MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE
WYKŁAD VI 19.01.2009
Do czynników, które wpłynęły i wpływają na kształtowanie się internacjonalizacji (również proces globalizacji) zaliczamy:
- postęp naukowo - techniczny
- konkurencja międzynarodowa
- polityka ekonomiczna państwa
Technglobalizm (globalizm technologii) - rosnące umiędzynarodowienie, tworzenia, stosowania, rozprzestrzeniania technologii.
Kompresja czasu - znajduje swoje odzwierciedlenie w stosowaniu elastycznych systemów produkcyjnych, w skróceniu cyklu życia produktu, prowadzenie wspólnych prac budowlanych.
Kompresja przestrzeni - wpływa na przepływ produkcji i zintegrowanie podmiotów zlokalizowanych w różnych krajach.
Etapy umiędzynarodowienia (internacjonalizacji):
- rozwój w skali krajowej
- umiędzynarodowienie sfery wymiany przejawiające się rozszerzeniem terytorialnego zakresu działalności
- podejmowanie za granicą bezpośredniej działalności produkcyjnej, usługowej lub handlowej
- następuje pełna internacjonalizacja poczynań przedsiębiorstwa, zmierzająca do globalizacji.
Korporacja transnarodowa - firma prowadząca działalność produkcyjną, usługową itp. w co najmniej dwóch krajach i posiadająca również w co najmniej w dwóch krajach swoje filie albo oddziały. Mogą one być w całości lub w części własnością tej firmy macierzystej i działać pod jej kontrolą.
Za firmę globalną uznaje się taką, która sprzedaje swoje produkty i usługi na całym świecie, ma międzynarodową sieć sprzedaży, oraz wyposażenie produkcyjne umożliwiające uzyskanie przewagi konkurencyjnej w wyniku wykorzystania skali operacyjnej i technologii w przekroju światowym.
Eklektyczna teoria BIZ według Dunninga
Teoria ta w celu kompleksowego ujęcia zagadnienia, łączy trzy teorie wyjaśniające różne aspekty inwestycji zagranicznych.
Teoriami tymi są:
- teoria monopolistycznych korzyści
- teoria lokalizacji
- teoria internacjonalizacji
Podstawę teorii Dunninga stanowi założenie, iż aby przedsiębiorstwo zainwestowało za granicą muszą wystąpić 3 elementy tworzące tzw. paradygmat OLI:
- własność (ownership)
- lokalizacja (location)
- internacjonalizacja
NPP - nowy paradygmat rozwoju
Otoczenie przedsiębiorstwa międzynarodowego
Mikro i makro otoczenie przedsiębiorstwa
- do podstawowych elementów makrootoczenia należy zaliczyć: warunki demograficzne i społeczne, ekonomiczne, przyrodnicze, polityczne, kulturowe, a także prawne i techniczne.
- do czynników mikrootoczenia należą: dostawcy, klienci, konkurenci, właściciele, związki zawodowe, sojusznicy strategiczni oraz regulatorzy.
R.W. Griffin wyróżnia również otoczenie wewnętrzne w skład którego wchodzą: zarząd, pracownicy.
Elementy makrootoczenia wg A. Kotlera
1) Otoczenie demograficzne
- ogólnoświatowa eksplozja demograficzna
- struktura wieku determinująca potrzeby
- grupy etniczne
- struktura wykształcenia
- struktura gospodarstw domowych
- zmiany w strukturze zatrudnienia
- migracje ludności
2) warunki ekonomiczne
- siła nabywcza i związane z nią czynniki: poziom dochodu, ceny, oszczędności, zadłużenie
- system gospodarczy
- infrastruktura
- elementy prawno - administracyjne
- powiązania międzynarodowe różnych rynków i wzrost ich współzależności, wzrost liczby inwestycji zagranicznych, liberalizacja handlu w wymianie światowej
- przekształcanie rynków masowych w mikro rynki
- zjawisko luki dochodowej oddziałuje na poszczególne podmioty i rynki
3) otoczenie naturalne
- posiadane surowce
- możliwości pozyskania surowców (koszty pozyskania energii)
- działania ekologiczne (poziom zanieczyszczenia, regulacje administracyjne na rzecz ochrony środowiska)
4) otoczenie technologiczne
- nowe technologie wpłynęły na możliwość osiągania coraz lepszych efektów skali, a także zmiany w samej produkcji, znaczne jej zautomatyzowanie i uproszczenie
- nowe technologie transportowe
- szybsze technologie obiegu informacji
5) otoczenie kulturowe
- wartości podstawowe - rodzina, małżeństwo, praca, wiara
- język
- subkultury
- wartości drugorzędne - postrzeganie siebie samych, postrzeganie innych ludzi
6) otoczenie polityczne
- stabilność rządu, regulacje administracyjno prawne, umowy międzynarodowe itp.
Elementy mikroekonomiczne otoczenia przedsiębiorstwa:
konkurentów - inne organizacje, które konkurują z przedsiębiorstwem o różne zasoby, najczęściej tym zasobem są pieniądze klientów.
klientów - do tej grupy należą wszelkie podmioty, które płacą za produkty lub usługi oferowane przez przedsiębiorstwo.
dostawców - wszelkie jednostki dostarczające zasobów innym organizacjom
regulatorów - najczęściej konkretne instytucje, które zostają powołane przez rząd w celu kontroli i oddziaływania na politykę i funkcjonowanie przedsiębiorstwa
siłę roboczą - aby organizacja mogła istnieć, musi posiadać zasoby ludzkie, czyli pracowników; ich wpływ na organizację rośnie wraz ze stopniem ich zorganizowania, np. w grupę nacisku, jaką są związki zawodowe.
właścicieli - wszelkie osoby posiadające prawa własności do organizacji; zmiany we współczesnej gospodarce spowodowały zwiększenie zainteresowania tej grupy działalnością przedsiębiorstw, których są właścicielami.
sojuszników strategicznych - jest to grupa organizacji podejmująca współpracę z przedsiębiorstwem w celu realizacji wspólnego przedsięwzięcia
PARADYGMAT OLI: EKLEKTYCZNA TEORIA J.H. DUNNINGA wyjaśniająca przepływy BIZ i ekspansję KTN
Najbardziej popularną teorią, która wyjaśnia w miarę całościowo motywy podejmowania BIZ i determinanty działalności KTN, jest bezsprzecznie eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej, której autorem jest J.H. Dunning. Pierwszą jej wersję przedstawił on w 1973 r. Od tej pory ciągle ją modyfikuje, wzbogaca i rozszerza o nowe aspekty.
Teoria Dunninga stanowiła od początku mistrzowską kompilację (lub syntezę) i rozwinięcie dorobku trzech wcześniejszych teorii cząstkowych. Wykorzystując je, Dunning zaprezentował własną teorię, która zwana jest paradygmatem OLI, od pierwszych 3 angielskich słów: ownership (O), location (L) oraz internalization (I), które określają źródła 3 grup podstawowych przewag KTN wyodrębnionych przez autora.
Pierwszą z nich są przewagi o charakterze oligopolistycznym, jakimi odznaczają się poszczególne KTN z racji posiadanego przez nie prawa własności szeroko pojętych aktywów. Dlatego też nazywane są one specyficznymi przewagami własnościowymi (ownership specific advantages)
Drugą grupę tworzą przewagi KTN z tytułu specyfiki lokalizacji ich działalności ekonomicznej (location specific advantages)
Trzecia grupa to specyficzne przewagi związane z internalizacją KTN (internalization incentive advantages)
Paradygmat OLI - przewagi własnościowe
Niepowtarzalne przewagi typu oligopolistycznego, które wynikają ze specyfiki samej natury KTN, a zwłaszcza z własności unikalnych aktywów, pozwalają poszczególnym korporacjom globalnym podejmować BIZ i konkurować skutecznie z innymi firmami tego typu oraz z firmami lokalnymi w krajach przyjmujących.
Najpierw Dunning dzielił te przewagi na trzy niezbyt precyzyjnie rozgraniczone podgrupy, zaś w latach 90. oraz w obecnej dekadzie systematyzuje je w dwie podgrupy (lub „wiązki”, jak określa to trafnie Zorska):
1) przewagi wynikające z posiadania specyficznych zasobów i umiejętności
2) przewagi będące efektem wspólnego zarządzania przez kierownictwo firmy macierzystej wszystkimi filiami wchodzącymi w skład danej KTN.
Na szczególną uwagę zasługują atuty oparte na wiedzy oraz tzw. aktywa relacyjne (relational assets, co Zorska tłumaczy chyba niezbyt jasno jako „atuty relacyjne”). Chodzi tu o gotowość i umiejętność KTN do uzyskania dostępu, tworzenia, wykorzystania i koordynowania wszelakich zasobów oraz zdolności, które są niezbędne celem ustanowienia optymalnie korzystnych międzyludzkich powiązań (stosunków czy relacji), jak też stałej poprawy jakości takich powiązań wewnątrz samej korporacji oraz w jej kontaktach z otoczeniem zewnętrznym.
Paradygmat OLI - przewagi lokalizacyjne
Przewagi lokalizacyjne to - według interpretacji Dunninga - zestaw przesłanek decydujących o wyborze przez KTN konkretnego kraju goszczącego, a ściślej mówiąc - o wyborze nie tylko kraju, lecz także konkretnej dziedziny (branży) i określonego przedsiębiorstwa zagranicznego, które jest przejmowane przez firmę macierzystą lub konkretnego miejsca lokalizacji nowo tworzonej filii zagranicznej, w ramach ekspansji inwestycyjnej (BIZ).
Zdaniem omawianego autora, o wyborze miejsca lokalizacji BIZ decydują następujące determinanty: czynniki rynkowe, występowanie barier rynkowych (lub brak takich barier), koszty pracy, kapitału i technologii w miejscu przewidywanej lokalizacji, klimat inwestycyjny, stopień rozwoju infrastruktury i inne okoliczności działania w kraju przyjmującym BIZ.
W ostatnim okresie rozważania Dunninga dotyczące lokalizacji zostały wzbogacone w szczególności o szerzej omówiony w podręczniku Zorskiej „model geograficznie osadzonych źródeł działań, zasobów, i wiedzy”, który w skrócie określany jest mianem modelu ARK (A - activities; R - resources; K - knowledge)
„Geograficzne osadzenie” powyższych trzech czynników polega na ich umiejscowieniu w konkretnym regionie geograficznym kraju lokaty BIZ lub w skupisku branżowym (cluster), które nazywane jest też po polsku klasterem, oznaczając zgrupowanie współpracujących ze sobą firm.
Paradygmat OLI - przewagi internalizacyjne
Zdaniem Dunninga, u źródeł internalizacji, tj. procesu zastępowania przez KTN transakcji prowadzonych poprzez rynek zewnętrzny operacjami wewnątrzkorporacyjnymi, leżą strukturalne i endemiczne zniekształcenia mechanizmu rynkowego.
Pierwsze wynikają bądź z monopolistycznego charakteru rynku, bądź z interwencjonizmu ekonomicznego państwa. Natomiast powodem zniekształceń endemicznych jest ryzyko i niepewność działania, brak wystarczających informacji rynkowych, jak też ograniczenia racjonalności zachowań podmiotów ekonomicznych.
Przewagi wynikające z internalizacji działalności KTN polegają - według Dunninga - nie tylko na wyeliminowaniu kosztów transakcyjnych, ale również na takich korzyściach jak: właściwa ochrona posiadanych technologii i marek produktów, zapewnienie lepszej jakości wyrobów, uzyskiwanie pozytywnych efektów ze wspólnego marketingu, planowania, kontroli i koordynacji działalności filii przez firmę macierzystą itp.
W ostatnim okresie do rozważań Dunninga na temat przewag internalizacyjnych zostały włączone korzyści wiążące się z tzw. ładem korporacyjnym (corporate governance) oraz efekty tworzenia sieci (tzn. jak definiuje Zorska - zbioru węzłów i łączących je wzajemnych powiązań).
Paradygmat OLI a nowy paradygmat rozwoju
W artykule opublikowanym w kwietniu 2006 roku Dunning po raz kolejny dość gruntownie zmodyfikował i wzbogacił własną eklektyczną teorię produkcji międzynarodowej, w oparciu o opracowany przez siebie nowy paradygmat rozwoju.
Ten new development paradigm (NDP) został przez niego przygotowany przy wykorzystaniu dorobku 3 laureatów Nobla w zakresie ekonomii z ostatnich lat: koncepcji celów rozwoju według teorii A. Sena, roli instytucji w ujęciu D. Northa (tj. ekonomii instytucjonalnej) oraz koncepcji transformacji (w kontekście procesu globalizacji) wg podejścia J. Stiglitza.
Zaproponowany przez Dunninga model nowego paradygmatu rozwojowego jest przejawem kompleksowego, multidyscyplinarnego i niezmiernie szerokiego podejścia, zarówno do finalnych celów (ends), jak też do środków (means) rozwoju.
Przy tym autor systematyzuje wszystkie cele i środki rozwoju, wyodrębniając 3 sfery działania: ekonomiczną (economics), socjologiczną (sociology) oraz religijną, czyli - ekologii moralnej (religion: moral ecology).
Próbując ściśle powiązać środki działania z celami rozwoju, Dunning wskazuje na konieczność wieloprzyczynowej (multicasual) i wielopłaszczyznowej (multifaceted) analizy holistycznej oraz stosowania modeli statycznych i dynamicznych typu porównawczego.
Dalej omawiany autor przedstawia głównie uczestników, czyli podmioty procesu rozwoju, określając je mianem udziałowców (stakeholders) lub graczy (players)
Według jego opinii, są to: rynki, rządy, organizacje społeczeństwa obywatelskiego oraz jednostki ponadnarodowe (supranational entities).
Ponadto Dunning podkreśla konieczność zapewnienia rosnącej partycypacji (czynnego udziału) i większej lokalnej odpowiedzialności za własne losy (local ownership), a także zagwarantowania kluczowej roli instytucjom i organizacjom pozarynkowym (extra -market) w procesie rozwoju.
Następnie autor przedstawia kolejną zmodyfikowaną wersję teorii eklektycznej, włączając do niej główne elementy NDP.
Do przewag własnościowych dodał specyficzne instytucjonalne przewagi komparatywne KTN, tj. zachęty wykorzystywane przez firmę dla optymalnego wykorzystania jej działań, zasobów i wiedzy (ARK).
Analizę przewag lokalizacyjnych na szczeblu kraju goszczącego łączy z głównymi 4 typami BIZ (tj. poszukujące rynków, zasobów, efektywności i aktywów), znacznie rozszerzając listę determinant ekonomicznych i przyporządkowując poszczególne determinanty określonym typom BIZ.
W rozważaniach na temat przewag internalizacyjnych, uwzględnia skutki globalizacji, różnicując analizę w odniesieniu do KWR i KSR (krajów wysoko rozwiniętych i krajów słabo rozwiniętych).
Wykład 6
- 3 -