ELEKTORONOGRAMY EGZAMINACYJNE
1.Pęcherzyki płucne
Elektronogram przedstawia pęcherzyki płucne. Ich średnica waha się w granicach 0,2 - 0,5 mm. Ich ściana wysłana jest nabłonkiem oddechowym, który składa się z 3 typów komórek:
pneumocytów I typu - wyścielają 90% wewnętrznej powierzchni pęcherzyków płucnych i są odpowiedzialne za wymianę gazową. Połączone są ze sobą strefami zamykającymi. Są to komórki bardzo spłaszczone, jedynie w okolicy przyjądrowej posiadają grubszą warstwę cytoplazmy. Przez nie odbywa się wymiana gazowa, między powietrzem zawartym w pęcherzyku a krwią przepływająca przez naczynie włosowate przylegające do ściany pęcherzyka.
pneumocytów II typu, nie kontaktujących się przeważnie z naczyniem włosowatym. Stanowią one 65% komórek nabłonka wyściółki pęcherzyków i wysterczają do światła pęcherzyków. Ich powierzchnia pokryta jest mikrokosmkami. Cytoplazma zaś zawiera organelle nadające im charakter komórek wydzielniczych m.in. ziarna wydzielnicze, noszące nazwę ciałek blaszkowatych. Ciałka blaszkowate zbudowane są z równoległych lub koncentrycznych układów gęstych elektronowo blaszek fosfolipidowych z domieszką białek. Ich zawartość wydzilania jest do światła pęcherzyka na drodze egzocytozy. Tworzy ona wyściółkę pęcherzykową, czyli surfaktant (dwupalnitynian lecytyny). A co robi surfaktant - każdy studnet II roku wydz lekarskiego wie!! Pneumocyty II typu stanowią także populację rezerwową dla pneumocytów I typu.
pneumocyty III typu - odpowiadają chemoreceptorycznym komórkom szczoteczkowym.
Barierę krew - powietrze tworzą:
surfaktant
cytoplazma pneumocytu typu I
zespolone błony podstawne pneumocytów I typu i komórek śródbłonka
cytoplazma komórek śródbłonka
Grubość bariery krew powietrze wynosi ok. 0,5 - 1 mikrometra.
W przegrodach międzypęcherzykowych znajduje się skąpa tkanka łączna (śródmiąższowa) w której spotykamy nieliczne komórki napływowe - głównie mastocyty i limfocyty, a także komórki charakterystyczne dla tego obszaru: makrofagi płucne i komórki śródmiąższowe o charakterze miofibroblastów.
Makrófagi płucne:
pęcherzykowe - eliminują nadmiar surfaktantu; fagocytują zanieczyszczenia i bakterie - wydalane sa do jamy gardłowej
śródmiąższowe - funkcja obronna w przypadku infekcji i stanów zapalnych; mogą się przemieszczać do naczyń chłonnych
2.Włókna mięśniowe poprzecznie prążkowane szkieletowe.
Włókna mięśniowe są syncytiami komórkowymi. Pojedyncze włókno ma średnicę 10-100 mikrometrów i długość od kilku milimetrów do kilkudziesięciu centymetrów. Sarkolema otoczona jest wytworzoną przez włókno błoną podstawną. Bezpośrednio pod sarkolemą leżą jądra komórkowe (ich ilość w 1 włóknie - nawet do kilkunastu, kilkudziesięciu tysięcy). Centralną część sarkoplazmy włókna zajmują włókienka kurczliwe, czyli miofibryle. Pomiędzy nimi rozmieszczone są liczne mitochondria i kanaliki gładkiej siateczki śródplazmatycznej. W sarkoplazmie także materiały zapasowe - ziarna glikogenu, kropelki lipidowe, jak również mioglobina. Na powierzchni włókna mięśniowego - komórki satelitarne - pula komórek regeneracyjnych.
Struktura miofibryli:
jasne prążki I - utworzony z cienkich miofilamentów
ciemne prążki A - utworzony zarówno z cienkich jak i grubych miofilamentów
smuga H - zawiera wyłącznie miofilamenty grube
linia M - przebiega przez środek smugi H utworzona przez poprzeczne mostki białkowe stabilizujące miofilamenty grube
linia Z - zbudowana z białka α-aktyniny jest miejscem przyczepu cienkich miofilamentów dwóch sąsiadujących sarkomerów
Długość sarkomeru (między dwiema liniami Z wynosi przeciętnie ok. 2,4 μm. Miofilamenty grube maja długość ok. 1,6 μm, natomiast cienkie ok. 1μm.
Systemy błonowe włókna mięśniowego:
Każda miofibryla opleciona jest układem błon, w obrębie którego wyróżnia się 2 systemy - poprzeczny w stosunku do długiej osi włókna tworzony przez kanaliki T i podłużny przez siateczkę śródplazmatyczną. Kanaliki T są wpukleniami błony komórkowej, przebiegają prostopadle do długiej osi włókna i okrążają miofibryle na poziomie granicy między prążkami I i A. Siateczka śródplazmatyczna ma specyficzną formą gładkiej siateczki o regularnej segmentowej strukturze. Każdy segment zbudowany jest z podłużnie przebiegających kanalików, które w pobliżu kanalików T zlewają się i tworzą duże okrężne cysterny brzeżne. Układ dwóch cystern brzeżnych i kanalika T nazywamy triadą mięśniową. Ma ona kluczowe znaczenie przy inicjacji skurczu mięśnia. (o mechanizm nikt nie powinien pytać.. ale kto to wie.. )
3.Miesień poprzecznie prążkowany serca
Elektronogram przedstawia serca. Zbudowany jest on z pojedynczych komórek o średnicy ok. 12 μm i długości ok. 200 μm. Są one rozgałęzione i łączą się z sąsiednimi komórkami za pośrednictwem anastomoz. Każda z tych komórek posiada 1 lub 2 jądra i nieliczne organelle znajdujące się w strefie przyjądrowej. Przeważająca część komórki zajmowana jest przez aparat kurczliwy zorganizowany w sarkomery, lecz nie tworzący typowych miofibryli, tylko przestrzenny układ rozgałęziająych się i krzyżujących pod ostrym kątem pęczków miofilamentów. 35% tej kuczliwej sieci stanowią mitochondria. Pęczki miofilamentów oplecione są kanałami siateczki sarkoplazmatycznej, jednak słabiej rozwiniętej i tworzącej mniej liczne cysterny brzeżne niż w mięśniu szkieletowym. Szerokie i wysłane glikokaliksem kanaliki T, biegną na wysokości linii Z. Na poziomie sarkomeru do kanalika T przylega pojedyncza cysterna brzeżna i oba te elementy tworzą diadę.
W miejscu styku dwóch końców sąsiadujących komórek ich błony tworzą wstawkę o zygzakowatym kształcie. Występują w niej 3 typy połączeń międzykomórkowych: desmosomy, połączenia o strukturze strefy przylegania, czyli powięź przylegania, neksusy. Świadczy to, iż wstawki oprócz przekazywania bodźców między komórkami, także mechanicznie łączą je ze sobą.
Tu tez coś trzeba powiedzieć o prążkach (jak w szkieletowycm).
4.Synapsa nerwowo-mięśniowa
Zwana także płytką motoryczną, jest miejscem, gdzie włókna nerwowe ruchowe dochodzą do mięśnia szkieletowego i rozgałęziają się obficie. Płytka motoryczna zbudowana jest z kolbkowatego zakończenia nerwowego o cechach odcinka presynaptycznego, które przylega do specjalnego rejonu sarkolemy. Sarkoplazma włókna mięśniowego w tym rejonie zawiera liczne mitochondria, cysterny szorstkiej siateczki śródplazmatycznej i wolne rybosomy, często obserwuje się tu skupiska jąder komórkowych, natomiast nie spotyka się elementów aparatu kurczliwego. W obszarze płytki błona komórkowa włókna mięśniowego charakteryzuje się obecnością bardzo licznych kanałów sodowych otwieranych neuroprzekaźnikiem - acetylocholiną. W tym właśnie miejscu nastepuje przejście bodźca z włókna nerwowego na błonę włókna mięśniowego, skąd rozprzestrzenia się on dalej najpierw wzdłuż powierzchniowych obszarów błony komórkowej, a następnie w głąb włókna przez błony kanalików T.
5.Włókno nerwowe
Elektronogram przedstawia włókno nerwowe, otoczone podwójna osłonka: osłonką mielinową i osłonką Schwanna. Obie osłonki są wytworem komórek Schwanna. Osłonki te izolują akson od otoczenia zapewniają warunki do niezakłóconego przewodzenia bodźców z prędkością nawet do 120 m/s. W osłonce mielinowej widzimy powtarzajacy się układ prążków, składający się z linii ciemnych, utworzonych przez zespolone cytoplazmatyczne powierzchnie błon, oraz jaśniejsze linie międzyokresowe powstałe przez złożenie powierzchni zewnętrznych błon.
Na elektronogramie widzimy przewężenie Ranviera, czyli miejsce, gdzie dwie komórki Schwanna stykają się ze sobą. Na krótkiej przestrzeni, akson nie jest tu otoczony osłonką mielinową, która w obrębie końcówek segmentów ulega rozluźnieniu i tworzy pokrywające akson fałdy stykających się komórek Schwanna. W tym rejonie cytoplazma aksonu zawiera znaczne ilości mitochondriów.
Włókna nerwowe z osłonką mielinową noszą nazwę zmielinizowanych albo rdzennych i charakteryzują się szybszym przewodzeniem bodźców, ze względu na tzw przewodzenie skokowe.
6.Wytwory komórek nabłonkowych
1-3 - mikrokosmki
2 - rąbek szczoteczkowy
3 - stereocilia
4 - rzęski
Mikrokosmki są wypustkami cytoplazmy pokrytymi błoną komórkową. Ich średnica wynosi około 0,1 μm, a długość dochodzi do 2 μm. Mogą występować pojedynczo lub w nieregularnych skupiskach na powierzchni komórek wszystkich tkanek, natomiast w niektórych nabłonkach (jelita, kanalików proksymalnych nerki) tworzą one brzeżek szczoteczkowy. Są wówczas nieco odmienne: sztwne, jednakowej wysokości, ułożone gęsto jeden obok drugiego w formie palisady. Mikrokosmki te posiadają szczególną strukturę wewnętrzną: wewnątrz każdego z nich znajduje się wiążka filamentów aktynowych. Filamenty połączone są bocznie z błoną komórkową za pośrednictwem miozyny I, a pomiędzy sobą poprzecznymi mostkami zbudowanymi ze specyficznych białek, fimbryny i williny. Wiązka ta dochodzi do sieci krańcowej - zlokalizowanego w przyszczytowej cytoplazmie gęstego pokładu filamentów pośrednich powiązanych z podbłonową spektryną.
Brzeżek szczoteczkowy ok. 30-krotnie zwielokrotnia wolną powierzchnię nabłonka, co zwiększa jego możliwości resorpcyjne. Błona komórkowa mikrokosmków brzeżka zaopatrzona jest w szczególnie gruby glikokaliks i związane z nim niektóre enzymy hydrolityczne (fosfataza alkaliczna, disacharydazy w nabłonku jelitowym).
Stereocylia to szczególnie długie (do 10μm) mikrokosmki, niekiedy rozszerzone w okolicy szczytowej. Wyposarzone są, tak jak typowe mikrokosmki, w wiązkę mikrofilamentów aktynowych. U człowika występują wyłącznie na powierzchni nabłonka wyściełającego kanał najądrza i w komórka ucha wewnętrznego (receptory słuchu i równowagi).
Rzęski są wypustkami cytoplazmy obdarzonymi zdolnością do ruchu. W formie brzeżka migawkowego spotykamy je na powierzchni nabłonka dróg oddechowych, w komórkach innych nabłonków mogą występować pojedynczo lub w niewielkich grupach. Pojedyncza migawka o długości 7-10 μm i średnicy 0,2 μm, pokryta jest błona komórkową i zawiera wewnątrz specyficzny aparat ruchowy, aksonemę. Aksonema to biegnąca przez całą długość migawki wiązka mikrotubul, które na przekroju poprzecznym wykazują charakterystyczny układ: na obwodzie rozmieszczonych jest 9 par mikrotubul, a w środku biegną 2 oddzielne mikrotubule centralne. Poszczególne pary mikrotubul połączone są pomiędzy sobą za pośrednictwem mostków zbudowanych z mechanoenzymu dyneiny, która odpowiedzialna jest za przesuwanie się par obwodowych mikrotubul względem siebie, oraz włóknami z elastycznego białka neksyny, które zapobiegają nadmiernemu przesunięciu.
Metachronia migawek - fala uderzeń migawek przesuwająca się w określonym kierunku. Częstotliwość uderzeń 7-10/sek w tchawicy i 20/sek w jajowodzie.
Część migawki wystającą z komórki nazywamy łodygą. Oprócz niej w skład migawki wchodzi jeszcze ciałko podstawne i aparat korzonkowy.Tuż poniżej podstwy migawki aksonema przechodzi w ciałko podstawne, zmieniając układ swych mikrotubul - znikają mikrotubule centralne, a do każdej pary mikrotubul obwodowych dochodzi obwodowa mikrotubula, tworząc triplet. Morfologia ciałka podstawnego jest zatem identyczna z morfologią centrioli i obie te struktury są różnymi funkcjonalnie odmianami tej samej organelli. Ciałko podstawne steruje wytwarzaniem mikrotubul aksonemy i być może koordynuje ich ruch. Aparat korzonkowy to biegnąca od ciałka podstawnego w głąb cytoplazmy wiązka cienkich włókienek wykazująca w mikroskopie elektronowym poprzeczne prążkowanie. Rola mikrotubul centralnych i aparatu korzonkowego w funkcjonowaniu migawki jest wciąż niejasna.
7.Komórka plazmatyczna
Komórki plazmatyczne najczęściej mają owalny kształt. Szczególnie licznie występują w taknce łącznej właściwej w pobliżu miejsc narażonych na kontakt z antygenami, zwłaszcza bakteryjnymi np. w przewodzie pokarmowym lub w czasie zapaleń. Powstają z limfocytów B jako wynik ich różnicowania. Jądra komórek plazmatycznych są okrągłe, z charakterystycznym, szprychowatym układem chromatyny. Cytoplazma ich jest silnie zasadochłonna ponieważ zawiera silnie rozbudowaną i obfitą szorstka siateczkę śródplazmatyczną. W pobliżu jądra znajduje się silnie rozbudowany aparat Golgiego.
Główną funkcją komórek plazmatycznych jest synteza glikoprotein - immunoglobulin, które w większości znajdują się w surowicy krwi. Niektóre klasy immunoglobulin są związane z receptorami powierzchni komórek, np. komórek tucznych, granulocytów zasadochłonnych czy limfocytów B. Przeciwko jednemu antygenowi jest syntetyzowana swoista immunoglobulina. Synteza takiej immunoglobuliny rozpoczyna się po uczuleniu limfocytu B antygenem. Białko immunoglobuliny jest syntetyzowane w szorstkiej siateczce śródplazmatycznej komórki plazmatycznej, glikozylowane i segregowane w aparacie Golgiego, po czym wchodzi w skład małych pęcherzyków wydzielniczych. Pęcherzyki wkrótce po wytworzeniu fuzują z błoną komórkową, a ich zawartość wydostaje się na zewnątrz komórki. Zatem w przeciwieństwie do innych komórek wydzielających białka pęcherzyki wydzielnicze komórek plazmatycznych nie są magazynowane w cytoplazmie, a wydzielane zaraz po segregacji.
8.Trzustka - część zewnątrzwydzielnicza
Elektronogram przedstawia komórkę wydzielniczą pęcherzyka trzustkowego (na górze) o bardzo wyraźnej polaryzacji. Komórka w mikroskopie optycznym cechuje się dwubarwliwością: przypodstwane rejony komórki są silnie zasadochłonne, natomiast przyszczytowe obszary komórek barwią się kwasochłonnie. Dzieje się tak, ponieważ w części przypodstawnej i po bokach kulistego jądra są upakowane cysterny szorstkiej siateczki śródplazmatycznej, a także mitochondria. Nad jądrem znajdują się liczne diktiosomy aparatu Golgiego, natomiast przyszczytowa część komórki zaopatrzona na powierzchni w krótkie i grube mikrokosmki, wypełniona jest dużymi ziarnami wydzielniczymi - ziarnami zymogenu. Wydzielane są one w procesie egzocytozy i zawierają trzustkowe enzymy hydrolityczne (w postaci proenzymów) - m. in. trypsynę, chymotrypsynę, karboksypeptydazę.
Dolny obrazek przedstawia fragment siateczki śródplazmatycznej szorstkiej, na której zachodzi synteza białek, stanowiących przyszłą zawartość ziaren zymogenowych.