WYKŁAD VI / VII
1. ISTOTA RYNKU PIENIĘŻNEGO
Rynek pieniężny jest rynkiem najbardziej płynnych aktywów finansowych, służących jednostkom gospodarczym do pokrycia zapotrzebowania na kapitał obrotowy, a więc zapewniających im utrzymanie płynności finansowej. Jest to rynek instrumentów finansowych o okresie ich wymagalności do jednego roku. Jest to rynek, na którym szczególną aktywnością wykazują się instytucje finansowe (głównie banki).
2. PODZIAŁ RYNKU PIENIĘŻNEGO:
I Ze względu na terytorium działania:
Rynek międzynarodowy,
Rynek krajowy,
Rynek regionalny.
II. Ze względu na wielkość transakcji:
Rynek centralny (hurtowy),
Rynek detaliczny.
III. Ze względu na rodzaj transakcji:
Rynek międzybankowy,
Rynek skarbowych instrumentów pieniężnych
3. ROLA (FUNKCJE) R.PIENIĘŻNEGO:
Przynoszenie dochodu od wolnych w danym momencie środków pieniężnych,
Zapewnienie ciągłości w regulowaniu zobowiązań,
Umożliwienie realizacji przez państwo przyjętej polityki pieniężnej,
Oddziaływanie na podaż pieniądza i prędkość cyrkulacji pieniądza w gospodarce.
4. PODZIAŁ INSTRUMENTÓW R.PIENIĘŻNEGO:
Instrum. dyskontowe - ich wartość na rynku jest niższa od ich wart.nominalnej; wykupywane są przez remitentów po wart.nominalnej; przynoszą dochód z dyskonta; zalicza się do nich: bony skarbowe, bony pieniężne NBP, bony komercyjne przedsiębiorstw(sprzedawane ze zmniejszoną wartością), weksle
Instrum. niedyskontowe - ich wartość na rynku jest taka sama lub wyższa od ich wart.nominalnej; przynoszą dochód odsetkowy; podlegają kapitalizacji; zalicza się do nich: depozyty międzybankowe, depozyty bankowe, certyfikaty depozytowe, kredyty krótkoterminowe (ich wartość rośnie)
Instrum. rozliczeniowe - służą do bezgotówkowych rozliczeń transakcji handlowych i finansowych; zalicza się do nich: polecenie przelewu, polecenie pobrania, inkaso, akredytywę, czeki i karty płatnicze (transakcje bezgotówkowe)
5. INSTRUMENTY DYSKONTOWE:
A) BON SKARBOWY (b.s.) to instrument finansowy (papier wartościowy na okaziciela) emitowany przez skarb państwa, potwierdzający fakt zaciągnięcia krótkoterminowej pożyczki. Są emitowane na okres ich wykupu równy 8,13, 26 i 52 tygodnie. Wartość nominalna jednego b.s. wynosi 10 tyś. zł, 100 tyś. zł lub 1 min zł. Są sprzedawane w Polsce od 1991 r. na przetargach organizowanych przez Ministerstwo Finansów i NBP. Minimalna wartość b.s. na przetargu to 100 tyś. zł.
Mają postać zdematerializowaną, a ich ewidencja prowadzona jest w Centralnym Rejestrze Bonów Skarbowych prowadzonym przez NBP. Istnieje wtórny rynek obrotu b.s. zorganizowany przez banki komercyjne.
Funkcje bonów skarbowych:
Makroekonomiczne:
Fiskalna - bony skarbowe są narzędziem finansowania deficytu budżetowego
Monetarna - bony skarbowe są narzędziem kształtowania bazy monetarnej i służą do realizacji polit.pieniężnej
Mikroekonomiczna:
Regulowanie płynności finansowej podmiotów ekonomicznych.
Podstawowe wzory na bony skarbowe:
1. Wycena wartości bieżącej b.s.:
WB = WNJ*(1 - d * m/360)
2. Stopa zwrotu do wykupu w skali rocznej (YTM):
YTM = [(WN - WB) / WB] * 360/m * 100%
3. Bieżąca stopa zwrotu w skali roku (CY):
CY = [(WB1 - WBo) / WBo] * 360/t * 100%
B) BON PIENIĘŻNY NBP - Są to instrumenty dłużne emitowane przez bank centralny na okres wymagalności wynoszący 28, 91, 182 lub 273 dni. Wartość nominalna jednego bonu pieniężnego NBP wynosi 10 tyś. zł, 100 tyś. zł lub 1 min zł. Służą do ograniczania nadpłynności w sektorze bankowym. NBP oferuje emitowane bony na ogłaszanych przetargach jedynie tym krajowym bankom, które zaliczane są do tzw. dealerów rynku.
C) WEKSLE - Weksel to papier wartościowy o określonej dokładnie przez prawo wekslowe (z 1936 ) formie, charakteryzujący się tym, iż jest zobowiązaniem wystawcy (trasanta, dłużnika) do wypłacenia w określonym dniu określonej kwoty pieniężnej remitentowi (wierzycielowi).
zobowiązanie wekslowe jest samoistne, tj. oderwane od przyczyny, jaka spowodowała powstanie tego zobow., np.: od kupna towarów
umożliwia przenoszenie przez posiadacza dokumentu praw w ni zawartych na inne osoby. Pozwala to na posługiwanie się wekslem otrzymanym od 1 kontrahenta w celu zapłaty innym kontrahentom.
solidarna odpowiedzialność osób na wekslu podpisanych za jego uregulowanie w terminie
Rodzaje weksli:
Weksel własny (prosty, solą) - bezwarunkowe zobow. się wystawcy do zapłacenia ustalonej sumy na rzecz innej osoby (remitent)
Weksel trasowany (ciągniony, trata) -weksel z akceptem bankowym, czyli przyrzeczeniem pokrycia zobowiązania przez bank, który pełni funkcję trasata. Polecenie wystawcy zw.trasantem zapłacenia okr.kwoty, wydane innej osobie zw.trasatem, na rzecz osoby trzeciej zw.remitentem
Funkcje weksli:
Płatnicza:
weksel jest wręczany przy zakupie towarów (usług) zamiast zapłat gotówką; jest przyrzeczeniem
możliwość regulowania za pomocą weksla zobow
weksel dotyczy jednak przyszłej płatności, a więc zobow. wygasa dopiero po zapłacie należności wynikającej z weksla
funkcja płatnicza w ograniczonym zakresie (tj. tylko przejściowo) w stosunku do funkcji spełnianych przez pieniądz
Kredytowa:
weksel jest sposobem na odroczenie terminu płatności (tzw. kredyt kupiecki), w transakcji kupna-sprzedaży
udzielanie nabywcy krótkoterminowego kredytu (tzw. kupieckiego)
przy zaciąganiu pożyczek pieniężnych wzmacniając gwarancję ich spłaty
Banki - udzielanie kredytów zabezpieczonych wekslami, za ich spłat odpowiada nie tylko kredytobiorca, ale też wszystkie inne osoby podpisane na wekslu.
Obiegowa:
może być przez posiadacza przeniesiony na inną osobę, której również taka możliwość przysługuje
wykorzystanie w charakterze surogatu śr.płatniczego, regulując nim zbaw. wobec kontrahentów lub odstępując dokument za gotówkę przed terminem płatności
bardzo prosty sposób przenoszenia praw z tego dokumentu na inną osobę
Gwarancyjna:
służy do zabezpieczenia przyszłej płatności; stanowi rodzaj osobistego zabezpieczenia kredytów
realizowana jest często za pomocą tzw. weksla In blanco tj. niewypełnionego, zaopatrzonego jedynie w podpis osoby składającej gwarancję, względnie kaucję
weksel taki może być przez posiadacza wypełniony zgodnie z porozumieniem, tj. wówczas, gdy roszczenie powstanie i na sumę wynikającą ze wzajemnego porozumienia
Refinansowa:
może być złożony w banku do dyskonta
bank skupujący takie dokumenty potrąca odsetki przypadające na okres od daty otrzymania do daty płatności
realna wartość sumy wekslowej przed datą płatności jest zatem mniejsza niż jej wart.nominalna
S = K + (d*t/365 * K/100)
S - suma wekslowa zawierająca już należne odsetki za okres od daty wystawienia do dnia płatności weksla
d - stopa % w stosunku rocznym
t - ilość dni jaka upływa od daty wystawienia do dnia płatności
K - suma wekslowa pierwotna - bez odsetek
365 - liczba dni w roku
Indos - przenoszenie uprawnień wynikających z weksla na inne osoby. Przy indosie współdziałają 2 strony:
indosant (żyrant) - odstępujący weksel, będący dotychczasowym prawnym posiadaczem dokumentu
indosariusz (żyrantariusz) - nabywca
Żyrem nazywa się przenoszenie praw wekslowych na inną osobę lub poręczenie na wekslu za określoną osobę.
Bankowe dyskonto weksli:
zamiana weksla w banku przed upływem terminu płatności na gotówkę
forma zyskiwania gotówki przez przedsiębiorstwo na finansowanie obrotów, występująca w 2 wariantach,tj. jako udzielanie kredytów pod zabezpieczenie weksli przyjętych od klientów oraz nabycie wierzytelności wekslowej przez bank na własny rachunek
Bankowe dyskonto weksli - etapy:
posiadacz weksla (podawcza) przedkłada weksel w banku z indosem In blanco z wnioskiem o dokonanie dyskonta.
bank ocenia weksel w celu stwierdzenia czy spełnia on odpowiednie wymogi formalne, a także czy sytuacja finan. podawczy umożliwia zapłatę należności, jeżeli główny dłużnik nie wywiązałby się w terminie z zobowiązania
w przypadku uznania, że zapłata weksla w terminie nasuwa zastrzeżeń oraz, że spełnia on określone wymogi formalne, bank stawia do dyspozycji podawczy kwotę odpowiadającą nominalnej sumie weksla, pomniejszoną o odsetki obliczone wg stopy dyskontowej, jaką stosuje w dniu przyjęcia dokumentu do dyskonta
wysokość tej stopy określana jest z reguły w skali rocznej, przy czym oscyluje ona wokół stopy kredytów krótkoterminowych
przyjmując weksel do dyskonta, bank uzupełnia odpowiednio treść indosu in blanco złożonego przez klienta zamieniając go na indos pełny, wskazujący bank jako indosatariusza
w razie odmowy dyskonta bank zwraca weksel podawczy, który może unieważnić swój indos in blanco przez jego przekreślenie
Zwrot odsetek z tyt. dyskonta weksli: 0 = d*t/365 * S/100
Bankowe redyskonto weksli:
Jeżeli BC uzna za możliwe przyjęcie weksla do redyskonta, potrąca od sumy nominalnej odsetki należne do dnia płatności, obliczając je w sposób analogiczny jak bank dyskontujący. Stosuje stopę redyskonta, która jest niższa od stopy dyskontowej. Banki przyjmujące weksle do dyskonta potrącają bowiem z reguły odsetki wyższe od st.redyskontowej ogłaszanej przez BC. W tym przypadku zarobek banku dyskontującego weksel stanowi różnica odsetk między ich sumą wg st.dyskonta i redyskonta. Jeżeli BC redyskontuje weksel, to on także inkasuje należność z tego dokumentu wynikającą w terminie jej płatności. Redyskontowanie weksli przez BC to forma udzielania w specyficzny sposób kredytu refinansowego dla innych banków. Jeśli jednak chcą one zachować sobie możliwość odstąpienia dyskontowanych weksli BC, to muszą uwzględnić ogólne wymogi, jakie ten bank wyznacza przy redyskoncie.
D) BONY KOMERCYJNE PRZEDSIĘBIORSTW - Są to krótkoterminowe dłużne papiery wartościowe (KDPW) emitowane przez przedsiębiorstwa w formie weksli pieniężnych (tzw. KWIT-y, czyli komercyjne weksle inwestycyjno - terminowe) lub obligacji krótkoterminowych,
Cechy KDPW:
wysoki nominał (od 100 tyś. zł do , 1 ,mln zł),
stopa dyskontowa uzależniona od WIGOR lub oprocentowania b.s.,
wymagalność od l do 3 miesięcy,
możliwość rolowania,
nabywcy to głównie inne firmy i banki.
umiarkowane ryzyko inwestowania
Procedura emisji KDPW:
Zawarcie wstępnego porozumienia między remitentem, a agentem emisji,
Przygotowanie przez agenta memorandum informacyjnego , które obejmuje warunki emisji i ich cel, informacje remitencie, jego dane finansowe,
Przygotowanie przez agenta programu emisji,
Oferowanie papierów grupie wyselekcjonowanych inwestorów,
Uplasowanie emisji na rynku.
Kto emituje
firmy o ustabilizowanej sytuacji finanse. finanse rokujące wzrost
znane spółki
firmy międzynarodowe
6. INSTRUMENTY NIEDYSKONTOWE
A) DEPOZYTY MIĘDZYBANKOWE to transakcje polegające na przyjęciu (udzieleniu) przez jeden bank od drugiego banku ściśle określonej kwoty pieniężnej na ściśle określony czas, po z góry ustalonej stopie procentowej. Wyróżnia się dwa typy depozytów międzybankowych:
> krótkoterminowe (od 1 dnia do 1 m-ca)
> długoterminowe (od 1 m-ca do 1 roku)
Jednodniowe depozyty międzybankowe:
Overnight (O/N) - depozyt rozpoczynający się w dniu zawarcia transakcji i zapadający w następnym dniu roboczym przypadającym po dniu zawarcia transakcji
Tommorow Next (T/N) - depozyt rozpoczynający się następnego dnia po dniu zawarcia umowy i zapadający się w kolejnym dniu roboczym
Spot Next (S/T) - depozyt rozpoczynający się w drugim dniu po dniu zawarcia umowy i zapadający się w kolejnym dniu roboczym
Pozostałe depozyty międzybankowe: Każdy z nich jest zawierany wg zasady „spot”, czyli w drugim dniu po zawarciu przez banki porozumienia i kończy się w okresie tygodnia (1W), 2 tygodni (2W), miesiąca (1M), kwartału (3M), półrocza (6M) i roku (1Y).
Rynek depoz.międzybankowych spełnia dwie główne funkcje:
* Regulowania płynności w sektorze bankowym,
* Dokonywanie transakcji spekulacyjnych (komercyjnych) - dążenie do osiągnięcia zysku z różnicy między ceną za dokonane lokaty w innym banku (stopa WIGOR), a ceną przyjętych od innego banku (stopa WIBID)
B) CERTYFIKATY DEPOZYTOWE (CD) - CD to emitowane przez banki papiery wartościowe, w których emitujący je bank stwierdza ulokowanie przez deponenta określonej kwoty w charakterze depozytu pieniężnego na określony czas i procent. Są to papiery o terminie wykupu od 14 dni do 1 roku. Wyróżnia się CD imienne (podlegają umorzeniu) w razie utraty) i na okaziciela (nie podlegają umorzeniu w razie utraty. CD pełnia podwójną rolę - są źródłem krótkoterminowego kapitału dla banku i stanowią dodatkową alternatywę inwestycyjną (lokacyjną). CD są zbywalne na rynku (obrót wtórny), mogą być nabywane przez prawne i fizyczne podmioty krajowe i zagraniczne oraz mogą być wykupione przez remitenta przed terminem zapadalności.
Bony lokacyjne - posługują się nimi również inne banki, prowadzące niejednokrotnie ich systematyczną sprzedaż. Są to przeważnie specjalistyczne banki, które nie mają rozwiniętej sieci własnych placówek terenowych (np..: banki specjalizujące się w udzielaniu kredytów na zakupy samochodów). Emitują one bony pieniężne sprzedawane inwestorom głównie za pośrednictwem innych banków,pozyskując w ten sposób dodatkowe fundusze na prowadzenie własnej działalności. W latach 2002 - 03 niektóre banki emitowały bony pieniężne sprzedawane w publicznym obrocie osobom fizycznym z gwarancją.
Bony pieniężne - komercyjne:
bony komercyjne (commercial papers - CP)
krótkoterminowe pap.wart., za pomocą których firma zaciąga pożyczkę (kredyt) bezpośrednio na rynku pieniężnym, zamiast korzystania z kredytu bankowego.
7.INSTRUMENTY ROZLICZENIOWE
A) POLECENIE PRZELEWU polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku płatnika (dłużnika) na wskazany rachunek bankowy wierzyciela.
B) POLECENIE POBRANIA polega na udzieleniu przez wierzyciela dyspozycji swojemu bankowi, aby zapisał w dobro jego rachunku zgłoszoną do rozliczenia wierzytelność, a następnie obciążył tą kwotą wskazany rachunek dłużnika.
C) INKASO polega na tym, że bank prowadzący rachunek wierzyciela (najczęściej eksportera, dostawcy) na podstawie przedstawionych mu dokumentów handlowych lub finansowych pobiera (inkasuje) od innego podmiotu (płatnika, importera, odbiorcy) wymienioną w dokumentach należność pieniężną.
Obieg inkaso:
wierzyciel (dostawca) składa w swoim banku komplet dokumentów do inkaso,
bank dostawcy przekazuje bankowi odbiorcy te dokumenty,
bank odbiorcy przekazuje mu informację o nadejściu dokumentów,
odbiorca wydaje swojemu bankowi dyspozycję przelania należności na konto dostawcy,
następuje przelew środków na rachunek dostawcy.
D) AKREDYTYWA - Instrument ten polega na tym, że odbiorca (dłużnik, importer) otwierając akredytywę zleca swojemu bankowi dokonanie zapłaty za nabyte towary po uprzednim pobraniu od banku wierzyciela (dostawcy,
eksportera) stosownych dokumentów potwierdzających ich sprzedaż, dostawę itp.
Obieg akredytywy:
(1) odbiorca otwiera w swoim banku akredytywę,
(2) bank odbiorcy informuje wskazany bank dostawcy o otwartej akredytywie,
(3) bank dostawcy informuje swojego klienta o uzyskaniu potwierdzenia otwartej akredytywy,
(4) dostawca wysyła towar i przekazuje dokumenty do swojego banku,
(5) bank dostawcy przesyła dokumenty do banku odbiorcy,
(6) bank odbiorcy po otrzymaniu dokumentów, zgodnie z treścią akredytywy wypłaca na rachunek dostawcy określoną należność,
(7) po dokonaniu płatności bank odbiorcy przekazuje mu otrzymane dokumenty handlowe.
Prawo poboru - przywilej pierwszeństwa do objęcia akcji z nowych emisji. Jest prawem przysługującym akcjonariuszowi, ale z 2 strony jest pap.wart. pap.wart może być notowane na giełdzie. giełdzie przypadku nowej emisji dotychczasowi akcjonariusze mają prawo do zakupu akcji nowej emisji - jeśli nie skorzystają z niego, ich udział we własności spółki zmniejsza się. Jest to pap.wart., który oznacza prawo posiadacza akcji spółki do zakupu akcji nowej emisji po ustalonej cenie emisyjnej. Każdej akcji starej emisji odpowiada 1 prawo poboru. Liczba praw poboru niezbędnych do zakupu akcji nowej emisji zalezy od relacji liczby akcji starej emisji do liczby akcji nowej emisji. Posiadacz pr,poboru może zatem: wykonać pr.poboru i kupic akcje nowej emisji, sprzedac pr.poboru innemu inwestorowi, zatrzymac pr.poboru do dnia jego ustania i nie wykonać go.