ROLA SZKOŁY W WYCHOWANIU DO REKREACJI
Dbanie o zdrowie fizyczne i psychiczne jest podstawowym obowiązkiem człowieka. Dlatego też bardzo istotnym zagadnieniem staje się odpowiednie wychowanie do rekreacji ruchowej. Takim miejscem jest szkoła, w której w sposób zorganizowany przez kilkanaście lat młody człowiek objęty jest systemem edukacyjnym w okresie swojej największej plastyczności duchowej i fizycznej. Jeżeli w tym czasie nabędzie określony zdrowy styl życia i wypoczynku będzie to procentować w przyszłości w całym dalszym jego życiu. W wychowaniu do rekreacji szkoła dysponuje wykwalifikowaną i dobrze przygotowaną kadrą, specjalistycznym programem i przeważnie posiada właściwe do pełnienia swoich funkcji zaplecze i wyposażenie techniczne oraz dysponuje odpowiednim sprzętem sportowym. W tym zakresie przewyższa możliwości, które może zorganizować i zagwarantować rodzina, organizacje społeczne czy grupy nieformalne. Ważne jest by ucząc do rekreacji wprowadzać takie formy zajęć ruchowych, które są w stanie zainteresować ucznia i są przystosowane do jego potrzeb i możliwości. Wskazanym jest również by formy te mogły być kontynuowane przez całe życie a nie kończyły się wraz z zaprzestaniem edukacji. Wyrabianie nawyków sportowania jest najlepszym sposobem wychowania do rekreacji, jednak sprawności i umiejętności służące odpowiedniemu podejściu do tych zagadnień powinny być wpajane w sposób zachęcający i nie powodować - poprzez niewłaściwe treści czy metody w wychowaniu fizycznym w szkole - zniechęcenia czy obojętności wobec aktywności ruchowej w czasie nauki szkolnej i w dalszym życiu. Realizując program wychowania fizycznego w szkole musimy pamiętać, że nawet, gdy jest on mało zróżnicowany, to może wpływać pozytywnie na wyrabianie zamiłowania do aktywności ruchowej, jeżeli stosowane przy jego realizacji metody nauczania będą atrakcyjne, bogate, ciekawe i pozostawiające pasję w sercach uczniów.
Należy tak pracować nad szkolnym programem wychowania do rekreacji by uczeń z chwilą ukończenia szkoły nie przerywał uprawiania sportu czy też aktywnego udziału w rekreacji fizycznej, lecz kontynuował swoje zamiłowania w zmienionych warunkach, w odmiennej sytuacji życiowej. Sprawa ciągłości uprawiania sportu i przygotowania do uprawiania rekreacji powinna być pierwszoplanowym zadaniem szkoły. W tym celu ważne jest przypisanie właściwego miejsca w strukturze nauczania szkoły wychowaniu fizycznemu. Może temu służyć taka organizacja lekcji wychowania fizycznego, która pozwala na większą swobodę w wyborze atrakcyjnych zajęć stanowiących podstawę do podnoszenia sprawności i dających zadowolenie a jednocześnie zachęcających do kontynuowania aktywności ruchowej po ukończeniu szkoły.
Chociaż często brak jest zależności między zainteresowaniami uczniów sportem a ich pozalekcyjną aktywnością ruchową, to jednak przyznanie odpowiedniego znaczenia lekcjom wychowania fizycznego w szkole jest bardzo ważne dla wychowania dla rekreacji. Dają one, bowiem dzięki swej systematyczności możliwość wyrabiania u dzieci i młodzieży kultury i umiejętności spędzania wolnego czasu, przede wszystkim w jego czynnej formie i na otwartym powietrzu. Poprzez wychowanie fizyczne uczniowie mogą zapoznać się z dyscyplinami sportowymi dającymi ważne życiowo umiejętności jak na przykład: pływanie. Poznają również te z dyscyplin sportowych, jak na przykład: siatkówka, narciarstwo czy łyżwiarstwo, które stanowią doskonałe tworzywo do rekreacji uprawianej później poprzez całe życie. Aktywny udział w lekcjach i zajęciach wychowania fizycznego kształtuje również właściwe postawy uczniów wobec wychowania fizycznego i sportu, co ma później bardzo ważne znaczenie dla ich udziału w rekreacji ruchowej i w sporcie. Właściwa postawa pozwala, bowiem lepiej zrozumieć biologiczne potrzeby ruchu, wzbudzać zainteresowania sportowe, uczyć tak organizować czas wolny od nauki by nie został on zmarnowany, lecz wykorzystany z jak największą korzyścią dla zdrowia i służył dla ogólnego rozwoju. Szkoła przygotowując uczniów do życia w wieku dojrzałym nie może pozwolić sobie na zaniedbania dotyczące wychowania do rekreacji, gdyż po jej ukończeniu jest już za późno na budzenie chęci i zamiłowania do aktywności ruchowej, na przysposobienie do uprawiania sportów, na kształtowanie nawyków i przyzwyczajeń służących aktywnemu udziałowi człowieka w rekreacji.
Główne zadania szkoły to wspomaganie i odpowiednie ukierunkowanie rozwoju psychofizycznego uczniów i ukazywanie im dróg samorealizacji potencjalnych możliwości istniejących w każdym człowieku. Dążąc do tego celu szkoła motywuje uczniów i organizuje im niezbędne warunki do pracy nad własnym rozwojem intelektualnym, fizycznym, zdrowotnym, moralnym i społecznym. W dziedzinie wychowania fizycznego duża rola przypada zajęciom sportowym, rekreacyjnym i turystycznym. Dzięki nim uczniowie regenerują swoje siły fizyczne i psychiczne. Biorąc pod uwagę wszystkie potrzeby rozwojowe i wychowawcze szkoła powinna stosować różne metody nauczania realizując je za pomocą takich form kształcenia i wychowania jak: lekcja szkolna, wycieczka, zajęcia SKS-u, imprezy sportowo - rekreacyjne, zajęcia śródlekcyjne czy rekreacja ruchowa poza szkołą. W wychowaniu do rekreacji dużą rolę odgrywają, bowiem organizowane przez szkoły lub inne specjalistyczne placówki lub organizacje zajęcia pozaszkolne i pozalekcyjne. Celem tych zajęć jest organizacja czasu wolnego dla dzieci i młodzieży służąca wzrostowi ich aktywności ruchowej. Czas wolny ucznia może być dla niego zarówno źródłem bogatych doznań jak i zostać całkowicie zmarnowany i źle wpływać na psychikę i przyszłość uczniów. Dlatego tak ważna jest rola szkoły w organizacji i prowadzeniu pozalekcyjnych zajęć rekreacyjnych. Pozalekcyjne zajęcia rekreacyjne czy sportowe mogą być wyznacznikiem nowoczesnego stylu życia, wyrywającego ucznia z zasiedzenia i bierności, pomagającemu mu pozbyć się lęku przed światem, nowymi doświadczeniami i warunkami życia a jednocześnie pozwalającym zaspokajać potrzeby intelektualne, społeczne czy sportowe.
Pozalekcyjne i pozaszkolne zajęcia rekreacyjne pełnią określone funkcje: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą. Do ich zadań należą: sprawowanie właściwej opieki wychowawczej i dydaktycznej, racjonalne organizowanie czasu wolnego uczniów, rozbudzanie i kształtowanie różnorodnych zainteresowań i zdolności, tworzenie warunków do rozwijania dobrowolnej aktywności uczniów w wybranych dziedzinach sportu, rekreacji czy turystyki. Zajęcia te mają bardzo duże znaczenie dydaktyczne i wychowawcze i sprzyjają prowadzeniu zajęć rekreacyjnych w atmosferze zabawy i zadowolenia pozwalając właściwie kształtować i rozwijać zainteresowania i uzdolnienia ich uczestników. Proces nauczania w szkole i zdobywania własnych doświadczeń życiowych poza szkołą wzajemnie się przenika. Fizyczne kształcenie i wychowanie to nie tylko lekcje wychowania fizycznego, to również wychowanie do aktywności rekreacyjnej, turystycznej i sportowej. Na lekcjach wychowania fizycznego uczniowie nabywają doświadczeń i umiejętności pomagających im samym organizować zajęcia czasu wolnego. Szkoła ma za zadanie inspirować uczniów do własnej aktywności ruchowej i rozbudzać ich zainteresowania w tym kierunku.
Pozaszkolna aktywność ruchowa może mieć formy:
zajęć rekreacyjnych organizowanych samodzielnie i przez grupy rówieśnicze, rodzinę lub różnego typu organizacje jak na przykład: Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej, Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, Związek Harcerstwa Polskiego, komitety osiedlowe, parafie, czy indywidualnych organizatorów nauki różnych dyscyplin sportowych;
zajęć sportowych dla młodzieży posiadającej talent w określonej dyscyplinie sportowej organizowanych przez kluby sportowe;
wycieczek i rajdów turystycznych organizowanych przez szkoły i biura turystyczne;
obozów letnich i zimowych, „zielonych” i „białych” szkół organizowanych przez szkoły lub organizacje młodzieżowe;
zajęć gimnastyki korekcyjnej korygujących wady postawy i inne nieprawidłowości w rozwoju dzieci i młodzieży organizowanych przez szkoły i organizacje promujące zdrowie;
Wszystkie wymienione formy zajęć pozaszkolnych mają na celu wzmocnienie aktywności fizycznej młodego człowieka. Są również uzupełnieniem obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego w szkole, zwłaszcza w czasie wolnym i w przerwach w nauce.
Cechą istotną zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych jest dobrowolność udziału w nich dzieci i młodzieży a także wolność swobodnego wyboru form zajęć rekreacyjnych, które są nieodzownym elementem racjonalnego wypoczynku i rozwoju każdego człowieka. Wychowanie do rekreacji w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych wymaga też pewnej dozy dydaktyzmu pozwalającej na wartościowe spędzanie wolnego czasu oraz integrację społeczności uczniowskiej wokół sportów rekreacyjnych, które mogą być uprawiane przez całe życie. Pozytywną stroną zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych jest ich przebieg zbliżony do warunków rekreacji charakterystycznych dla człowieka dorosłego, co pozwala wzmacniać te kształtujące się nawyki u dzieci i młodzieży.
W szkolnym systemie wychowania do rekreacji ruchowej bardzo ważna rola i zadanie przypada w udziale nauczycielowi wychowania fizycznego. Stoją przed nim nowe wyzwania i wielka szansa uczynienia z wychowania fizycznego - a co za tym idzie i pozalekcyjnych zajęć sportowych, rekreacyjnych i turystycznych - znaczącego ogniwa wychowania ogólnego. Współczesny zreformowany system edukacyjny spowodował, bowiem, że nauczyciel wychowania fizycznego oprócz roli prowadzącego lekcje przejął też na siebie obowiązek sterowania ogólnie pojętą kulturą fizyczną i wychowaniem zdrowotnym uczniów. Nauczyciel ma, więc za zadanie umiejętne zachęcać uczniów do udziału w zajęciach rekreacyjnych, umożliwić im podejmowanie aktywności ruchowej poprzez udział w tańcu, grach i zabawach, tworzyć jak najlepsze warunki do doskonalenia sprawności i kondycji fizycznej. Powinien też zapoznać uczniów z podstawowymi formami rekreacyjnymi i turystycznymi i najważniejszymi zasadami uprawiania wybranych dyscyplin sportowych oraz promować aktywne spędzanie czasu wolnego przez uczniów poza szkołą.
By sprostać tym zadaniom nauczyciel powinien być dobrze przygotowany merytorycznie, być dobrym pedagogiem i specjalistą w swojej dziedzinie posiadającym określoną wiedzę dotycząca szeroko pojętej kultury fizycznej i potrafiącym zastosować ją w życiu codziennym. Aby tak było musi on skutecznie łączyć dbałość o rozwój fizyczny i psychiczny uczniów. Realizowany przez nauczyciela program powinien zawierać treści pozwalające zwiększyć aktywność ruchową uczniów, przekazać im zasób ćwiczeń fizycznych potrzebnych do czynnego udziału w rekreacji ruchowej oraz uzyskać określoną wiedzę na temat własnego organizmu, kultury fizycznej i sportu. Ważne jest również by nauczyciel sam był sprawny i aktywny fizycznie, kochał swoja pracę i swoim życiem dawał łączenia przekazywanej teorii z praktyką.
Piśmiennictwo
1. Czajkowski, K., Wychowanie do rekreacji, Warszawa 1979.
2. Górski, M., Rekreacja i sport szkolny w czasie wolnym (program autorski), „Lider” 2003, nr 1, s. 28.
3. Mandowska, L., Rekreacja ruchowa młodzieży szkolnej klasy V szkoły podstawowej, „Lider” 20
4. Rembies, T., Rola nauczyciela wf w kreowaniu aktywnego spędzania czasu wolnego, „Lider” 2002, nr 6, s. 19.
5. Zuchora, K., Wychowanie fizyczne naszych dni, Warszawa 1974.