Teorie atrybucji

Wykład VI VII

Szukanie przyczyn jako

„powszednia”aktywność



Teorie atrybucji badają mechanizmy działania „zdrowego
rozsądku”



Teorie atrybucji – naukowe teorie na temat teorii naiwnych: czyli

Jak inteligencja

wpływa na wynik

egzaminu?

W jakich okolicznościach

człowiek jest przekonany że

przyczyną uzyskanego wyniku

jest inteligencja?



Teorie atrybucji koncentrują się na zjawiska życia codziennego:

psychologia zdroworozsądkowa



Teorie atrybucji opisują i wyjaśniają jak funkcjonuje „zdrowy

rozsądek”



Kwestia przyczynowości – długa tradycja w filozofii i psychologii



Kontekst filozoficzny;

-David Hume wielokrotność jednoczesnego występowania
przyczyny i skutku

Zgromadzona wiedza – źródłem wnioskowania o
przyczynowości

PIONU

N

POŻAR

STODOŁ

Y

Przyczynowość kontekst

filozoficzny



John Stuart Mill – nieistnienie/ brak zjawiska  spostrzegane w

kategoriach przyczyny: kanon jedynej różnicy – jedna z metod
ustalania związków

Brak

pionurochron

u

POŻAR

Immanuel Kant  przyczynowość immanentną kategorią umysłu

może być spostrzegana
bezpośrednio:
np. stłuczka samochodów  wrażenie, że widzimy jak jeden

samochód niszczy



Znaczenie koncepcji przyczynowości w różnych dziedzinach

psychologii:
percepcji, motywacji (Rotter), emocji (Schachter, Singer),
psychologii rozwojowej (Piaget)

oraz Fritz Heider

Ojciec założyciel i kontynuatorzy



Fritz Heider 1896 – 1988 – twórca teorii atrybucji, autor

monografii The Psychology
of Interpersonal Relations (1958)



Harold Kelley i Edward Jones lata 60’ – podjęli i

usystematyzowali i rozwineli idee Heidera



Lata 70’ 80’ teoria atrybucji dominujacą strukturą teoretyczną

w psychologii społecznej – stosowana także w innych obszarach
np. Weiner – czynnik osiagnięć, Abramson, Seligman –
atrybucyjny model wyuczonej bezradności, stosowane w
badaniach psychologii poznawczej (myslenie przyczynowe)
rozwojowej, uczenia się zwierząt

Struktura koncepcji atrybucji

Wyznaczniki

Atrybucje

Konsekwencje

(war. poprzedzające)

Informacja
Przekonani
a
Motywacja

Spostrzega

nie

przyczyno

wości

Zachowani

a

Emocje

oczekiwani

a

TEORIE
ATRYBUCJI
(attribution
theories)

TEORIE ATRYBUCYJNE
(attributional theories)

Specyfika obszarów

Teorie atrybucji

attribution theories

Teorie atrybucyjne

attributional theories

Badanie warunków
poprzedzających
(np. w jakich
warunkach
człowiek wyjaśnia
niepowodzenie
brakiem zdolności a
w jakich trudnością
zadania?

Zmienna
niezależna -
manipulacja
informacjami o
czynnikach
poprzedzających

Zmienna zależna –
sposób wyjaśniania
zdarzenia

Badanie
psychologicznych
konsekwencji
atrybucji
przyczynowych: np.
emocjonalne
konsekwencje
atrybucji
niepowodzenia
brakowi zdolności
czy trudności
zadania

Zmienne niezależne-
manipulacja
atrybucjami
przyczynowymi

Zmienne zależne –
reakcje psychiczne
na różne atrybucje

Teoria Heidera

Teoria
wniosków
korespondentny
ch – Jones, Davis

Sześcian
atrybucyjny
Kelleya

Autoatrybucja
Bema

Model stanów
nienormalnych
-Hilton

Teoria
rodzajów
przyczyn
Kruglansky

Założenia



Podejście poznawcze -

specyfika teorii atrybucji oraz teorii atrybucyjnych;

S R

teorie atrybucji

–

jak ludzie

wybierają,

przetwarzają, przechowują,
przypominają i oceniają

informacje oraz jak

są wykorzystywane do

wyciągania

wniosków co do przyczyn

Teorie atrybucyjne

– wpływ procesów poznawczych (dotyczących przyczyn)

na zachowania i reakcje emocjonalne



Metafora naiwnego naukowca:

-

ludzie dążą do zrozumienia przyczyn zjawisk w sposób zgodny z

rzeczywistością

-

stosowane metody podobne do naukowych (tworzenie hipotez,

wyprowadzanie przewidywań, wykorzystywanie obserwacji, poszukiwanie w

warunkach sprzecznych informacji z hipotezami – korekcja założeń)



Człowiek istotą racjonalną

(opozycja wobec koncepcji

hedonistycznych: psychoanaliza)



Dokonywanie atrybucji jest funkcjonalnie użyteczne

Procesy

poznawc

ze

Podstawowe teorie atrybucji: Fritz

Heider



Podwaliny pod późniejsze teorie atrybucji: osoby/motywy
którymi się posługują  przyczyny zdarzeńadaptacyjność



Intencja osobista – protoptypem przyczyny – nie wymaga
dalszych wyjaśnień:



Przykład: Dostałeś prezent. Dlaczego? Ktoś chciał Ci sprawić
przyjemność

Okruchy gipsu na stole. Dlaczego? Pęka tynk na suficie.

Dlaczego?.................

Wystarczające wyjaśnienie

Nie wystarczające

wyjaśnienie



Skłonność do upatrywania przyczyn sytuacji w osobistych motywach i intencjach

Eksperyment Heidera i Simmlera: prezentacja filmu z figurami geometrycznymi prostokąt
„otwierał się i zamykał” inne figury trójkat i kółko poruszały się z różną szybkością i
w różnych kierunkach zadanie  opis tego co widzieli



Niedocenianie czynników sytuacyjnych

Eksperyment Heidera i Simmlera

Materiał bodźcowy

T

t

c

Zadanie: opisać co widzieli
Wyniki: opis w kategoriach intencjonalnych zachowań ludzi lub zwierząt
Przypisywanie obiektom cech indywidualnych
„Pierwszy trójkąt zamyka swoje drzwi i pojawiaja się dwa niewinne młode
stworzenia
Kochankowie w dwuwymiarowym świecie. Trójkąt (duży) obserwuje ich
młodą miłość. Otwiera swoje drzwi, wychodzi żeby zobaczyć naszego
bohatera i jego ukochana. Ale jemu nie podoba się to wścibstwo i atakuje
energicznie trójkąt numer jeden….”.

Podstawowe ustalenia teorii Heidera



Ludzie mają skłonność do strukturalizowania niejednoznacznych
zdarzeń



Atrybucja jako percepcja: nawiązanie do filozoficznych idei
przyczynowości: styczność czasowa i przestrzenna, podobieństwo 

podstawowymi wyznacznikami przyczynowości



Podział przyczyn zachowania na: wewnętrzne (osobowe) i
zewnętrzne (sytuacyjne)  dominuje strukturalizowanie w

kategoriach osobowych



Podział działań na intencjonalne/nieintencjonalne: atrybucja
rozumienie intencji



Zachowanie wypadkową sił tkwiących w otoczeniu + w jednostce
(addytywność) o sile osobistej decydują  zdolności i usiłowanie

(przemnażanie)



Możność (can) – relacja między zdolnościami a siłami zewnętrznymi
(możność rośnie wraz z trudnością zadania  tym większa im

zdolności dominują nad nieprzyjaznymi siłami zewnętrznymi

Działanie = f( siły zewnętrzne) +

zdolności x usiłowania

Działanie = f (możność x usiłowanie)



Osobista odpowiedzialność gdy przy minimalnej możności wystąpi usiłowanie

(intencje i wysiłek)

Podstawowe ustalenia teorii Heidera

c.d.



Usiłowanie zawiera:

- intencję
- Wysiłek



Możność jest poza kontrolą - usiłowanie -
kontrolowane

Wyznaczniki atrybucji intencjonalnej



Fundamentalne znaczenie atrybucji intencjonalnej: kiedy
przyjmujemy, że mężczyzna jadący w autobusie intencjonalnie
nadepnął na stopę?



Równość skutków –

czy w danej sytuacji o czyimś

zachowaniu decydują przyczyny intencjonalne czy
nieintencjonalne

Wielość skutków prowadzi do atrybucji nieintencjonalnej/

nieosobowej

Zdarzenie X

C1

C 2

C 3

E 1

E 2

E 3



Równość skutków prowadzi do atrybucji intencjonalnej/ osobowej

Osoba z intencją X

C1

C2

C3

E (cel)

Podsumowanie

• Heider  w analizie wyznaczników intencjonalnej

atrybucji rezygnuje z koncepcji przyczynowości
fenomenalistycznej (styczność czasu i
przestrzeni) na rzecz wielokrotnego
współwystępowania skutków i określonego
zachowania

Teoria wniosków

korespondentynych



Jak laicy oceniają dyspozycje innych osób? Jak obserwator na
podstawie obserwacji zachowania osoby wnioskuje o jej
dyspozycji?



Atrybucja - znajdowanie odpowiedniości między intencjami
obserwowanej osoby a zachowaniem



Dwa etapy wnioskowania:

- identyfikacja intencji
- atrybucja dyspozycji



Warunki w których wnioskuje obserwator o dyspozycjach aktora:

- aktor wiedział jakie skutki pociągnie za sobą działania (wiedza +

intencje)

- aktor posiadał swobodę działania



Korespondencja – stopień odpowiedniości między:

zachowaniem intencją trwałą dyspozycją
Wyjaśnianie zachowania  poszukiwanie odpowiedniości

/korespondencji między: działaniem, intencją aktora i
predyspozycjami

Schemat wniosków korespondentnych

Dyspozycja

Wnioskowane

Intencja

Wiedz
a

zdolności

Działanie

Obserwowane

Skutek1

Skutek 2

Skutek 3

Przykład wnioskowania



Przykład: Decyzja o ślubie z zamożnym człowiekiem skutki:

– wzrost zasobów finansowych (1);
- związek z inteligentną osobą (2)

-

związek z atrakcyjnym partnerem (3).

W przypadku braku świadomości bogactwa oraz braku

swobody wyboru partnera  eliminacja atrybucji o

znaczeniu pieniędzy



Korespondencja wysoka gdy istnieje pewność, że działanie wyraża
leżącą u jego podstaw dyspozycję – czyli uznanie, że decyzja o
poślubieniu wyraża jej pragnienie/intencję posiadania pieniędzy. Jeśli
brak pewności  korespondencja niska



Skutki nietożsame  podstawą do wnioskowania o treści

intencji:

Im więcej działanie ma nietożsamych skutków ze skutkami

innych działań – tym słabsza korespondencja.

Przykład: Partner chce mieć dzieci, lubi podróże i gotowanie a drugi nie

lubi podróży, gotowania i nie chce mieć dzieci niejasne który z 3

skutków chce osiągnąć osoba

Korespondencja-

znaczenie poziomu

aprobaty społecznej



Poziom aprobaty społecznej skutków niewspólnych: jeśli
jest aprobowany  mało diagnostyczna sytuacja (partner 1

zaburzony psychicznie partner 2 zdrowy – zdrowie psychiczne
cenione – wybór nie diagnostyczny dla dyspozycji). Zasada
działa odwrotnie – skutki niewspólne nie są powszechnie
aprobowane – bardziej pewne wnioski nt dyspozycji (np. jedyna
różnica między parterami dotyczy szacunku dla sztuki).

Liczba
skutków
niewspólnych

Zakładany poziom aprobaty społecznej

WYSOKI

NISKI

DUŻA

A
Banalna wieloznaczność

B
Intrygująca
wieloznaczność

MAŁA

C
Banalna jasność

D

Wysoka
odpowiedniość
Pewność na temat
dyspozycji

Badanie Jones’a i Harrisa

• Zmienna niezależna: informacja o warunkach napisania eseju o

Fidelu Castro: zgodnie z własnymi poglądami / pod przymusem
(1) treśc esaeju pro- Castro anty- Castro

• Zmienna zależna: ocena osoby która napisała esej
• Warunki: okres wojny Ameryki z Kubą
• Wyniki: Silniejsze atrybucje o dyspozycjach gdy poglądy

niepopularne (pro-Castro – niezgodne z aprobata spoleczną)

Esej

Nacisk

Pro-Castro

Anty-Castro

TAK

NIE

44,1

59,62

22.87

17,38

Asymetria schematów atrybucyjnych

(G. Reeder)

• Pewność wniosków – zależy od tego czy zachowania mają

negatywne czy pozytywne skutki społeczne - konsekwencja
wynikająca z modelu J i D

• Pewność atrybucji dyspozycji wzrasta w sytuacji

zachowań o negatywnych skutkach społecznych
(dziedzina moralności bardziej niż sprawności)

• INTELIGENCJA

• BRAK INTELIGENCJI

• UCZCIWOŚĆ

• NIEUCZCIWOŚĆ

+

-

+

-

+

-

+

-

Zachowa

nie

inteligen

tne

Zachowa

nie

głupie

Zachowa

nie

uczciwe

Zachowa

nie

nieuczci

we

Zachow
ania
diagnos
tyczne

Silny efekt negatywności stwierdza się w sferze moralności niż
sprawności – wysoka diagnostyczność

Czynniki nasilające

diagnostyczność; atrybucje

odpowiedzialności



Informacja o sytuacyjnych ograniczeniach obserwowanych
zachowań – mniejsza pewność atrybucji



Wartość emocjonalna wyniku zachowania – im wieksze
szkody lub im większe zyski zachowanie ma dla
obserwatora – tym sileniejsze wnioskowanie o cechach
(hedonic relevant)



Ksobność interpretacji (personalizm): kiedy działania są
interpretowane ksobnie – tym silniejsze wnioskowanie o
cechach

Teoria atrybucji Bema:

skąd wiesz,

że lubisz ciemny chleb?



Wnioskowanie na temat preferencji z zachowań



Replikacja eksperymentu Festingera i Carlsmitha - nowy
wynik: oceny obserwatorów zachowań osób badanych
takie same jak ich w stosunku do siebie taki sam
charakter wnioskowania o innych jak o własnych postawach i
cechach  jeśli ktoś kłamie za małe pieniądze musi w to

wierzyć



Założenia:

-

Człowiek uczy się rozpoznawać własne stany, cechy
analogicznie do tego jak rozpoznaje stany innych ludzi 

obserwacja zachowania

-

Im słabsze wskaźniki wewnętrzne tym większa rola czynników
zewnętrznych (tkwiących w zachowaniu i sytuacji)

-

Spostrzeganie zachowania jako zdeterminowanego sytuacyjnie
– zachowanie przestaje być podstawą wnioskowania

-

dotyczy kwestii mało istotnych

Sześcian atrybucyjny Kelley’a



Zdarzenia jednorazowe wyjaśniane „prywatnymi
teoriami” powtarzalne  wnioski indukcyjne



Zachowania powtarzane przedmiotem analiz
szczescianu Kelleya



Punkt wyjścia  zmodyfikowana zasada kanonu

jedynej różnicy użytej przez Heidera



„Skutek jest przypisywany tej przyczynie z która się
współzmienia w czasie….”(Kelly, 1967)



Kanon jedynej różnicy zmieniony na zasadę
współzmienności



Model ANOVA – ilustracja współzmienności w
kategoriach statystycznych

Sześcian atrybucyjny c.d.



Przyczyny odpowiedzialne za obserwowane zachowania
umiejscowione w:

Osoba – właściwości aktora
Cechy obiektu – cechy przedmiotu zachowania (bodziec)
Okoliczności – sytuacja w której występuje zachowanie



Przykład: Łucja odczuwa przyjemność słuchając
piosenki Dlaczego?

Bo Łucja jest ekspertem w dziedzinie muzyki – Atrybucja

do osoby

Bo piosenka jest znakomita - Atrybucja do obiektu
Bo jest w dobrym nastroju - Atrybucja do okoliczności

To której przyczynie przypisany zostanie skutek

zależy od tego z którą z przyczyn ów skutek
współwystępuje

Sześcian …cd



Aby ustalić wagę każdej z potencjalnych przyczyn
obserwator rozważa 3 rodzaje potencjalnych informacji o:

• SPÓJNOŚCI (consistency) zachowania –

czy zachowanie pojawia

się także w innych sytuacjach: Czy Łucja odczuwa przyjemność
słuchając tej piosenki zawsze?

• WYBIÓRCZOŚĆ (distinctiveness) zachowania –

czy aktor

zachowuje się w dany sposób tylko wobec tego bodźca: Czy
Łucja odczuwa przyjemność słuchając tylko tej piosenki ?

• POWSZECHNOŚCI (consensus) zachowania –

Czy inne osoby

niż aktor emitują to samo zachowanie wobec tego bodźca: Czy
inne osoby także odczuwają przyjemność słuchając tej piosenki



Analogia z klasycznym modelem czynnikowych planów

eksperymentalnych
analizowanych metodą analizy wariancji



Zestawienie kombinacji wartości wszystkich 3 informacji może dać

3 „efekty główne” (osoby, sytuacji i przedmiotu) oraz interakcyjne

Sześcian..c.d

.



Informacje o spójności, wybiórczości i powszechności
mogą wskazywać na:

 spójność – prowadzi do upatrywania przyczyn w czynnikach

zewnętrznych Łucja odczuwa przyjemność słuchając tej
piosenki w towarzystwie swojego chłopaka

 spójność – Lucja zawsze odczuwa przyjemność jak słucha tej

piosenki

 spójność

– przesłanka, że przyczyna zachowania

ulokowana w cechach
aktora (Łucji) bądź bodźca (piosenka) – mało informacyjna

 wybiórczość - Łucja odczuwa przyjemność słuchając innych
piosenek
 wybiórczość – Łucja odczuwa przyjemność słuchając tej piosenki

 wybiórczość

– przesłanka, że przyczyna zachowania

ulokowana we
właściwościach aktora (Łucji)

wybiórczość

– przesłanka że przyczyna ulokowana we

właściwościach bodźca
Wybiórczość  współzmienność obiektów i skutków

Sześcian … c.d

.

 powszechność – Tylko Łucja odczuwa przyjemność słuchając tej

piosenki



powszechność – Wszyscy słuchając tej piosenki odczuwają

przyjemność

 powszechność

– przesłanka lokowania przyczyn zachowania

w aktorze ( w Łucji)

powszechność

– przesłanka lokowania przyczyn w obiekcie

(piosenka)
Powszechność  współzmienność skutków z osobami działającymi

Integracja :

W P Lucja odczuwa przyjemność słuchając tej piosenki/ Wszyscy

słuchając jej odczuwają przyjemność – przyczyna -cechy
piosenki, obiektu
W P Łucja odczuwa przyjemność słuchając innych piosenek /

Tylko Łucja odczuwa przyjemność słuchając – przyczyną - cechy
aktora
W P Łucja odczuwa przyjemność słuchając tej piosenki / Tylko

Lucja odczuwa przyjemność słuchając tej piosenki – splot cech
aktora i przedmiotu (łucji i piosenki)
W  P Łucja odczuwa przyjemność słuchając innych

piosenek/Wszyscy słuchając piosenki odczuwają przyjemność –
różne przyczyny

Sześcian..c.d.

• Przyczyną staje się ten czynnik lub kombinacja czynników,

która towarzyszy wyjaśnianemu zachowaniu. To znaczy, że
nie występuje dana, kiedy dane zachowanie nie ma
miejsca.

NISKA

WYSOKA

Spójność

Wybiórczość

Powszechność

sytuacja

aktor

aktor

Aktor lub bodziec

bodziec

bodziec

Jak ludzie stosują sześcian?



Informacje o wybiórczości i powszechności są ekwiwalentne



Osoba dokonująca atrybucji działa jak modelowy naukowiec planujący
analizę w systemie ANOVA



Modelowy człowiek Kelley’a nieuprzedzony  jednakowo ważący każdą z

możliwych 3 hipotez



Modelowy człowiek racjonalny  poszukuje odpowiedzi testując 3

możliwości



Sposoby weryfikacji modelu: Leslie Mc Arthur prezentacja pewnego
skutku, który trzeba było wyjaśnić oraz informacje czy w odniesieniu
do danego skutku istniała  czy  wybiórczość, powszechność, spójność

Przykład: Skutek : Piotr śmieje się z komika
Powszechność: Każdy kto słucha tego komika śmieje się z niego (P)
Wybiórczość: Piotr nie śmieje się z prawie żadnego innego komika (W)
Spójność: W przeszłości Piotr prawie zawsze śmiał się z tego komika (S)
Pytanie czy: a) coś w osobie spowodowało, że reagowała w ten sposób b)

coś w komiku S spowodowało, że osoba reagowała w ten sposób; c) coś
w tych szczególnych okolicznościach spowodowało, że osoba reagowała
w ten sposób d) kombinacja a, b, c, spowodowała, że osoba reagowała
w ten sposób

Rezultaty badań weryfikujących

model



Badania potwierdziły układ:

 P;  W;  S  więcej atrybucji do OBIEKTU niż innych

atrybucji

 P;  W;  S – maksymalna atrybucja do OSOBY

-

Poszukiwanie przyczyn zdarzenia w okolicznościach – obraz
niejednoznaczny



Nierównomierne ważenie 3 rodzajów informacji

:

% wariancji sądów atrybucyjnych wyjaśnianych przez informacje

SPÓJNOŚĆ 22

WYBIÓRCZOŚĆ 1 1
POWSZECHNOŚĆ 3

sprzeczne z teorią postulująca

ekwiwalentność

wybiórczości i powszechności

Schematy wnioskowania

przyczynowego



Kelly  teorie schematów przyczynowych gdy

zachowanie nie jest wielokrotnie obserwowane 

schemat wnioskowania przyczynowego

Zdarzeni

a

jednoraz

owe

Niepełna

informacj

a

Aktywizu

ją

Atrybucje

przyczynowe przy

pomocy

schematów

wnioskowania

przyczynowego

Zasada

POMNIEJSZA

NIA

Zasada

POWIEKSZA

NIA

Wnioskowanie przyczynowe a atrybucje



Gdy niepełna informacja lub gdy wydarzenie jednorazowe –
posługujemy się schematem wnioskowania przyczynowego



Schemat wielokrotnych przyczyn wystarczających – ten sam
efekt (zachowanie) można uzyskać/ wyjaśnić na kilka sposobów a
obserwujemy jeden efekt, stosujemy go na co dzień - związany z
zasadą pomniejszania:

Przykład: Andrzej pracuje w domu mediowym otrzymując wysokie

wynagrodzenie. Skłonność do pomniejszania roli innych czynników 

pracuje tam dla pieniędzy a nie dlatego że praca go interesuje –
efekt pomniejszania



Schemat wielokrotnych przyczyn koniecznych – aby efekt
wystąpił konieczne jest łączne zadziałanie wielu czynników z których
żaden nie ma samodzielnej mocy sprawczej, stosujemy go w
warunkach ekstremalnych w odniesieniu do zdarzeń wyjątkowych

Przykład: Andrzej mając inne propozycje pracy decyduje się na pracę w

domu mediowym gdzie nie pobiera przez okres próbny
wynagrodzenia. Zależy mu na tej pracy a nie na pieniądzach Mamy
skłonność do przypisywania większej roli czynnikowi sprawczemu
wówczas gdy obserwujemy działanie czynnika o przeciwnym kierunku
– efekt powiększania

Model stanów nienormalnych

Hiltona i Slugoskiego



Zaprosiłem dziewczynę na dyskotekę a ona po pierwszym tańcu
zaczęła tańczyć z innymi chłopcami



Teoria Kelleya – nie uwzględnia analizy jak inne osoby zachowują
się w takiej sytuacji. Czy jest normalną rzeczą, że partnerzy,
którzy przyszli razem na imprezę później ze sobą nie tańczą? Czy
też nie tańczenie ze sobą w takich okolicznościach jest typowe?



Wyjaśnianie  procesem porównywania sytuacji obecnej z jakimś

kryterium porównań.



„Dlaczego coś się stało?”  przesłanką pytania jest ukryte

porównanie, np. dlaczego stało się to a nie co innego. Czyli
pytanie powinno brzmieć: „dlaczego wydarzyło się X, a nie to, co
się normalnie w tej sytuacji zdarza?”.



Postawienie takiego pytania wymaga uwzględnienia informacji o
typowości zachowania.



Zachowania spostrzegane jako typowe, nie prowadzą do żadnych
atrybucji

Model stanów nienormalnych Hiltona i

Slugoskiego

• Jeśli:

Zachowanie typowe:
zgodne ze skryptem
Dorota kupiła cos w
sklepie X

Brak atrybucji

Zachowanie nietypowe:

niezgodne ze skryptem

Dorota nigdy nic nie kupiła
w sklepie X

Atrybucje

Informacje o W i P

bo nic szczególnego
nie widzę w tym
zachowaniu

Informacje o W (Zosia nigdy nie robi
zakupów)i P (nikt nie kupuje w tym
sklepie)

Coś jest nie tak z tym sklepem
Cos dziwnego jest w Dorocie

Model stanów nienormalnych -

podsumowanie



Informacje o P, W, S  pełnią funkcję identyfikatorów

„ stanów nienormalnych”  wyjaśniających rolę czynników

sprawczych



Informacja o

•  P  stanem nienormalnym (przyczyną) jest osoba
•  W  stanem nienormalnym (przyczyną)

przedmiot

•  S  stanem nienormalnym okoliczności zdarzenia

Podsumowanie teorii atrybucji

Teoria Kelleya Teoria

wniosków
korespondent

nych

Teoria stanów

nienormalnych

Dlaczego się coś

wydarzyło
zamiast nie

wydarzyć się?

Dlaczego

dokonano
wyboru

działania X?

Dlaczego

wydarzyło się X
a nie to co

normalnie
zdarza się w tej

sytuacji

?

Jakimi wyjaśnieniami posługuje się

nauka?



Arystoteles przyczyny: sprawcze, celowe, materialne, formalne

SPRAWCZE – wyjaśnianie przyczynowe: przyczyna skutek

dlaczego

CELOWE – wyjaśnianie teleologiczne: cel - środek; po co?

Powszechnie stosowane w filozofii i naukach społecznych
Heider – naiwne wyjaśniania odwołują się do celów którym
służy dane zachowanie (intencji wykonawcy) - przyczyna to co
niezmienne dla danego zachowania – cele lepszym
wyjaśnieniem niż warunki które są zmienne
Kelly – odwrót od celów nacisk na przyczyny zewnętrzne i
wewnętrzne
Powrót do celów – teoria przyczyn Kruglanskiego

Teoria przyczyn Arie Kruglanskiego

Zachowania

Działania- przystąpienie do
egzaminu

Actions



Akt intencjonalny



Koncentracja na S



Zbędne informacje o P

Zdarzenia: wynik egzaminu
Occurrences



Nieintencjonalne konsekwencje

zachowania



Tylko zdarzenia wyjaśniane przy

pomocy
wymiarów Kelleya – w
szczególności P
Częstsze atrybucje zewnętrzne

Endogenne:
Celem działanie
samo w sobie

Egzogenne:

Instrument wobec zewnętrznego
celu

Odmienne atrybucje

:

Odwołanie tylko do celów
Częstsze atrybucje wewnętrzne

Odwołanie do celów i sytuacji
Częstsze atrybucje zewnętrzne



Przyczyny: celowe vs sprawcze

Język a atrybucje



Odpowiedź na pytanie dlaczego – generuje komunikat kierowany do siebie
lub innych: wyjaśnianie – komunikacją – posługujemy się językiem



Wyjaśnienia – przyczynowe muszą stosować się do reguł konwersacji



Konieczność integracji teorii atrybucji z filozofią języka



Maksymy konwersacji Grice’a:

- jakość – rozmówca nie powinien mówić czegoś o czym wie, że jest

nieprawdziwe

- ilości – przekazywanie wystarczającej ilości informacji do celów tej wymiany
- istotności – podawanie tylko istotnych informacji
- sposobu – wyjaśnienia powinny być zrozumiałe i uporządkowane



Wpływ maksym Grice’a na atrybucje ( gdy zdarzenia mają kilka przyczyn):

Przykład: dostarczanie o. b. informacji sytuacyjnych i osobowościowych które

mogłyby by wyjaśnić zbrodnię. Zadanie: wyjaśnienie zbrodni innej osobie o
której informowano, że ma wiedzę albo na temat osobowości albo sytuacji
Wyniki: o. b. przekazywały informacje uzupełniającą wiedzę: o sytuacji w
przypadku osoby poinformowanej o osobowości a o osobowości w
przypadku wiedzy o sytuacji

(Turnball, Slugoski

) Wniosek: reguły

lingwistyczne – determinanta komunikowanych atrybucji

Łamanie maksym Grice’a – przykłady

nieporozumień

Konwersacja I

• A; słyszałeś kto uderzył nauczyciela?
• B: nie, kto to był?
• A: Jaś
• B: Chyba zwariował
• A: Raczej nie. Niczym nie różni się od innych. Wszyscy bija tego

nauczyciela

• B: O…no to po co mówisz mi o Jaśku?

Konwersacja II

A: Słyszałeś kogo uderzył Jaś?
B:Nie, kogo?
A:Nauczyciela
B: No to nauczyciel zalazł mu za skórę
A: Chyba nie. Nauczyciel iczym nie rózni się od pozostałych. Jas bije

wszystkich nauczycieli po kolei.

B: No to po co mówisz mi o tym nauczycielu?

Maksymy Grice’a



Słuchacz zakłada, że nadawca przestrzega reguł oraz, że słuchacz wie,
że nadawca tak właśnie zakłada ( Ja wiem że ty wiesz że jak wiem)



Zgodnie z maksymą ilości poszukujący wyjaśnień nie pyta o rzeczy
znane i oczywiste, a jeśli nadawca dostarcza jakiegoś komunikatu to
są to rzeczy znaczące dla sytuacji



Zgodność z maksymami decyduje czy wyjaśnienie uznane zostanie za
dobre



Dwuetapowy proces atrybucji:

-

wyjaśnienia które wydają się spełniać maksymę ilości (wydają się
najbardziej prawdziwe)

-

Modyfikacja, selekcja w kierunku wyjaśnienia spełniającego wszystkie
reguły



Sposób zadania pytania  rodzaj dokonywanej spontanicznie atrybucji

Efekt – czasownik – przyczynowość



Wnioski explicte czy implicite? Maria lubi Elżbietę Maria zadziwia
Elżbietę – nie implikują ocen czy wniosków poza dostarczoną
informacją… a jednak…

Maria lubi Elżbietę ponieważ jest miła. Maria zadziwia Elżbietę

ponieważ jest miła.

Kto jest miły?

ELŻBIETA

MARIA



Zjawisko ukrytej przyczynowości w języku: pewne czasowniki interpersonalne

Prowadzą do różnych atrybucji przyczynowych:

Czasowniki wywołujące atrybucje do podmiotu

Czasowniki wywołujące atrybucje
do dopełnienia (przedmiotu)



Czasowniki stanu - interakcje umysłowe mimowolne stany (lubić, imponować)

Czasowniki akcji – interakcje behavioralne, dowolna aktywizacja mięśni (uderzać)



Istnienie dla obu uniwersalnych schematów werbalnych

Schematy czasowników stanu i akcji:

propozycja Brown i Fish



Przyczynowość zawarta w języku – język ukierunkowuje atrybucje

Czasowniki stanu

Czasowniki akcji

Action verb

state verb

Atrybucja do przedmiotu

Atrybucja do wykonawcy

Kasia lubi Staszka

Kasia pomaga Staszkowi

Powód zachowania leży w Stasiu

Powód zachowania leży w Kasi

Dlaczego lubisz partię X?

Dlaczego należysz do partii

X?

Odp. koncentruje na cechach przedmiotu

na cechach osoby (podmiotu)



Ludzie bardziej różnią się skłonnością do podejmowania działań (np. pomagania
innym) niż dyspozycją do stawania się przedmiotem czyichś oddziaływań ( np. bycia
przedmiotem działań pomocnych)



Odwrotnie w zakresie stanów emocjonalnych: Ludzie bardziej różnią się pod
względem wyzwalania emocji ze strony innych (bycia lubianym) niż przeżywania
emocji (lubienia)



To znajduje swój wyraz w języku:

o aktorze lepiej informują czasowniki akcji o

przedmiocie – czasowniki stanu



Błędy i tendencyjności atrybucyjne

Podstawowe rozróżnienie

Błąd/Pomyłka

Error

Błąd

atrybucyjny

Bias

Występowanie niesystematycznej
odmienności w atrybucjach od prze-
widywań modelu

Występowanie systematycznej (w
Jednym kierunku) odmienności w
atrybucjach od przewidywań modelu

Założenia modeli atrybucji



Atrybucje powinny być zdominowane tylko przez
informacje dotyczące współzmienności



Ludzie tak samo ważą informacje o powszechności,
spójności i wybiórczości



Atrybucje nie zależą od tego kogo/ czyje zachowanie
oceniamy



Ludzie poprawnie szacują prawdopodobieństwa



Wnioskowanie nie zależy od specyfiki zachowania/
wartościowości skutku

(np. sukces czy porażka

)



Wnioskowanie nie zależy od stanów emocjonalnych
bądź motywacyjnych osoby dokonującej atrybucji

(czy wyjaśniany skutek ma dla niej duże czy małe znaczenie
czy jest w dobrym czy złym humorze)

Błąd korespondencji czyli podstawowy

błąd atrybucji



Badania Mc Arthur – nie wszystkie przyczyny są wybierane z jednakowym
prawdopodobieństwem – dominuje tendencja do atrybucji osobistych



Wczesne badanie Simmela i Heidera – ruchy figur geometrycznych
interpretowane w kategoriach intencji



Heider – zachowanie aktora wypełnia pole percepcyjne obserwatora – figura
na tle sytuacji



Gustaw Ichheiser – skłonność do upatrywania przyczyn zachowań, wyników,
zdarzeń w osobach zwłaszcza w dyspozycjach wewnętrznych (cechach) a
nie czynnikach sytuacyjnych.



Taylor - przypisywanie przyczynowej roli temu co wyraziste i skupia uwagę



Eksperymenty Jones i Harris niewystarczająco pomniejszana rola atrybutów
wewnętrznych mimo, że czynniki zewnętrzne dobrze wyjaśniały zachowanie
– postawy pro i anty- Castro

Dopatrywanie przyczyn zachowań cudzych w cechach

osobowości (taki jest) czy w intencjach (tak chciał)
niedocenianie czynników sytuacyjnych i właściwości
przedmiotu (Ross)

Uwarunkowania



Rozwój poznawczy – małe dzieci nie dokonują
atrybucji dyspozycyjnych uczą się tego pod koniec
dzieciństwa



Heurystyka zakotwiczenia (Quattrone) – aktor pełni
rolę zakotwiczenia w procesie spostrzegania –
atrybucja do zachowania aktora jest pierwotna i
spontaniczna. Uwzględnianie czynników sytuacyjnych
– dostosowaniem.



Weryfikacja hipotezy Quattrone  atrybucja do osoby

– spontaniczna, wtórnie podlegająca korekcie 

zaangażowanie procesów poznawczych  utrudnia

korekcję  nasila atrybucje dyspozycyjne



Badanie: prezentowanie 2 rodzajów wypowiedzi za i przeciw

aborcji zmienne niezależne: wygłoszone pod naciskiem vs nie

(1) warunki dodatkowego zadania (przygotowywanie własnej

wypowiedzi) vs brak (2)



Wyniki: w warunkach dodatkowego zadania silniejsze atrybucje

dyspozycyjne niż w warunkach kontrolnych

Uwarunkowania c.d.



Tendencja do pomijania informacji o powszechności
zachowania (Nisbett, Borgida): świadczy o sile
przekonań na temat zachowań ludzi w pewnych
sytuacjach

Badanie: przekazywanie o.b. informacji nt osoby bodźcowej, że w

sytuacji eksperymentalnej nie udzieliła pomocy zm. niezależna:
informacja o dużej powszechności (wszyscy tak robią) vs małej
zm. zależna: atrybucje

Wyniki: dostarczone informacje nie miały wpływu na atrybucje

wewnętrzne dotyczące zachowania osoby bodźcowej

Uwarunkowania



Kassin - dwa rodzaje powszechności:

subiektywną

(implicit cocsenscus

) – oczekiwania

dotyczące tego jakie zachowanie jest najbardziej
prawdopodobne;

obiektywną – oszacowania bezwarunkowych

częstości tego typu oszacowań w populacji

wykorzystywanie tych drugich wyłącznie w sytuacjach

gdy nie kłócą się one z oczekiwaniami

Konsekwencje: oczekiwanie że typowy robotnik

zatrudniony w fabryce nie będzie kraść to informacja
że wszyscy kradną nie wpłynie na atrybucję 

„Złodziej”

Uwarunkowania c.d.



Alternatywne wyjaśnienie: wykraczanie poza dostarczone
informacje: informacja o powszechności- bardzo ważna i
dlatego uzupełniania własnymi ukrytymi założeniami (

np.

większość ludzi w innych sytuacjach udzieliłaby pomocy – tym
bardziej fakt jej nieudzielenia nasila atrybucje wewnętrzne)



Dwuetapowy model atrybucji (Trope): -

(1) identyfikacja (co

robi aktor: obserwacja zachowań, sytuacji, dostępnej wiedzy)- (2)
wnioskowanie dlaczego

(

np. zidentyfikowanego sensu zachowania,

sytuacyjnych czynników, dostępnej wiedzy)

Badanie: zm. niezależna: ekspozycja fotografii twarzy opanowanej vs

dwuznacznej Zadanie: wyobrażenie sobie tej osoby w sytuacji
lękotwórczej (rój os wpada do pokoju) vs przyjemnej (wygrała znaczna
sumę pieniędzy) zm. zależna: ocena wyrazu twarzy – identyfikacja (1)
ocena lękliwości osoby – wnioskowanie (2) Wyniki: ocena twarzy
(1) opanowanej – nielękowa niezależnie od sytuacji, twarz
dwuznaczna - zależnie od sytuacji (asymilacja) cecha - twarz
opanowana – nielękowa osoba ocena silniejsza w sytuacji lękotwórczej
niż przyjemnej dwuznaczna – b. lękowa w sytuacji lękotwórczej niż
przyjemnej

Wyniki badania

• Trope (1986)

opanowany

dwuznaczny

opanowany

dwuznaczny

Wyraz twarzy

Sytuacja lękotwórcza

Sytuacja pozytywna

Lękowość wyrazu
twarzy

Lęk – cecha

Ocena
lękowości

Wnioski z eksp. Trope

• Ocena twarzy – opanowanej brak różnic bez

względu na warunki; dwuznacznej – efekty
asymilacyjne

• Ocena cechy - Jeśli zachowanie (wyraz twarzy)

opanowane – wniosek o nielękowości ale silniejszy
w sytuacji przyjemnej zg. z zasadą
powiększania ; gdy zachowanie dwuznaczne –
wskaźniki sytuacyjne silnie zniekształcają
konstatację tego co robi aktor – zachowanie jest
dalece interpretowane jako skrajnie lękowe że
pomniejszenie tego o wpływ czynników
sytuacyjnych nie zmienia wniosku o dyspozycji.

Uzasadnienia:trójetapowy model

atrybucji



Przypisanie cechy na podstawie zachowania ma charakter
automatyczny natomiast uwzględnienie czynników
sytuacyjnych wymaga aktywizacji procesów
kontrolowanych.



Trójetapowy model atrybucji (Gilbert):
identyfikacja(1),automatyczny wniosek o cesze (2);
kontrolowana poprawka na sytuację (3).

Badanie: ekspozycja twarzy kobiety (bez fonii) wypowiadającej się w

kwestiach zm. niezależna: silnie niepokojących vs relaksujących (1)
równoległe zadanie vs brak (2) zm. zależna: ocena lęku cechy

Wyniki: w warunkach braku zadania równoległego - tematy niepokojące-

przypisywanie mniejszej lękliwości niż w tematy relaksacyjne -
różnicowanie.

Warunkach wykonywania zadania równoległego (zapamiętywania): silny lęk

niezależnie od tematu – brak róznicowania.

Dodatkowe zadanie nie utrudniało przypisania cechy ale uszkadzało branie

poprawki na czynniki

sytuacyjne

Uzasadnienia



Kulturowe ograniczenia; większe nasilenie efektu w kulturach
indywidualistycznych niż kolektywistycznych ich źródłem
specyficzne dla poszczególnych kultur doświadczenia uczenia
się

Badanie: relacje z zabójstw w gazecie chińskiej w większym stopniu

wyjaśniane czynnikami sytuacyjnymi niż opisy w gazecie amerykańskiej

Badanie eksperymentalne; paradygmat Simmela i Heidera: film

rysunkowy- ekspozycja ruchów o charakterze fizycznym (piłka poruszająca
się na boisku) i społecznym (ławica ryb) zm. zależna: wyjaśnienie przyczyn
ruchów przyczynami wewnętrznymi (elastyczność piłki, zdolności
przywódcze ryby) zewnętrznymi(sposób kopnięcia piłki, presja ze strony
innych ryb) Osoby badane: Chińczycy, Amerykanie Wyniki: brak różnic w
wyjaśnianiu nieożywionych ruchów, natomiast zdarzenia społeczne
ożywione (ryb) Chińczycy częściej wyjaśniali czynnikami zewnętrznymi (ta
ryba płynie pierwsza ponieważ polują na nią inne)

Asymetria aktor-obserwator



Zachowania cudze wyjaśniane raczej czynnikami
wewnętrznymi – własne zewnętrznymi



Jones i Nisbett – atrybucje inne dla aktora i obserwatora



Watson przejawy efektu:

Aktorzy częściej wyjaśniają swoje zachowanie cechami sytuacji niż

cechami osobowości

Obserwatorzy częściej wyjaśniają cudze zachowania cechami

osobowości wykonawców niż cechami sytuacji

Aktorzy częściej wyjaśniają własne niż cudze zachowanie cechami

sytuacji

Aktorzy częściej wyjaśniają cudze niż własne zachowania cechami

osobowości



Zarówno aktorzy jak i obserwatorzy dokonują więcej
atrybucji wewnętrznych niż sytuacyjnych



Brak różnic między aktorami i obserwatorami pod
względem częstości atrybucji dyspozycyjnych

Przyczyny asymetrii aktor-

obserwator

Poziomy wyjaśnień

Motywacyjne

Stany
emocjonalne,
pragnienia i
potrzeby
odpowiedzialne
za różnice
między
atrybucjami
osób
działających i
obserwatora

Informacyjne

Systematyczne
różnice między
informacjami na
których sądy
przyczynowe
opierają osoby
działające i
obserwatorzy

Informacyjne przyczyny



Brak wiedzy obserwatorów o zachowaniu aktora w podobnych
sytuacjach: obserwatorzy nie dysponują informacjami o
spójności i wybiórczości – sądy opierają na powszechności.

Badanie: hipoteza: nie powinno wystąpić zjawisko asymetrii gdy o. b. mają

taką samą liczbę informacji o sobie i innym (bliscy, krewni). Wyniki: liczba
dyspozycyjnych atrybucji malała wraz ze wzrostem stopnia znajomości
(Nisbett)



Perspektywa percepcyjna: aktorzy koncentrują się na
wymogach sytuacyjnych: czynniki sytuacyjne – figurą oni
sami - tłem obserwatorzy na osobie działającej: osoba
działająca – figurą a wymogi sytuacyjne – tłem.

Badanie: filmowana dyskusja z perspektywy aktorów i obserwatorów zm.

n.z : prezentacja dyskusji z różnych perspektyw: zgodnych i niezgodnych
zm. zależna ocena stopnia w jakim zachowanie aktora przypisywane
przyczynom zewnętrznym i wewnętrznym Wyniki: wzrost atrybucji
sytuacyjnych w warunkach „nowej perspektywy” w porównaniu z
pozostałymi warunkami

Storms

Eksperyment,

Storms, 1973:zmiana

perspektywy wzrokowej zmieniła typowe wzorce

atrybucyjne

• Faza I

Kam

era

A

Kam

era

B

Akt

or

A

Akt

or

B

Ob

ser

wa

tor

B

Ob

ser

wa

tor

A

Film wideo pokazujący

osobę A

A

Obserwat

or A

Obserwat

or B

B

Faza II

Nowa orientacja

Ta sama orientacja

Motywacyjne przyczyny



Różnice miedzy aktorem i obserwatorem jako atrybucje
egotystyczne (mechanizmy chroniące poczucie własnej
wartości)

Pragnienie by zdarzenia pozytywne przypisywać sobie a negatywne – sytuacji –

z perspektywy aktora; odwrotnie z perspektywy obserwatora.

• Badania: z mechanizmów autowaloryzacyjnych wynika, że różnice powinny

występować tylko w sytuacji zachowań negatywnych w przypadku
pozytywnych – maksymalizacja pozytywnych implikacji – atrybucje
wewnętrzne + odwrócenie różnicy miedzy aktorem i obserwatorem. Wyniki:–
aktorzy b. skłonni do internalizowania zachowań pozytywnych i
eksternalizowania negatywnych

(Taylor i Koivumaki) – brak replikacji – słabe

dowody na rzecz mech. autowaloryzacyjnych



Motywacja kontroli

(Miller, Norman, Wright

): zachowanie aktora wydaje się b.

przewidywalne /kontrolowalne kiedy poprzednie zachowania można przypisać
osobowościowym dyspozycjom – motywacja do sprawowania kontroli
powinna nasilić tę tendencyjność gdy zachowanie jest ważne dla
obserwatora.

Badanie: zm. niezależna: obserwacja vs poźniejsze uczestnictwo w grze

negocjacyjnej II zm. zalezna: liczba zdobytych informacji o obserwowanym
aktorze Wyniki; antycypacja własnego udziału w grze z aktorem –
deklarowany wzrost informacji na temat dyspozycji aktora.

Inne uwarunkowania



Zróżnicowany język opisu własnych i cudzych
zachowań: własne opisujemy za pomocą konkretnych
czasowników (ja krzyczałam), cudze za pomocą bardziej
abstrakcyjnych (on był agresywny):

- związki szczęśliwe oraz satysfakcja z nich - funkcją

konkretności samoopisu i opisu partnera (

bardziej „on to

zrobił” a mniej „on taki jest”



Racje vs przyczyny (Buss)  rodzaj artefaktu  źródłem

naturalna różnica w typie wyjaśnień: własne zachowania
wyjaśniane w sposób teleogiczny (

podając ich poza

podmiotowe racje

) zachowania innych wyjaśniane

przyczynowo (

odwołując się do ich trwałych dyspozycji)



Ograniczenia: słabnie w warunkach gdy własne
zachowanie jest pozytywne – wówczas atrybucja
wewnętrzna – motyw autowaloryzacyjny

Egotyzm atrybucyjny



Tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w
sposób pochlebny dla siebie: własne sukcesy
wyjaśniane czynnikami wewnętrznymi porażki
zewnętrznymi (atrybucje obronne)



Więcej dowodów na atrybucje sukcesów do własnych
dyspozycji wewnętrznych niż porażek do czynników
zewnętrznych



Atrybucja przyczynowa dotyczy zarówno wyników
własnych jak również sukcesów i niepowodzeń innych

Badania: zadanie - nauczanie operacji arytmetycznych fikcyjnych osób

wyniki uczniów ustalane przez eksperymentatorów zm. niezależna:
informacja o wysokich vs niskich efektach uczenia zm. zależna:
atrybucja Wyniki: częstsze atrybucje wewnętrzne w war. sukcesu w
warunkach niepowodzenia – cechami ucznia

Badanie j. w. + grupa kontrolna (obserwatorzy) Wyniki: obserwatorzy

rzadziej przypisywali poprawę wyników ucznia umiejętnościom
nauczycieli oraz mniej zniekształcali dyspozycyjność nauczyciela w
sytuacji poprawy i spadku wyników

Mechanizmy egotyzmu

atrybucyjnego



Motywacyjne (

self serving mechanisms) : asymetryczne atrybucje

sukcesów i niepowodzeń jako wyraz tendencji egotystycznych:
zewnętrzne atrybucje niepowodzeń prowadzą do mniej
przygnębiających reakcji emocjonalnych niż wewnętrzne.
Odzwierciedlają motywy ochrony i umacniania Ja.



Poznawcze

(Ross, Miller)- ludzie mogą dostrzegać współzmienność

między swoimi działaniami i sukcesem a nie dostrzegać między
działaniami a niepowodzeniem: w badaniu nauczyciele obmyślali
skuteczną strategię poprawy wyników – sukces przypisywany- strategii
(sobie) niepowodzenie uczniowi –

zgodnie z zasadą

współzmienności.

Potwierdza to rezultat w grupie obserwatorów 

rzadsze atrybucje wewnętrzne w warunkach sukcesu: obserwatorzy nie
są świadomi zmiany strategii tak jak nauczyciele



Sukces bardziej oczekiwany zgodny z założeniem (

w oparciu

w własne dyspozycje podejmujemy się jakiegoś działania np. wycieczki
rowerowej kiedy mam umiejętności):

źródłem sukcesu-

dyspozycja –porażki  czymś nieoczekiwanym  czynniki

sytuacyjne

 trudność korekty na podstawie jednokrotnego

niepowodzenia

Atrybucje międzygrupowe



Jak zmienia się atrybucja w zależności od płci osoby
bodźcowej, przynależności do grupy etnicznej ,
religijnej , oraz przynależności osoby dokonującej
atrybucji

Badanie: osoby bodźcowe: hinduiści i muzułmanie, osoby badane:

hinduiści zmienna niezależna: wyobrażenie, że członek grupy
własnej bądź obcej (1) zachował się w sposób pożądany vs
niepożądany społecznie (2) Wyniki: społecznie pożądane
zachowanie członka grupy własnej b. dyspozycyjne niż obcej;
niepożądane zachowanie członka grupy własnej – w mniejszym
stopniu wyjaśniano czynnikami wewnętrznymi niż to samo
zachowania członka grupy obcej

Egocentryzm atrybucyjny

Przypisywanie sobie większej odpowiedzialności

za konsekwencje wspólnie podejmowanych
działań niż skłonny jest to uznać postronny
obserwator.



Obecny zarówno w sytuacji sukcesu i porażki

Badania: zjawisko obecne w różnych sytuacjach: naturalny podział

obowiązków, wspólne rozwiązywanie zadania, ale także
uczestnictwo w drużynie koszykówki – przegrany mecz
prowokuje do częstszego przywoływania własnych działań niż
działań przeciwników aby wyjaśnić niekorzystny wynik.

Uwarunkowania egocentryzmu



Niejednakowy dostęp do informacji o własnym
wkładzie i wkładzie partnera



Wybiórczość kodowania informacji: lepiej
zapamiętujemy to co dotyczy własnego wkładu niż
wkładu innego



Wybiórcze odtwarzanie informacji: lepiej
przypominamy sobie różne elementy własnych
działań



Czynniki motywacyjne: przypisanie sobie wiekszej
odpowiedzialności za wynik  podniesienie

samooceny , poczucie sprawstwa: najsłabsze
dowody

Efekt fałszywej powszechności

Skłonność do przyjmowania nierealistycznego założenia że

inne osoby podzielają postawy, zachowania i

przekonania podmiotu

(Ross, Greene, House).



Zachowania i postawy różniące się od własnych – traktowane jako nietypowe

Badanie: prośba o noszenie przez 30 min. plakatu reklamującego kawiarnię na

terenie kampusu. Zmienna niezależna: zgoda bądź nie zmienna zależna:
oszacowanie ile studentów podjęłoby taką samą decyzję. Wyniki: niezależnie
od własnego stanowiska jednakowo oceniali, że inni podjęli by taką samą
decyzję.

Nasilony gdy:

-

kwestia ważna i angażująca emocjonalnie

-

Kwestie czy zachowania kontrowersyjne (młodzież a palenie)

-

Zachowanie – raczej reakcją na specyfikę sytuacji niż właściwości osobowości

-

Zachowania wartościowane pozytywnie

-

Szacowane postawy i zachowania stanowią mniejszość w populacji (efekt
wojowniczej mniejszości)

Uwarunkowania



Brak dostępu do informacji o zachowaniach
przeciwstawnych



Wyrazistość i dostępność percepcyjna własnych
zachowań większa – aktywizacja konkurencyjnego
punktu widzenia osłabia efekt



Walidacja własnych przekonań: wiara, że własne
przekonania odzwierciedlają obiektywną prawdę a
zachowania są racjonalne – dobrze wyjaśnia efekt w
odniesieniu do zachowań wartościowanych pozytywnie



Przeceniając powszechność własnych zachowań i
postaw neutralizujemy ich wydźwięk emocjonalny i
ograniczamy atrybucje do cech osobowości –
szczególnie w warunkach zachowań o
niejednoznacznej wartości emocjonalnej

Uwarunkowania



Dominacja efektu w odniesieniu do postaw
mniejszościowych

(por. efekt wojowniczej mniejszości)

–

sugeruje efekt regresji do średniej:
przecenianie postaw zachowań rzadkich/
niedocenianie częstych



Konsekwencja racjonalnej heurystyki poznawczej :
w warunkach braku innych informacji
wykorzystywanie informacji o własnym
zachowaniu (jego przecenianie) jest w pełni
uzasadnione.

Podsumowanie



Niedocenianie informacji o powszechności i wybiórczości –
skłonność do atrybucji wewnętrznych- podstawowy błąd
atrybucji



Zależność atrybucji od: wartościowości informacji i ważności
konsekwencji wyjaśnianego zachowania;

- konsekwencje bardziej ważą prowadząc do atrybucji wewnętrznych;
- asymetria sukcesów vs niepowodzeń – odmiennie atrybuowane w

zależności od tego czy dotyczą ja czy innych

- zachowania negatywne b. diagnostyczne (szczególnie moralne) bardziej

dyspozycyjne atrybucje niż w przypadku zachowań pozytywnych



Inne atrybucje dotyczące zachowań własnych i innych:

-

asymetria aktor-obserwator , egotyzm atrybucyjny



Zniekształcenia w szacowaniu częstości zdarzeń:

efekt fałszywej

powszechności



Atrybucje zależne od rodzaju i treści zachowania / wyniku:
atrybucje zdolności vs moralności

-

Teorie atrybucyjne

Wykład VII

Przedmiot

 Badanie psychologicznych

konsekwencji atrybucji
przyczynowych: np. emocjonalne
konsekwencje atrybucji:
niepowodzenia -brakowi zdolności czy
trudności zadania?

 Zmienne niezależne- manipulacja

atrybucjami przyczynowymi

 Zmienne zależne – reakcje psychiczne

na różne atrybucje

Kiedy najczęściej ludzie pytają

dlaczego

?

• Weiner Wong – badanie
• Zadanie wypisanie myśli które przychodzą do głowy

po przeczytaniu spreparowanych historyjek, których
bohaterowie wykonywali zadania mogące
zakończyć się sukcesem vs porażką. Wynik ten :
oczekiwany vs nieoczekiwany

• Kategoryzacja odpowiedzi:

Pytania

Atrybucy

jne

Pytania o

działania

możliwe

Wypowied

zi

ewaluacyj

ne

- nieoczekiwanych niż oczekiwanych
- negatywnych niż pozytywnych

ZAWSZE oraz w warunkach zdarzeń

Nietypowość zdarzenia stymuluje ciekawość atrybucyjną

Funkcje procesów atrybucyjnych



Ludzie zadają pytanie „dlaczego?”- czyli atrybuują w
sytuacji:

- zdarzeń nieoczekiwanych
- zdarzeń negatywnych (sukces/ porażka)



Funkcje procesów atrybucji

:

- kontroli „po co ludzie zadają pytanie dlaczego ? – wskazanie na

przyczyny zdarzeń pozwala na wypracowanie skutecznych
sposobów wpływania lub zapobiegania  stąd większa

aktywność atrybucyjna w sytuacji zdarzeń negatywnych i
niekontrolowalnych; silniejsza w stanach deprywacji kontroli i
u osób depresyjnych

- przewidywanie
- motywy autowaloryzacyjne zarówno w odniesieniu do Ja jak i ze

względu na innych

Atrybucyjna teoria osiągnięć

Weinera

• Atrybucje maja wpływ na: zachowanie, emocje i

procesy poznawcze.

• Wynik działania: (sukces /porażka) generuje pytanie

dlaczego?

• Odpowiedź (atrybucja przyczynowa) ukierunkowuje

myślenie, uczucia i zachowanie ukierunkowane na
osiągnięcia.

Wewnętrzne Zewnętrzne

Stałe

Zdolnoś
ci

Trudności
zadania

Zmienne

wysiłek

szczęście

Taksonomia przyczynowych atrybucji wyjaśnień sukcesu i niepowodzenia

.

Oczekiwania a atrybucje

przyczynowe



Oczekiwania a atrybucje co mają wspólnego?:

-

wpływ przeszłych doświadczeń:

- wpływ wyjaśnień dotyczących sukcesów /porażek



Jak atrybucja przyczynowa wpływa na kształtowanie oczekiwań po
sukcesie/porażce zależy od wymiaru stałości: sukces
przypisywany stałemu czynnikowi zwiększa efektywność
oczekiwania sukcesu w kolejnym zadaniu tego typu bardziej niż
sukces przypisywany czynnikowi zmiennemu analogicznie
atrybucje do przyczyn stałych dotyczące niepowodzenia
zmniejszają oczekiwanie sukcesu niż atrybucje do przyczyn
zmiennych



Wpływ czynników stałych i zmiennych na atrybucje niezależny od
umiejscowienia kontroli: czynniki zmienne (zarówno
zewnętrzne – przypadek i jak i wewnętrzne wysiłek- prowadzą do
takich samych zmian w oczekiwaniach w przeciwieństwie do
przyczyn stałych: zdolności (wewnętrzne) trudność zadania
(zewnętrzne)

Badania

• Weryfikacja hipotezy o związku między stałością

atrybucji a zmianami w oczekiwaniach

• Uczniowie zadanie zastępowania cyfr symbolami

Manipulacja : niepowodzenia po każdej porażce ocena:
oczekiwań co do poprawnego rozwiązania zadania (1)
oraz ocena w jakim stopniu przypisuja wynik:
zdolnościom, przypadkowi, wysiłkowi, cechom zadania

• Wyniki: osoby które wyjaśniały niepowodzenia

czynnikom stałym (zdolności i trudność zadania)

spadek oczekiwań późniejszego sukcesu niż Ci którzy
przypisywali go czynnikom zmiennym (przypadkowi i
wysiłkowi)

Atrybucyjna teoria emocji Weinera



O dążeniu do osiągnięć (oprócz oczekiwań) decyduje wartość
osiągnięcia celu (podniety) – przewidywane stany emocjonalne



Dążenie do sukcesu – doświadczanie uczucia dumy - unikanie
porażek – unikanie emocji wstydu



Emocjonalne podniety będące następstwem sukcesu /porażki
(duma wstyd) – zależne od wymiaru kontroli



Wewnętrzne atrybucje sukcesu /niepowodzenia – nasilają emocje
związane z poczuciem własnej wartości (duma i wstyd) atrybucje
zewnętrzne sukcesu /niepowodzenia – osłabiają emocje zarówno
pozytywne jak i negatywne: np. sukces tłumaczony łatwością
zadania lub niepowodzenie przypisywane pechowi nie wywołują
dumy ani wstydu



Poza emocjami dumy i wstydu: większa różnorodność
modalności stanów afektywnych towarzyszących motywacji
osiągnięć



Atrybucja zewnętrzna – nasila niektóre: gniew – gdy ktoś blokuje
odniesienie sukcesu; wdzięczność – gdy ktoś pomaga osiągnąć
cel

Badania zależności między atrybucjami i

emocjami

• I faza – identyfikacja słów oznaczających emocje związane z niepowodzeniem

oraz z sukcesem: emocje pozytywne negatywne

• Scenariusze opisujące osoby doznające niepowodzeń /sukcesów wraz z

różnymi przyczynami

• Zadanie: ocena na skalach jak silnie osoby przeżywały różnych emocji w

opisanych sytuacjach

• Wyniki:
- pewnym emocjom towarzyszyły wysokie oceny (we wszystkich sytuacjach

atrybucyjnych) np. po sukcesach silniejsze doświadczenie zadowolenia,
radości, po niepowodzeniach: smutku, zmartwienia –

emocje zależne od

wyniku – atrybucje na nie maja wpływu

- Emocje powiązane

z różnymi atrybucjami (emocje które w jednej sytuacji

atrybucyjnej były oceniane istotnie wyżej niż w innych)

- Reakcje emocjonalne na sukces/niepowodzenie sekwencyjny proces:
1) ocena zdarzenia jako sukcesu czy porażki -

emocje zależne od wyniku

2) poszukiwanie przyczyn wyniku – dokonanie atrybucji – pojawienie się bardziej

złożonej klasy emocji

zależnych od atrybucji (tabela dalej)

3) Lokalizacja przyczyny na wymiarze umiejscowienia kontroli i stałości:

określenie właściwości wymiarowych atrybucji –

emocje zależne od

wymiaru

-

Atrybucje sukcesu i niepowodzenia i główne

emocje różnicujące

Atrybucje sukcesu
Zdolności Pewność siebie
Wysiłek niestały aktywacja, intensyfikacja
Wysiłek stały relaksacja
Własna osobowość wzrost samooceny
Wysiłek i osobowość inny wdzięczność
Szczęście zaskoczenie

Atrybucje niepowodzenia
Zdolności poczucie niekompetencji
Wysiłek niestały/stały poczucie winy/ wstyd
Osobowość/ motyw. Wew. Rezygnacja
Wysiłek osobowość innych agresja
Pech zaskoczenie

Sekwencyjność - konsekwencje

(3) etap – konsekwencje: uznanie zdolności jako

wewnętrznej przyczyny doświadczenie emocji
wstydu

Wymiar umiejscowienia kontroli emocje

związane z samooceną :

pozytywne wywołane przez wewnętrzne atrybucje

sukcesu

negatywne w skutek wewnętrznych atrybucji

niepowodzenia

Wymiar stałości emocje towarzyszące

przewidywaniu sukcesu/porażki (strach, nadzieja):
niepowodzenie przypisane stałym czynnikom –
strach obawa; atrybucja do czynników zmiennych -
nadzieja

Reakcje emocjonalne na sukces

/porażkę :

sekwencyjność procesu atrybucji

 Ocena wyniku jako sukces czy porażka

emocje zależne od wyniku kolejne
atrybucje emocje zależne od atrybucji
określenie właściwości wymiarowych atrybucji
(stała, wewnętrzna) wzbudza emocje
zależne od wymiaru

Wpływ atrybucji na

zachowanie

• Które zadanie (różniące się stopniem trudności)

wybierze osoba?

• Dążenie do otrzymania diagnostycznej informacji
• Zadanie o sredniej trudności najbardziej

diagnostyczne

• Badania dowodzą preferencji zadań o średniej

trudności (motyw racjonalny)

Wpływ atrybucji na wytrwałość i

wykonanie

• Badania Meyera – szybkość wykonywania zadania;
• Osoby które niepowodzenie przypisywały stałym

czynnikom (trudności zadania, zdolnościom)  więcej

czasu przy rozwiązywaniu następnego niż ci którzy robli
to w mniejszym stopniu

• Osoby które przypisywały niepowodzenie czynnikom

zmiennym (pech, brak wysiłku)  szybciej wykonywali

następne zadanie niż ci którzy ich nie uwzględniali

• Terapeutyczne działanie zmiany atrybucji: można

zwiększyć wysiłek i poprawić wykonanie gdy nauczy się
przypisywać niepowodzenie brakowi wysiłku
(zmiennemu czynnikowi)

• Osoby o  motywacji osiągnięć sukces – czynniki

wewnętrzne niepowodzenie - wewnętrzne

• Osoby o  motywacji osiągnięć odwrotnie

Atrybucyjna teoria depresji i

wyuczonej bezradności



Model wyuczonej bezradności Seligmana - badania nad
zwierzętami: konsekwencje deficyty behavioralne (bierność),
poznawcze (trudności uczenia się) emocjonalne (apatia, redukcja
agresji).



Badania z udziałem ludzi (hałas nie do uniknięcia vs redukowalny
(1 faza) S awersyjny (II faza) osoby z grupy kontrolnej częściej
dążyli do usunięcia S



Oczekiwanie braku możliwości kontroli – kluczowa kategoria
wyjaśniająca



Poznawczy charakter – deficyty skutkiem oczekiwania, że
przyszłych zdarzeń nie da się kontrolować

Informacje

o braku

kontroli

Oczekiwania

braku

możliwości

kontroli

Wyuczona

bezradnoś

ć

Atrybucyjne przeformułowanie wyuczonej

bezradności



Teoria wyuczonej bezradności dobrym wyjaśnieniem
depresji:

osoby depresyjne powinny różnić się od zdrowych ze

względu na oczekiwania dotyczące braku możliwości kontroli:
mniej zmieniają oczekiwania dotyczące przyszłego sukcesu po
pomyślnym wykonaniu zadania. Badania Seligmana i Millera
potwierdziły hipotezę: osoby depresyjne reagowały na sukces tak
jak gdyby zdarzył się przypadkiem

.



Ograniczenia:

- brak przewidywań co do zróżnicowania warunków sprzyjających

długotrwałym lub/i uogólnionym symptomom vs specyficznym
/parcjalnym objawom wyuczonej bezradności

- Model wyuczonej bezradności nie wyjaśnia typowego objawu

depresji: doświadczania poczucia winy i przyjmowania
odpowiedzialności za negatywne zdarzenia (co sugeruje kontrolę)

Przeformułowany model wyuczonej

bezradności

• Schemat

Obiektywn

y brak

zbieżności

miedzy

zachowani

em a

wzmocnie

niem

Spostrzega

nie

obecnego i

przeszłego

braku

zbieżności

Atrybucja

obecnego

i

przeszłeg

o braku

zbieżności

Oczekiwa

nie

przyszłeg

o braku

zbieżności

Symptom

y

bezradno

ści

Atrybucyjne przeformułowanie modelu

wyuczonej bezradności - Abramson



Atrybucje przyczynowe na skalach;

- Kontroli , stałości (jak Weiner)
- Globalność



Każdy z wymiarów odpowiedzialny za inne symptomy bezradności:

-

Kontrola

- decyduje braku związku między zachowaniem a

wzmocnieniem – brak zbieżności – wątpliwość co do własnej wartości:



- gdy brak zbieżności przypisany czynnikom wewnętrznym –

bezradność osobista;



-

gdy zewnętrzna atrybucja niepowodzenia –

bezradność uniwersalna



- stałość w czasie

- decyduje o tym jak długo trwa bezradność: gdy

brak zbieżności przypisuje się czynnikom wewnętrznym bądź
zewnętrznym ale spostrzeganym jako względnie trwałe (własna
niezdolność czy sytuacja ekonomiczna) –

bezradność chroniczna



-

gdy brak zbieżności wyjaśnia się czynnikami zmiennymi (brak wysilku

czy przypadek) –

bezradność tymczasowa



Ogólność-

brak zmienności wyjaśniany czynnikiem ogólnym –

bezradność globalna vs specyficzna



-

Atrybucyjny model bezradności i

depresji



Schemat :

KONTROLA

Bezradn

ość

osobista

W

Bezradno

ść

uniwersa

lnaZ

Stałość w

czasie:

Bezradn

ość

chronicz

na:

Z/W i T

Bezradn

ość

tymczas

owa

Z/W Zm

Ogólność/parcjal

ność bezradności

Global

na

specyfic

zna

Styl atrybucyjny – jako czynnik

ryzyka



Czynniki sytuacyjne „realność samych złych zdarzeń” oraz
osobowościowe wpływają na formułowanie określonych wyjaśnień
przyczynowych.

• Styl atrybucyjny  czynnikiem osobowościowym
• Styl atrybucyjny  stosowanie stałych, wewnętrznych i globalnych

atrybucji przyczynowych  zwiększa ryzyko depresji i bezradności pod

wpływem zdarzeń nie podlegających kontroli

Badania:
- porównywanie atrybucji osób depresyjnych i niedepresyjnych w

warunkach labolatoryjnych w odniesieniu do zdarzeń hipotetycznych i
rzeczywistych: związki między wynikami inwentarzy depresji a
próbkami myślenia atrybucyjnego

- Badania prospektywne: styl atrybucyjny i wskaźniki depresji w 2

punktach czasowych

- badanie reakcji na krytyczne realne zdarzenia życiowe (operacja,

uwięzienie, niepowodzenia) i dokonywanymi atrybucjami

- eksperymentalne: oddziaływanie sztucznie indukowanej porażki –

pomiar atrybucji

Wyniki badan nad stylem

atrybucyjnym



Wysokie wyniki w Inwentarzu depresji Becka wiążą się z
tendencją do przypisywania niepowodzenia czynnikom
wewnętrznym, globalnym i stałym. Brak roztrzygnięcia co
jest przyczyna co skutkiem?



Badania prospektywne: u osób u których 1 pomiar
wykazywał styl deprecjogenny częściej wystepowała
depresja w trakcie 2 pomiaru. Wskaźniki depresji z 1
pomiaru nie były predyktorami stylu atrybucyjnego przy 2
pomiarze – dowód na przyczynowa rolę atrybucji w
powstawaniu depresji. Uczniowie ocenieni poniżej
poziomu aspiracji – szczególnie depresyjni gdy dominował
styl deprecjogenny



Osoby skłonne poszukiwać przyczyn realnych
negatywnych zdarzeń w czynnikach wewnętrznych,
stałych i globalnych – przejawiają więcej reakcji
depresyjnych i mniej adekwatne zachowania zmierzające
do poradzenia sobie z krytycznym zdarzeniem

Zastosowania zasad atrybucji



Trening zmiany atrybucji założenia: zmiana atrybucji
niepowodzenia do wewnętrznych, stałych przyczyn na atrybucje
do innych zmiennych przyczyn np. brak wysiłku /przypadek
pozwolą:

- utrzymać po niepowodzeniu stosunkowo wysokie oczekiwania
- uwzględnienie przypadku nie prowadzi do emocji związanych z

poczuciem własnej wartości (wstyd)

- emocja wywołana brakiem wysiłku (poczucie winy) – motywujące

znaczenie

Zmiana w myśleniu prowadzi do zmiany w emocjach i

zachowaniu

Etapy treningu zmiany atrybucji:

Diagnoza

Identyfikacj
a jednostek
o
niekorzystn
ym stylu
atrybucyjny
m

Terapia

Techniki zmiany
atrybucji:
zwiększyć
wysiłek,
informacja że
innym też się
nie udało
dostarczenie
informacja o
współzmiennoś
ci

Ewaluacja:

-zwiększenie atrybucji w
pożądanym kierunku
-przekonanie że wyniki zależą od
przyczyn zmiennych (strategia,
wysiłek)wyższe oczekiwania
początkowe, mniejszy spadek po
niepowodzeniu
-redukcja przekonania ze złe
zachowanie innych umyślne
-wzrost poziomu wykonania i
wytrwałości
- poprawa ocen na egzaminie
magisterskim

Bibliografia

• B. Wojciszke (2002). Człowiek wśród

innych ludzi Warszawa wyd.r.3.
Scholar s. 99-135

• M. Lewicka (2000). Procesy atrybucji

(w) J. Strelau (red.) Psychologia t.3 s.
45 – 68.