7. Tradycja literacka w ujęciu strukturalistycznym
(z tekstu Sławińskiego „Synchronia i diachronia…”)

• Tradycja literacka stanowi największy kontekst dzieła i to czyni z niej kluczową kategorię poetyki historycznej. Pośredniczy ona między utworem a wszelkimi całościami historycznoliterackimi- układami odniesienia (systemy ideologiczne, założenia szkoły czy grupy literackiej, sformułowana poetyka, dążenia prądu itd.)
  

• Tradycja literacka to ukierunkowany rozwój, obraz uporządkowanej rzeczywistości. Pojęcie to pomaga zrozumieć ewolucję. Literatura widziana poprzez długie trwanie, dzięki temu pojęciu daje się uporządkować.
  

• Stosunek dzieło - tradycja.
  -Utwór poetycki to przede wszystkim komunikat językowy. Rozpatrując go w kategoriach tradycji literackiej zaczynamy zajmować się systemem, który nakłada na wypowiedź pewne ograniczenia.
  -„Jednym z głównych zadań poetyki historycznej jest ustalenie, jak w różnych warunkach przedstawia się współdziałanie języka i tradycji, w jaki sposób tradycja pośredniczy między językiem a wypowiedzią literacką, wprowadzając określone zasady operowania możliwościami danego systemu językowego na jego różnych poziomach- fonologicznym, gramatycznym, leksykalnym, składniowym(…)”
  -Jeżeli zaś potraktujemy tradycję jako odrębny porządek, nie mający związku z systemem językowym, wtedy wypowiedź literacka staje się niejako „użyciem” tradycji. Język i tradycja warunkują rozwinięcie wypowiedzi.
  

• Tradycja literacka jest strukturą o złożonym stopniu złożoności. Sławiński skupia się na trzech aspektach skomplikowania struktury:
  
  1) Tradycja jest zasobem dokonań literackich, ale również jest zbiorem wielu norm literackich. Na zbiór ten składają się nie tylko normy wynikające z utworów literackich, ale także wszelkie poetyki oraz normy, które zostały wcześniej sformułowane w wypowiedziach krytycznoliterackich. Powstaje więc granica między dwoma aspektami tradycji- statystycznym i strukturalnym.
  
  Utwór jako element tradycji ma negatywne znaczenie. Dlaczego? Bo istniejące rozwiązania hamują możliwości, zamykają pewne drogi przed przyszłymi pisarskimi decyzjami. „Analiza sytuacji utworu jako składnika zastanej tradycji wymaga rozgraniczenia trzech poziomów: poziomu indywidualnej konfiguracji rozpoznawalnych właściwości utworu, poziomu klas właściwości i poziomu norm: Dzieło jako powstały już twór, wyklucza pewne dokonania. Ale jednocześnie w tej niepowtarzalności otwiera się strefa możliwości powtarzalnych. Pojawiają się normy, które mogą stanowić otwartą szansę dla nowych urzeczywistnień.
  
  Najbardziej elementarną jednostką tradycji jest norma literacka. Norma musi być jednak elementem systemu, żeby mogła współdziałać w konkretnym zespole.
  
  2) Tradycja w aspekcie strukturalnym koordynuje współistnienie szeregu różnych systemów cząstkowych. Poszczególne normy wspólnie uczestniczą w całościowej strukturze tradycji. Normy przenikają się nawzajem, tworząc wspólne pogranicza
  i obszary pomieszanych „kompetencji”.
  „Tradycja jest porządkiem o różnych stopniach strukturalnej „gęstości” i to samo można powiedzieć o dowolnym jej sektorze.”
  
  3)Tradycja stanowi równoczesność wszystkich swoich przeszłych stanów, jest przestrzenią, w której współżyją i nachodzą na siebie różne etapy rozwojowe.
  „Dowolny stan tradycji pozwala się charakteryzować jako „projekcja diachronii w synchronię.”
  „Kształtowanie się tradycji nie jest po prostu mechanicznym nawarstwianiem się faz przebiegu historycznoliterackiego, ale ustawicznym tasowaniem się warstw, nieprzerwaną reorganizacją ich układu.”
  Istnieje coś takiego jak „tradycja kluczowa”, która wyodrębnia w całościowej strukturze tradycji pewnego okresu zasób norm, które zmuszają twórców do określenia się za lub przeciw (np. model awangardowy dla poezji po 1956r.) Tradycja ta dostarcza kryteria, które pozwalają porządkować przestrzeń tradycji i orientować się w jej kierunkach. Tradycja ta odznacza się jednocześnie najmniejszym stopniem nacechowania historycznego wśród innych warstw.
  

• O dynamice tradycji decyduje współdziałanie różnych czasów. W każdym momencie tradycja zawiera swoją przeszłość, ale jednocześnie zapowiedź przyszłych stanów.

---