Bilans

Bilans jest dwustronnym zestawieniem stanów aktywów i pasywów zarejestrowanych w dniu bilansowym.

Wykazana w aktywach bilansu wartość poszczególnych grup składników majątku wynika z ich wartości księgowej uzyskanej w drodze wyceny. Problemem wyceny zajmiemy się później. Aktywa jednostki gospodarczej to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Wszystkie zapisane w tej definicji warunki muszą zostać spełnione jednocześnie. Aktywa składają się z dwóch podstawowych grup: aktywów trwałych i aktywów obrotowych.

Schemat 2. Aktywa przedsiębiorstwa

	A K T Y W A
Aktywa trwałe			Aktywa obrotowe
wartości niematerialne i prawne rzeczowe aktywa trwałe należności długoterminowe inwestycje długoterminowe długoterminowe rozliczenia m/okresowe			zapasy należności krótkoterminowe inwestycje krótkoterminowe krótkoterminowe rozliczenia m/okresowe

1. Aktywa trwałe

1. Wartości niematerialne i prawne - prawa majątkowe (np. licencja, oprogramowanie, prawa autorskie, prawa do wynalazków, patenty, koncesje, know how) i inne składniki traktowane na równi z nimi, których okres rozliczania jest dłuższy od roku a które nadają się do gospodarczego wykorzystania. Szczególnymi wartościami niematerialnymi i prawnymi są: nabyta wartość firmy oraz koszty prac rozwojowych. Należy przy tym zauważyć, że dawne składniki tej pozycji: prawo wieczystego użytkowania gruntu, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub użytkowego są nieruchomościami w środkach trwałych natomiast koszty założenia i rozszerzenia spółek akcyjnych obniżają wartość agia uzyskanego przy emisji oraz w części przekraczającej wartość agia obciążają koszty finansowe.

2. Rzeczowe aktywa trwałe:

• Środki trwałe - do środków trwałych zalicza się nieruchomości (grunty, budynki, w tym także będące odrębną własnością lokale, budowle, inwestycje w obcych obiektach i wymienione wyżej prawa), maszyny, urządzenia, środki transportu, ulepszenia w obcych środkach trwałych i inne (np. inwentarz żywy) przedmioty spełniające jednocześnie następujące warunki:

- są kontrolowane przez jednostkę (a zatem nie muszą stanowić jej własności),
- przewidywany okres użyteczności ekonomicznej jest dłuższy niż rok,
- w momencie oddania do użytkowania są kompletne i zdatne do użytku,
- są przeznaczone na własne potrzeby (w odróżnieniu od sytuacji kiedy zostały nabyte jedynie w nadziei na przyrost ich wartości).

• Środki trwałe w budowie - są to zaliczone do aktywów trwałych przyszłe środki trwałe w okresie ich budowy, montażu lub ulepszenia już istniejących środków trwałych. Można je podzielić na środki trwałe wytwarzane we własnym zakresie, środki trwałe nabyte i podlegające montażowi oraz ulepszane środki trwałe.

3. Należności długoterminowe - są to kwoty jakie jednostce winne są inne podmioty a które nie zostały zaliczone do należności krótkoterminowych. W szczególności nie będą należnościami długoterminowymi należności z tytułu dostaw i usług niezależnie od terminu zapłaty. Należności z pozostałych tytułów, których termin spłaty przekracza rok powinny zostać podzielone na część przypadającą w okresie roku od sporządzenia sprawozdania i część przypadającą na okres późniejszy. W tej pozycji wykazuje się tylko tą drugą część należności. Kwestia dotrzymania terminu przez kontrahenta nie ma wpływu na kwalifikację należności do długo- czy krótkoterminowych.

4. Inwestycje długoterminowe - aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości niematerialne i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści. O zakwalifikowaniu inwestycji do długo- bądź krótkoterminowych decyduje czas jaki ma upłynąć do osiągnięcia zapisanych w definicji korzyści.

5. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe czynne- (art. 39 ust. 1 i 2) - są to poniesione w bieżącym okresie koszty, które staną się współmierne przychodom dopiero w okresach następnych. Przykładami takich kosztów (poniesionych nakładów) są nakłady poniesione zaliczkowo (lub do chwili ich zakończenia) na prace badawcze, szkolenia pracowników, działalność reklamową i promocyjną, reorganizację czy prenumeratę.

2. Aktywa obrotowe

1. Zapasy:

• Materiały - służą na ogół do jednorazowego zużycia w jednym cyklu produkcyjnym. Przenoszą całą swoja wartość na wytworzone produkty (zapasy surowców, źródła energii - paliwa, inne - np. materiały biurowe).

• Produkty gotowe - produkty zakończone przyjęte przez kontrole techniczna. Wyroby, roboty, usługi przeznaczone do sprzedaży.

• Produkcja niezakończona - w zależności od stopnia zaawansowania w procesie produkcyjnym są to: produkcja w toku i półfabrykaty (produkty, które przeszły określoną zamkniętą część cyklu produkcyjnego i mogą stanowić przedmiot sprzedaży.

• Towary - nabyte wyroby przeznaczone do odsprzedaży w niezmienionej postaci (pakowanie, porcjowanie, butelkowanie nie zmienia istoty rzeczy).

2. Należności krótkoterminowe - obejmują ogół należności z tytułu dostaw i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów nie zaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego.

3. Inwestycje krótkoterminowe - są to aktywa finansowe, które są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, albo stanowią aktywa pieniężne,

4. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe czynne - to rozliczenia międzyokresowe, które trwają nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia bilansowego

Źródła pochodzenia środków gospodarczych (pasywa, źródła finansowania) wskazują kto wyposażył jednostkę w odpowiednie środki.

Schemat 3. Pasywa przedsiębiorstwa

	P A S Y W A
Kapitały własne			Rezerwy i zobowiązania
kapitał powierzony fundusz samofinansowania			rezerwy na zobowiązania zobowiązania długo- i krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe bierne przychody przyszłych okresów

1. Kapitały własne

Stanowią równowartość środków gospodarczych wniesionych na stałe do jednostki przez właściciela oraz wygospodarowanych przez jednostkę w efekcie jej działalności. Dzielą się na:

• Fundusz (kapitał) powierzony - reprezentuje wkład majątkowy właścicieli. Wkład jest z reguły bezterminowy, a jego wielkość może ulegać zmianie (np. emisja).

• Fundusze samofinansowania - jest to głównie kapitał tworzony z pozostającej w jednostce części zysku przeznaczonej na uzupełnienie funduszów własnych. W zależności od formy prawnej nosi on różne nazwy.

Ustawa o rachunkowości stwierdza (art. 36, ust. 1), że kapitały własne wykazuje się z podziałem na ich rodzaje i według zasad określonych przepisami innych aktów prawnych, statutem lub umową spółki. Dla zapewnienia tego ustawa przewiduje następujące składniki kapitału własnego:

1. Kapitał (fundusz) podstawowy - stanowi iloczyn ceny nominalnej akcji i liczby akcji wyemitowanych, wykazany w statucie i wpisany w rejestrze handlowym.

2. Należne wpłaty na kapitał podstawowy - (wielkość ujemna) - jest to równowartość zadeklarowanych lecz nie wniesionych wkładów kapitałowych.

3. Udziały (akcje) własne - (wielkość ujemna) - jest to równowartość skupionych akcji własnych przeznaczonych do zbycia. Jeżeli akcje te nie zostaną zbyte w uchwalonym terminie muszą zostać umorzone, powodując obniżenie kapitału własnego.

4. Kapitał (fundusz) zapasowy - Może pochodzić z następujących źródeł:

• Ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej (pomniejszoną o koszty emisji. W sytuacji kiedy koszty emisji przekraczają nadwyżkę nad wartością nominalną koszty emisji są kosztami finansowymi bieżącego okresu)

• Ze sprzedaży lub likwidacji środków trwałych, których wartość podlegała wcześniej aktualizacji.

• Tworzony ustawowo

• Tworzony zgodnie ze statutem

• Z dopłat wspólników

• Inny

Na zasilenie kapitału zapasowego spółki akcyjne mają obowiązek przeznaczać 8% zysku netto, dopóki nie osiągnie on 1/3 wartości kapitału zakładowego (podstawowego).

5. Kapitał (fundusz) rezerwowy z aktualizacji wyceny - jego zwiększeniami są dodatnie różnice z przeszacowań wartość składników majątkowych. Jest rozwiązywany z chwilą sprzedaży przeszacowywanego składnika.

6. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe - Kodeks Spółek Handlowych nie precyzuje zasad tworzenia tych kapitałów. Należy jednak pamiętać, że WZA ma obowiązek podjęcia decyzji dotyczącej podziału wyniku finansowego. Może zatem uchwalić ich przeniesienie na kapitał rezerwowy. Jeśli jednak jest to część zysku, którą planuje się wypłacić w formie dywidendy to należy wiedzieć, że może to dotyczyć tylko tej części tego kapitału, która została utworzona w ostatnich 3 latach.

7. Zysk (strata) z lat ubiegłych - część zysku netto skumulowana w poprzednich latach, co do której nie podjęto decyzji o jej przeznaczeniu. Ponadto w tej pozycji wykazane zostaną skutki błędów „podstawowych” popełnionych w minionych latach.

8. Zysk (strata) netto - wynik osiągnięty w bieżącym roku obrotowym

9. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego - (wielkość ujemna) - ustawa nie definiuje zakresu tej pozycji. Można na nią odnieść np. zaliczkę na dywidendę za bieżący rok obrotowy, która zostanie wypłacona później (po jego zakończeniu i podjęciu stosownej uchwały przez WZA).

Wartościowo kapitał własny odpowiada aktywom netto czyli różnicy pomiędzy aktywami a zobowiązaniami jednostki.

2. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania

1. Rezerwy na zobowiązania - :dla zdefiniowania pojęcia „rezerwy” konieczne jest zdefiniowanie pojęcia „zobowiązanie”. Zobowiązanie zatem, to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki. Na tym tle rezerwy zdefiniowano następująco: Rezerwy to zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Rezerwy tworzy się na:

• pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, których kwotę można w sposób wiarygodny oszacować, a w szczególności na straty z transakcji gospodarczych w toku, w tym z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego,

• przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów jednostka jest zobowiązana do jej przeprowadzenia lub zawarto w tej sprawie wiążące umowy, a plany restrukturyzacji pozwalają w sposób wiarygodny oszacować wartość tych przyszłych zobowiązań.

• odroczony podatek dochodowy

• świadczenia emerytalne i podobne

Rezerwy, zależnie od okoliczności, z którymi przyszłe zobowiązania się wiążą, tworzone są w ciężar: pozostałych kosztów operacyjnych, kosztów finansowych lub strat nadzwyczajnych. Powstanie zobowiązania, na które uprzednio utworzono rezerwę, zmniejsza rezerwę natomiast niewykorzystane rezerwy zwiększają odpowiednio pozostałe przychody operacyjne, przychody finansowe lub zyski nadzwyczajne.

2. Zobowiązania długoterminowe - są to zobowiązania, których termin wymagalności przypada w okresie dłuższym od roku od momentu bilansowego i których nie można zaliczyć do zobowiązań z tytułu dostaw towarów i usług (zobowiązania handlowe są wykazywane jako zobowiązania krótkoterminowe niezależnie od terminu zapłaty). W szczególności zalicza się do nich:

• zaciągnięte długoterminowe pożyczki i kredyty

• zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych

• inne zobowiązania finansowe

• inne zobowiązania długoterminowe.

3. Zobowiązania krótkoterminowe - to ogół zobowiązań z tytułu dostaw i usług, a także całość lub tę część pozostałych zobowiązań, które stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Zalicza się do nich:

• zaciągnięte kredyty i pożyczki (w części nieprzekraczającej roku od momentu na jaki sporządza się sprawozdania finansowe)

• zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych (w części nieprzekraczającej roku od momentu na jaki sporządza się sprawozdania finansowe)

• inne zobowiązania finansowe

• zobowiązania z tytułu dostaw i usług, niezależnie od okresu wymagalności

• zaliczki otrzymane na dostawy

• zobowiązania wekslowe

• zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń

• zobowiązania z tytułu wynagrodzeń

• inne zobowiązania, oraz

• fundusze specjalne (obowiązkowym funduszem jest Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych. Odpis na ZFŚS to planowane przeciętne zatrudnienie pomnożone przez kwotę roczną odpisu na jednego pracownika (37,5% przeciętnego wynagrodzenia za poprzedni rok lub półrocze). Odpis dokonywany jest w I kwartale i stanowi koszt uzyskania przychodu, o ile na ten fundusz utworzono odrębny rachunek bankowy (środków ZFŚS)).

4. Rozliczenia międzyokresowe - na rozliczenia międzyokresowe składają się bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów oraz międzyokresowe rozliczenia przychodów. Zgodnie z art. 39 ust. 2 Ustawy o rachunkowości jednostki dokonują biernych rozliczeń międzyokresowych kosztów w wysokości prawdopodobnych zobowiązań przypadających na bieżący okres sprawozdawczy. Do tego rodzaju zobowiązań można zaliczyć wartość usług obcych wykonanych w bieżącym roku obrotowym (lub dotyczących bieżącego roku obrotowego), na które nie miała zostać wystawiona w tym roku faktura. Typowymi rozliczeniami międzyokresowymi biernymi będą zatem rezerwy na badanie sprawozdania finansowego, rezerwy powstałe z tytułu napraw gwarancyjnych i rękojmii itp. o ile możliwe jest wiarygodne oszacowanie ich wartości. Międzyokresowymi rozliczeniami przychodów są tzw. przychody przyszłych okresów, na które składają się (art. 41):

• równowartość otrzymanych lub należnych od kontrahentów środków z tytułu świadczeń, których wykonanie nastąpi w następnych okresach sprawozdawczych, (sytuacja taka może mieć miejsce kiedy kontrahent dokonał przedpłaty lub przekazał zaliczkę na poczet świadczeń, które jednostka wykona w przyszłym okresie, np. będzie to otrzymana z góry, na kilka miesięcy, zaliczka za czynsz lokalu, który jednostka wynajmuje innej jednostce

• środki pieniężne otrzymane na sfinansowanie nabycia lub wytworzenia środków trwałych, w tym także środków trwałych w budowie oraz prac rozwojowych, jeżeli stosownie do innych ustaw nie zwiększają one kapitałów (funduszy) własnych. (Dotyczy np. subwencji bądź dotacji na zakup środków trwałych)

• ujemna wartość firmy,

• środki trwałe w budowie, środków trwałych oraz wartości niematerialne i prawne przyjęte nieodpłatnie, w tym także w drodze darowizny. (dawnej takie zdarzenie powodowało uznanie pozostałych przychodów operacyjnych)

Poza wymienionymi składnikami zobowiązań i rezerw na zobowiązania na jednostce mogą ciążyć zobowiązania warunkowe. Jest to obowiązek wykonania świadczeń, których powstanie jest uzależnione od zaistnienia określonych zdarzeń. Ich wartość wykazywana jest w ewidencji pozabilansowej i w „Dodatkowych informacjach i objaśnieniach” stanowiących integralną część sprawozdania finansowego.

Ponieważ pojęcia aktywów i pasywów odnoszą się do tego samego majątku, na który patrzymy z dwóch różnych stron, rzeczowej i finansowej, możemy zapisać:

Suma środków gospodarczych = suma źródeł pochodzenia środków

czyli

Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = Kapitał własny + Kapitał obcy

lub po prostu

Aktywa = Pasywa

Jest to podstawowe równanie rachunkowości, zwane równaniem bilansowym, wyrażające tzw. równowagę bilansowa.

Obowiązkowe składniki bilansu:

• Określenie jednostki

• Dzień, na który został on sporządzony

• Wyszczególnienie nazw i wartości poszczególnych grup

• Sumy bilansowe po obu stronach bilansu

• Datę sporządzenia bilansu

• Podpisy osób odpowiedzialnych za gospodarkę finansową i za rzetelność i prawidłowość bilansu (kierownik jednostki i główny księgowy)

Poniżej schemat bilansu oraz wzór bilansu jednostek innych niż ubezpieczyciele.

Schemat 5. Układ bilansu

AKTYWA	PASYWA
Aktywa trwałe	Kapitały własne
	Kapitały obce	długoterminowe
	(Zobowiązania
Aktywa obrotowe	I	krótkoterminowe
	REZERWY)
Suma bilansowa aktywów	Suma bilansowa pasywów

Na podstawie tego schematu bilansu można zdefiniować bardzo przydatne pojęcie kapitału obrotowego netto, nazywanego także kapitałem pracującym. Pojęcie kapitału obrotowego netto można definiować na dwa sposoby. W pierwszym z nich kapitał obrotowy netto definiowany jest jako:

Kapitał obrotowy netto (NWC) = Aktywa obrotowe - Zobowiązania krótkoterminowe

Wiedząc dalej że:

Aktywa obrotowe = Aktywa ogółem - Aktywa trwałe

Zobowiązania krótkoterminowe = Pasywa ogółem - Kapitały stałe

i podstawiając do wzoru na kapitał obrotowy netto otrzymujemy:

Kapitał obrotowy netto = Aktywa ogółem - Aktywa trwałe - (Pasywa ogółem - Kapitały stałe) = Aktywa ogółem - Aktywa trwałe - Pasywa ogółem + Kapitały stałe

Pamiętając że aktywa = pasywa w rezultacie uzyskujemy, że kapitał obrotowy netto to także:

Kapitał obrotowy netto (NWC) = Kapitały stałe - Aktywa trwałe

Schemat 6. Ustawowy wzór bilansu

A K T Y W A A. AKTYWA TRWAŁE I. Wartości niematerialne i prawne 1. Koszty zakończonych prac rozwojowych 2. Wartość firmy 3. Inne wartości niematerialne i prawne 4. Zaliczki na wartości niematerialne i prawne II. Rzeczowe aktywa trwałe 1. Środki trwałe 2. Środki trwałe w budowie 3. Zaliczki na środki trwałe w budowie III. Należności długoterminowe 1. Od jednostek powiązanych 2. Od pozostałych jednostek IV. Inwestycje długoterminowe 1. Nieruchomości 2. Wartości niematerialne i prawne 3. Długoterminowe aktywa finansowe 4. Inne inwestycje długoterminowe V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe 1. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochod. 2. Inne rozliczenia międzyokresowe B. AKTYWA OBROTOWE I. Zapasy 1. Materiały 2. Półprodukty i produkty w toku 3. Produkty gotowe 4. Towary 5. Zaliczki na dostawy II. Należności krótkoterminowe 1. Należności od jednostek powiązanych 2. Należności od pozostałych jednostek III. Inwestycje krótkoterminowe 1. Krótkoterminowe aktywa finansowe w tym: c) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne 2. Inne inwestycje krótkoterminowe IV. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

P A S Y W A A. KAPITAŁ (FUNDUSZ) WŁASNY I. Kapitał (fundusz) podstawowy II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy III. Udziały (akcje) własne IV. Kapitał (fundusz) zapasowy V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych VIII. Zysk (strata) netto IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna) B. ZOBOWIĄZANIA I REZERWY NA ZOBOWIĄZANIA I. Rezerwy na zobowiązania 1. Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego 2. Rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne 3. Pozostałe rezerwy II. Zobowiązania długoterminowe 1. Wobec jednostek powiązanych 2. Wobec pozostałych jednostek III. Zobowiązania krótkoterminowe 1. Wobec jednostek powiązanych 2. Wobec pozostałych jednostek 3. Fundusze specjalne IV. Rozliczenia międzyokresowe 1. Ujemna wartość firmy 2. Inne rozliczenia międzyokresowe

Aktywa finansowe - to aktywa pieniężne (patrz poniżej), instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach.

Aktywa pieniężne - to aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz a także aktywów inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych.

Błąd podstawowy - błąd popełniony w przeszłości i podważający rzetelność ksiąg rachunkowych oraz sporządzanych na ich podstawie sprawozdań finansowych

np. przewidywane w dniu bilansowym straty z wykonania lub zerwania już zawartych umów.

Zobowiązania finansowe - to zobowiązanie jednostki do wydania aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką, na niekorzystnych warunkach,

Kapitały stałe - suma kapitału (funduszu) własnego, rezerw na zobowiązania i zobowiązań długoterminowych

---