J. Kuciński, „Podstawy wiedzy o państwie” - KONSPEKT

Rozdział 1.

N. Machiavelli zaproponował słowo stato (od łac. status) do określania państwa bez względu na różnice ustrojowe.

Definicje państwa:

• Wg. Arystotelesa państwo jest wspólnotą równych, mającą na celu możliwie doskonałe życie, i że państwo jest to wspólnota zdolna do samowystarczalności

( definicja państwa oparta na niewolnictwie!!!)

• Wg. G. Jellinka państwo to wyposażona we władzę samorodna jedność związkowa osiadłych ludzi - trójelementowa definicja państwa (suwerenna władza, ludność i terytorium)

• Wg. W. Lenina państwo jest maszyną do utrzymywania panowania jednej klasy nad drugą.

• L. Petrażycki - państwo istnieje w psychice ludzkiej w postaci projekcji emocjonalnych, przeżyć psychicznych. (nurt psychologiczny)

• H. Kelsen - państwo to całość porządku pranego (teoria normatywistyczna)

• Cz. Znamierowski - państwo jest grupa o strukturze nei jednolitej (rządzący i rządzeni) oraz celem państwa jest obrona członków tej grupy i utrzymanie porządku wewnętrznego.

Czy państwo jest instytucją służącą dobru wspólnemu czy interesom jednostek?

• Wg. Arystotelesa - państwo ma na celu realizowanie dobra wspólnego

• Wg. marksistów - państwo służy tylko jednej klasie społecznej

• Ujęcie socjaldemokratyczne - dawniej służyło poszczególnym jednostkom (niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm) teraz państwo jest ogólnospołeczne

Wg. Kucińskiego państwo to globalna , terytorialna, przymusowa, hierarchiczna i suwerenna organizacja polityczna społeczeństwa.

• organizacja społeczeństwa - społeczna grupa celowa oparta na sformalizowanym członkostwie

• organizacja polityczna - org. umożliwiająca sprawowanie władzy nad ludźmi

• org. globalna - skupia wszystkie klasy, warstwy i grupy społeczne

• org. terytorialna - posiada wydzielony obszar

• org. przymusowa - przymus państwowy charakteryzuje się 3 cechami:

skupiony (stosują go tylko organy państwowe zgodnie z prawem), sformalizowany (ujęty w ramy procedur ustalonych przez prawo), legalny (do wyegzekwowania można użyć przemocy fiz.)

• org. hierarchiczna - rozbudowany aparat władzy państwowej

• org. suwerenna - zawiera w sobie 2 składniki:

samodzielność (decyzje podejmowane niezależnie od innych podmiotów), nieograniczoność (państwo może podejmować takie decyzje jakie chce)

Zależność nie narusza suwerenności jeżeli jest oparta na dobrowolności, równości i wzajemności.

Teorie powstawania państw.

Teorie rozróżniające (państwa już istniały i państwa powstały na etapie historii) i wyróżniające (p. powstało z przyczyn zewnętrznych lub wewnętrznych)

• koncepcje teistyczne - państwo pochodzi od boga, władca był bogiem co dawało silną legitymizację. W teologii chrześcijańskiej każda władza pochodzi od Boga (Paweł z Tarsu i Augustyn), tylko idea władzy pochodzi od Boga, a państwa tworzą ludzie (Tomasz z Akwinu)

• koncepcje powst. p. drodze naturalnego rozwoju - Arystoteles uważał, że człowiek nie może istnieć poza społecznością polityczną, i że ordziny, rody społeczności sąsiedzkie nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb członków dlatego potrzebna była większa wspólnota

• koncepcja umowy społecznej - Hobbes, Locke, Rousseau

• koncepcja podboju i przemocy - Gumplowicz

• koncepcja rozwarstwienia klasowego - L.H. Morgan, F. Engels , we wspólnotach pierwotnych wspólna własność ustąpiła prywatnej własności. Powstała klasa posiadaczy produkcji i klasa nie posiadająca niczego, a państwo wynaleziono aby skorzystała klasa posiadaczy poprzez nakładanie podatków i tworzenie klasy politycznej

Współczesne sposoby powstawania państw wg. Klafkowskiego:

• wyzwoleni się jednego państwa z zależności od innego np. dekolonizacja

• oderwanie się terytorium określonego państwa np. Bangladesz, Erytrea

• podział państwa na kilka nowych np. Austro-Węgry, ZSRR

• połączeni kilku organizmów państwowych w jeden np. zjednoczenie Niemiec, KSChiS

• utworzenie państwa na podstawie aktu międzynarodowego, do tej pory tylko raz - Izrael

Rozdział 2

Klasyfikacja państw wg. Platona: timokracje (rządy odważnych), oligarchie (rządy bogatych), demokracje (słabe rządy ludu), tyranie (ustroje strachu i niewolnictwa). Idealne państwo to polis rządzone przez mędrców (filozofów).

Arystoteles rozróżniał: ustroje właściwe, celem jest dobro ogółu (monarchie, arystokrację, politeję - rządy ogółu wolnych obywateli) oraz ustroje zwyrodniałe, celem jest dobro rządzących (tyranie, oligarchię, demokrację - ustrój zwyrodniały do politeji).

Wg. T. Langera forma państwa to sposób zorganizowania i sprawowania władzy państwowej.

Trójelementowa koncepcja formy państwa:

• struktura i stosunki między organami naczelnymi (forma rządu)

aspekt struk.

• budowa terytorialna państwa (ustrój terytorialny)

• 
  zasady i metody sprawowania władzy (reżim polityczny)

Obecnie pod formą rządu rozumiemy ogół centralnych organów państwowych i stosunki między nimi zachodzące. Z punktu widzenia formy rządu wyróżniamy dwie formy państwa:

1. 
   
   monarchie - najwyższa pozycja monarchy, który przybiera różne nazwy. Na początku XX w. na świecie było 24 monarchie w tym 11 w Europie. Monarchię charakteryzuje dziedziczność władzy, władza jest sprawowana dożywotnio, kumulacja pełni władzy w gestii monarchy (obecnie dzielenie obowiązków z innymi urzędami).

• monarchie absolutne; współcześnie Arabia Saudyjska, Oman, Brunea

• monarchie konstytucyjne - władza monarchy ograniczona prawem konstytucyjnym na rzecz parlamentu, rządu, sądów np. Belgia, Holandia, Szwecja, Japonia, Kuwejt

Odmianą monarchii konst. jest monarchia parlamentarna (Wlk. Bryt.) gdzie nie ma jednolitego aktu prawnego =>król panuje, ale nie rządzi

2. republika charakteryzuje się tym, że głową państwa może być jedno- lub wieloosobowy organ wybierany w wyborach powszechnych lub przez parlament, na pewna określoną kadencję.

• republiki arystokratyczne - organy państwa powoływane są przez wąską grupę szlachetnych np. Rep. Wenecka, Rep. Florencka, miasta hanzeatyckie, państwo dba o dobro tej grupy

• republiki demokratyczne - organy powoływane przez obywateli pośrednio lub bezpośrednio, państwo dba o dobro wspólne

Podział form rządu wg. T. Langera

• system przewagi legislatywy

• syst. równowagi legislatywy i egzekutywy

• syst. rozdziału legislatywy od egzekutywy

• syst. totalitarny

Podział form rządu wg. Kucińskiego (?)

1) modele urzeczywistniane w ramach systemów koncentracji władzy, od jednego centralnego organu zależą inne (centralizacja)

• system koncentracji ograniczonej; jeden organ, ustanowiony w konstytucji, rozstrzyga o najważniejszych sprawach państwowych

• model przewagi parlamentu - kreuje, kontroluje, wytycza kierunki działania organów wykonawczych

• model przewagi organu wykonawczego - zwykle głowa państwa posiada uprawnienia kreacyjne do innych naczelnych organów państwa ale posiada też swoje kompetencje o charakterze prerogatyw

• model przewagi partyjnego ośrodka decyzji politycznej - wiadomo ;-)

• system koncentracji absolutnej (dyktatura, jednowładztwo), najwyższy organ skupia pełnie władzy, jest nieograniczony prawnym rozdziałem kompetencji, zmienia kompetencje pozostałych organów

2) modele urzeczywistniane w ramach systemów zdekoncentrowania władzy - kilka najważniejszych organów, żaden nie posiada pełnej władzy nad innym

• system równowagi legislatywy i egzekutywy

• model współdziałania legislatywy i egzekutywy - jeden organ wpływa na drugi w celu korygowania i odwrotnie (np. Wlk. Bryt.)

• model rozdziału legislatywy i egzekutywy - poprzez separację i hamulce organów zmierza do równowagi, unikając bezowocnych utarczek (np. USA)

• system nierównowagi legislatywy i egzekutywy

• model przewagi legislatywy - prawne regulacje zapewniające przewagę parlamentu nad rządem i głową państwa (Polska 1921-1926)

• model przewagi egzekutywy - rozwiązania prawne gwarantujące mocną pozycję głowy państwa w mechanizmie władzy (np. Rosja)

Ustrój terytorialny

1. państwo jednolite charakteryzuje się:

• nie posiada w swojej budowie odrębnego organizmu państwowego

• jednostki administracyjne podporządkowane są organom centralnym

• jednolite obywatelstwo bez obywatelstwa jednostek podziału terytorialnego

• jednolity system prawny ustalany przez organy centralne

Autonomia terytorialna polega na przyznaniu poszczególnym jednostkom terytorialnym samodzielności w podejmowaniu decyzji ich dotyczących np. Katalonia i Kraj Basków w ramach Hiszpanii.

Samorząd terytorialny ograniczony jest tylko do stosowania prawa.

2. państwa złożone

• unia personalna - tylko głowa państwa łączy dwa lub więcej państw

• unia realna - oprócz wspólnego władcy państwa mogą mieć wspólne inne organy. Niezależny mają status prawno międzynarodowy

• konfederacja - powołany do realizacji pewnych zamierzeń, istnieją organy konfederacji ale władza sprawowana jest za pośrednictwem org. państw członkowskich, luźna więź między członkami, a władzą konfederacji, suwerenne, ale niektóre czynności wykonują razem

• federacja - składa się z jednostek niezależnych prawnie i samodzielnych politycznie, strategiczne dziedziny polityki zależą od federacji, a nie od podmiotów, podwójne obywatelstwo, dwuizbowy parlament

Niektórzy sadzą, że istotą ustroju terytorialnego jest stopień centralizacji i decentralizacji.

Oba terminy odnoszą się do struktur admin.-teryt. I decyzji przez nich podejmowanych.

Samorząd terytorialny - związek lokalnej społeczności powołany do wykonywania zadań admin. Państwowej.

Reżim polityczny to zasady na których opiera się system władzy i metody, którymi dysponuje władza w stosunkach z obywatelem. (wg. T. Langera)

1. reżimy demokratyczne, cechy:

• istnienie mechanizmów zapewniającym obywatelom udział we władzy

• społeczna kontrola działania aparatu państwowego

• wolne wybory

• przedstawicielski charakter istotnych instytucji decyzyjnych

• weryfikacja metod rządzenia

odmiana r. Demokratycznego to r. liberalno-demokratyczny (suwerenność narodu, pluralizm polityczny, podział władzy, tolerancja, wolność, równość, porządek, sprawiedliwość)

1. reżimy niedemokratyczne, cechy:

• obywatele nie mają wpływu na działalność organów państwowych

• dział. tych organów pozostaje poza kontrolą społ.

• organy same określają zakres swojego działania

• organy przedstawicielskie albo nie istnieją albo są nieistotne

• wolności i prawa jednostki są ograniczone

• środek sprawowania władzy to czasami przymus fizyczny

Reżim niedemokratyczny to reżim, w którym brak materialnych i formalnych gwarancji jego demokratyczności (wg. T, Langera)

Odmianami reżimu niedem. Są r. Autokratyczny i r. Totalitarny

Czynniki wpływające na formę państwa wg. H. Groszyka:

• wewnętrzne o charakterze społ. => czynniki ekonomiczne, polityczne, ideologiczne, historyczne

• Zewnętrzne o chrakterze społ. => stosunki między państwami a organizacjami państw

• O charakterze przyrodniczym => kształt terytorium, skład narodowościowy, środowisko geograficzne

Zmiany w państwie dokonuję się w sposób pokojowy (zmiana ustawodawstwa) lub niepokojowy.

Rozdział IV

Każda władza deprawuje, a władza absolutna deprawuje absolutnie.

Konstrukcje teoretyczne władzy wg. G. L. Seidler'a:

• realistyczne (t. psychologiczna Petrażyckeigo, solidarystyczna Duguit'a, mat. Dziejowego Marksa)

• jurydyczno-formalna (t. Dogmatyczno-formalna Jellinek i Ihering, normatywna Kelsen'a)

• idealistyczne (Platon i Hegl)

władza jako rodzaj stosunku społecznego (jeden podmiot jest nadrzędny nad drugim i decyduje o jego zachowaniu)

władza jako proces podejmowania decyzji (zdolność do narzucania i egzekwowania decyzji)

władza w znaczeniu przedmiotowym (mam władzę) i w znaczeniu podmiotowym (władza partii

politycznych)

wspólne cechy wszystkich stosunków władzy:

• władza jest stosunkiem między ludźmi

• władza ma charakter społeczny tzn. podmiot dominujący znajduje oparcie w systemie norm i wartości społecznych

• władza ma charakter zorganizowany

• władza wyróżnia w stosunkach społ. rządzących i rządzonych

władza polityczna: => różnica między wł. Polit. A władzą w ogóle

1. sprawowana w różnych strukturach organizacyjnych systemu politycznego państwa

2. realizowana w oparciu o normy społeczne (char. Tetyczny) lub charakter faktyczny (bez podstawy normatywnej)

3. stanowi mechanizm kontroli w zakresie potrzeb i interesów wielkich grup społecznych

władza publiczna, rodzaj władzy politycznej różniący się od niej:

1. sprawowana przez organy państwowe i instytucje samorządowe

2. realizowana wyłącznie o normy prawne

3. wykonuje zadania zlecone i zadania własne

władza państwowa to odmiana władzy politycznej i decydujący składnik władzy publicznej. Oto cechy wyróżniające władzę państwową:

• ma charakter pierwotny

• sprawowana na określonym terytorium

• niepodzielna i niezależna od innych władz

• ma charakter trwały

• realizowana w oparciu o normy prawne

• urzeczywistniana wyłącznie w sposób zorganizowany

• może stosować legalnie środki przymusu

wg. Kucińskeigo władza państwowa to kompleks terytorialnie zorganizowanych stosunków nadrzędności i podporządkowania, ujęty w ramy organizacji działającej na podstawie prawa i posługującej się prawem oraz dysponującej legalną możliwością użycia przymusu.

Legitymizacja władzy wg. M. Weber'a: (jako typy idealne)

1. panowanie legitymizowane tradycyjnie

2. panowanie legitymizowane charyzmatycznie

3. panowanie legitymizowane legalnie

dzisiaj legitymizacja opiera się na przewadze jednego z tych typów przy pomocy pozostałych dwóch.

Władza spersonalizowana (liczy się osobowość władcy itp.) i władza zinstytucjonalizowana (nie liczy się charakter władcy)

W współczesnym państwie mówi się o 2 sposobach legitymizacji:

1. władza legitymowana normatywnie (legitymizacja prawna)

1. władza legit. Przez inne zjawiska społeczne

Ad.1. legit. Prawna dot. Dwóch aspektów: (Winczorek)

• objęcia władzy (poprzez wybory lub mianowanie)

• sprawowania władzy (powstanie aparatu państwowego było zgodne z prawem)

Ad.2. dwa typy takiej legitymizacji: (Langer)

• l. Ideologiczna (akceptacja programu władzy państwowej)

• l. Personalna ( pozytywny stosunek społ. do osób sprawujących władzę)

Funkcje władzy państwowej: wg. Winczorka

• integracyjna (łączy grupy społeczne i organizacje społeczne)

• dystrybucyjna (rozdziela dostęp do ograniczonych dóbr materialnych i niematerialnych)

• zapewnienia bezpieczeństwa

sprawowanie władzy państwowej to uczestnictwo w procesach podejmowania i realizowania decyzji państwowych, przez zajmowanie w tych procesach pozycji centralnej.

3 aspekty procesu sprawowania władzy państwowej:

• podmiotowy (kto sprawuje władzę)

• przedmiotowym (czym jest proces prawowania władzy)

• instrumentalnym (środki służące do sprawowani władzy)

Aspekt podmiotowy

Kto sprawuje władzę: lud poprzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio i osoby lub grupy składające się na organy państwowe.

Aspekt przedmiotowy

Rządzenie - podejmowanie decyzji o znaczeniu państwowym przez jednostki lub wąskie, sformalizowane grupy ludzi

Zarządzanie - oparte na stosunkach nadrzędności i podporządkowania, może dot. Sfery ekonomicznej, nauki i kultury, polityki, a więc nie tylko zjawisk politycznych

Aspekt instrumentalny

Środki władcze - wydawanie przez organy państwowe nakazów lub zakazów poszczególnym jednostkom lub grupom społecznym. Możliwość zastosowania przymusu fizycznego.

Środki niewładcze - stosowanie metod zachęty, przekonywania, odezw, spotkaniach ze społeczeństwem

Rozdział VII

Pierwszym czynnikiem, który przyczynił się do powstania partii politycznych był nowożytny parlamentaryzm. Drugim było upowszechnienie się prawa wyborczego w 2 poł. XIX w. i 1 poł. XX w.

3 etapy rozwoju partii politycznych wg. Webera:

• koterie arystokratyczne (od XVII w. w parlamentaryzmie ang.)

• partie - kluby polityczne (XVIII/XIX w.)

• partie masowe (2 poł. XIX w.)

inny rozwój pp.

• Partie klubowe - frakcje tworzone w parlamentach, wspólne interesy członków

• Partie elitarne - wychodzą poza parlament, tworzenie organizacji i instytucji członkostwa

• Partie masowe - duża liczba członków, sformalizowane struktury wewnętrzne

Etymologia słowa partia pochodzi od łac. pars tzn. część

Cechy pp.

1. dobrowolność organizacji

2. program.

3. sposób działania

platforma wyborcza - wyznacza działania partii na krótki okres

Partia polityczna to organizacja społeczna, która rywalizując albo współdziałając z innymi takimi organizacjami dąży do zdobycia lub utrzymania władzy, w celu realizacji swojego programu politycznego.

Funkcje pp.:

1. pośredniczenia między społeczeństwem a państwem

2. wyborczą

3. kierowania państwem

Ad. 1.

• reprezentowania interesów grup społecznych

• oddziaływania na społ.

Ad. 2.

funkcję to prowadzą cały czas ze wyborczej; (typowanie kandydatów na stanowiska, formułowanie programów wyborczych, agitacja wyborcza)

klasyfikacja partii:

• wg. Kryt. Ideologicznego (komunistyczne, liberalne, faszystowskie, prawicowe itp.)

• wg. Kryt. Organizacyjnego (kadrowe i masowe)

• wg. Podziału kompetencji w strukturze partii (scentralizowane i zdecentralizowane)

• wg. Sposobu powoływania władz partyjnych (demokratyczne i niedemokr.)

• wg. Kryt. Typu kierownictwa partyjnego (kier. Jednoosobowe i kolegialne)

system partyjny to ogól legalnie istniejących w danym państwie partii politycznych oraz układ stosunków między nimi, a także nimi a państwem, kształtujący się w toku rywalizacji albo współdziałania w walce o zdobycie władzy lub jej sprawowanie

funkcje syst. partyjnych:

• forum walki politycznej

• są mechanizmami umożliwiającymi organizowanie wyborów

• umożliwiają formowanie ośrodków władzy

• integrują i aktywizują politycznie społeczeństwo

Grupy nacisku, różnice między nimi a pp.:

• grupy nacisku nie dążą do władzy

• reprezentują interesy mniejszych grup społecznych

• formułują cele o węższym przedmiotowo zakresie

formy relacji między gn a pp. Wg. Winczorka:

• konkurencji gdy konflikt między reprezentowanymi interesami

• współpraca gdy zbieżne interesy

• neutralność gdy interesy jednego są neutralne dla drugiego

• dominacja gn

• występowanie gn jako pp

funkcje gn.:

• reprezentowanie interesów

• wpływanie na organy państwowe

• wpływanie na inne ogniwa syst. politycznego

rodzaje gn.

• Krajowe i międzynarodowe

• Reprezentujące interesy ekonomiczne (podstawowe [grupy kapitału itp.] niepodstawowe [związki konsumentów, rolnicze itp.] i nieekonomiczne ( kościoły itp.)

• Polityczne i niepolityczne

aspekt funkcjonalny

---