z pojedynczym badaniem oraz sugerują nowe hipotezy wychodzące poza wiedzę, z którą rozpoczęto badanie modelu.
Z cechy selektywności wynika, że model nie jest pełnym odbiciem rzeczywistości lecz jedynie jej odbiciem, czyli aproksynacja (przybliżenie).
Model matematyczny zbudowany jest z następujących elementów:
Zmienne wejściowe (egzogeniczne)
Wielkości stałe (parametry)
Relacje i zmienne wyjściowe (endogeniczne)
Zmienne wejściowe są charakterystykami czynników działające na obiekt, którego zachowanie jest przedmiotem badań. Charakterystyki te otrzymują wartość z zewnątrz. Poza nimi występują wielkości stałe.
Zmienne wyjściowe otrzymują w modelu wartość stąd ich nazwa endogeniczna. Są to niewiadome problemy, które trzeba znaleźć za pomocą problemu. Elementami wiążącymi i wielkościami stałymi są relacje. Wyraża się je za pomocą równań funkcjonalnych.
W prostym modelu statystycznym popytu na usługi i dobra w regionie zmienną egzogeniczną są dochody ludności. Wielkością stałą - liczba ludności, zmienną wyjściową - wielkość popytu a relacją funkcje popytu.
Model bardzo rozwinięty powinien uwzględniać podział ludności według grup zawodowych i typów gospodarstw domowych czy elastyczność popytu.
Modele w gospodarce przestrzennej spełniają wiele funkcji. Są to:
Psychologiczna
Porządkująca
Logiczne
Systematyzujące
Konstruktywne (konstrukcyjne)
Komunikatywna
Modele umożliwiają zrozumienie zjawisk, których ze względu na złożoność i wielkość nie można byłoby sobie uzmysłowić. Stanowią one ramy, w których informacje mogą być zbierane, przechowywane, porządkowywane i efektywnie wykorzystywane.
Ze względu na cele możemy wyróżnić następujące typy modeli:
Modele opisowe - ich celem jest odzwierciedlenie pewnych elementów cech systemów przestrzennych zwłaszcza struktury i sposobu działania
Modele predykcyjne - buduje się je w celu przewidzenia przyszłości systemów przestrzennych. Mogą być eksploatacyjne oparte na założeniach, że dotychczasowy kierunek określonym modelu opisowym, będzie konstruowany w przyszłości oraz warunkowe określające mechanizmy rozwoju i uzależniające rozwój od zmiennych warunków
Modele eksploatacyjne
Modele decyzyjne lub planistyczne
Klasyczne modele procesu planowania
Każde planowanie jest procesem, w którym można wyróżnić pewne charakterystyczne etapy lub stadia. Jest procesem sekwencyjnym, co oznacza, że wykonanie etapy poprzedniego warunkuje przejście do kolejnego etapu. Jest także procesem celowym i świadomym bowiem był wynikiem ............................ zagospodarowania przestrzennego realizującym konkretne cele w warunkach określonych oddziaływanie praw przyrody, gospodarki i rozwoju społecznego.
Wszystkie plany wymagają gruntowej wiedzy na temat przedmiotu planu i jego właściwości choć nie każdy z nich przewiduje etap nazywany oceną stanu istniejącego czyli diagnozą.
Model działania celowościowego (celowego) - model ten składa się z następujących części:
Ocena stanu istniejącego (diagnoza)
Budowa planu i weryfikacja jego treści
Realizacja planu
Ocena realizacji planu wraz z monitoringiem
Na początku dokonuje się rozeznania w sytuacji, potem określa się zbiór i zakres działań do celu realizacji. Następnie przystępuje się do realizacji celu a po jego osiągnięciu ocenia się uzyskany efekt. W modelu tym podmiot ocenia stan istniejący, konstruuje plan i ocenia jego realizację. Przedmiot planowania stanowią mieszkańcy, podmioty gospodarcze.
Ocena stanu istniejącego - procedura ta obejmuje ocenę poziomu zaspokajania potrzeb społecznych szczególnie tych, których zaspokojenie będzie wiązało się ze zmianami planu zagospodarowania przestrzennego.
Identyfikacja i ocena zasobów jakie mogą być wykorzystane dla rozwoju jednostki terytorialnej. W analizie potrzeb rozpatrywane będą przede wszystkim zmiany obciążeń środowiska przyrodniczego, zmiany użytkowania ziemi, zwiększenie intensywności ..................., zmiany funkcji terenu, lokalizację nowych inwestycji, rewitalizację obszarów zdegradowanych, poprawę warunków jakości życia ludności, poprawa dostępności usług, powstawanie nowych miejsc pracy.
Identyfikacja i ocena zasobów powinna obejmować ukształtowanie powierzchni terenu, zasoby surowców mineralnych w tym wody, zasoby rolniczych i leśnych, zasoby gleb właśnie z ich wartością użytkową, warunki klimatyczne, krajobrazowe, zasoby ludzkie (liczba ludności, struktura płci iwieku, dynamika demograficzna, migracje, poziom wykształcenia, aktywność zawodowa, poziom bezrobocia itp.), potencjał gospodarczy, struktura gospodarki, jej dywersyfikacja (różnorodność), ocena poziomu gospodarowania.
Za ocenę stanu istniejącego można uznać stworzenie Studium Koncepcji, studium Uwarunkowań i kierunków Zagospodarowania Przestrzennego.