2 grudnia 2003
FUNKCJE TURYSTYKI
Turystyka znajduje odzwierciedlenie w różnych sferach życia tj.: społecznej, psychologicznej, kulturowej, przestrzennej i ekonomicznej. Dzięki temu spełnia ona określone funkcje, pojmowane jako skutki jej rozwoju dla tych licznych sfer współczesnego życia.
Specjaliści wyróżniają pozytywne funkcje turystyki, gdy wywiera ona korzystny wpływ na turystów, otoczenie bądź gospodarkę, zwane eufunkcjami oraz negatywne, zwane dysfunkcjami.
Poniżej przedstawiam układ funkcji współczesnej turystyki, który klasyfikuje skutki ekspansji turystyki i jej wszechobecność w życiu.
Funkcja wypoczynkowa
Turystyka wypoczynkowa przede wszystkim sprawia przyjemność i jest źródłem radości życia. Jej rozwój jest konieczny do odnowy i utrzymania sił fizycznych oraz psychicznych człowieka, zużytych w czasie pracy i poza nią.
Wyróżniamy dwie zasadnicze formy wypoczynku: bierny i czynny. Podczas wypoczynku biernego powstrzymujemy się od jakiejkolwiek aktywności fizycznej lub umysłowej, natomiast wypoczynek czynny polega na aktywności fizycznej lub umysłowej o różnej intensywności, ujętej w ramach zorganizowanych zajęć, w tym również turystycznych.
Celem wypoczynku jest zawsze likwidacja zmęczenia. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż niepełny wypoczynek prowadzi często do kumulowania się zmęczenia i przechodzi w stan wyczerpania, grożącego niebezpiecznymi powikłaniami w organizmie oraz niepełnosprawnością w pracy i nauce.
Podsumowując wypoczynkowa funkcja turystyki stymuluje rozwój społeczny i gospodarczy, przy tym należy zwrócić uwagę, iż rozwój ten wymaga wzrastających wysiłków ekonomicznych, co wiąże się ze stale rosnącymi kosztami wypoczynku.
Funkcja zdrowotna
Cechy obecnej cywilizacji, takie jak ciągły stres oraz przemęczenie fizyczne i psychiczne, szczególnie mieszkańców dużych miast, a także intensywne tempo życia, hałas, niejednokrotnie szkodliwe dla zdrowia warunki pracy, wpływają na nadmierne przemęczenie ludzi. Zdrowotne znaczenie turystyki polega na „wyrwaniu” człowieka pragnącego utrzymać dobre zdrowie od czynników mogących zagrozić warunkom zdrowotnym życia, i wprowadzenia w taki teren, gdzie działalność gospodarcza nie doprowadziła jeszcze do wystąpienia czynników szkodliwych. Wysiłek fizyczny wykonany podczas wędrówek w klimatycznie korzystnym środowisku przyczynia się do poprawy jego zdrowia. Ruch na świeżym powietrzu, kontakt z przyrodą, szczególnie w jej nieskażonej postaci, wypoczynek nad wodą, korzystanie z walorów klimatycznych (na przykład: nadmorski jod bądź tężnie ciechocińskie) potęguje wpływ walorów zdrowotnych terenu niezurbanizowanego, a tym samym powoduje zregenerowanie zużytych sił fizycznych i psychicznych człowieka, jak również jest środkiem wzmacniającym.
W układzie działań zmierzających do podniesienia poziomu zdrowia, redukcji stanu napięcia, w którym żyje współczesny człowiek można zatem zauważyć jak ważną rolę spełnia zdrowotna funkcja turystyki.
Dodatkowo można spostrzec, iż turystyka zdrowotna przynosi nie tylko poprawę szeroko rozumianego zdrowia społecznego, ale również poszerza jego stan wiedzy o kraju lub regionie.
Funkcja wychowawcza
Podstawowym celem wychowawczym turystyki jest kształtowanie osobowości człowieka i przygotowanie do życia w społeczeństwie. Rolę tę spełnia głównie turystyka krajoznawcza i kwalifikowana. Uprawianie wymienionych rodzai i form turystyki przynosi pozytywne skutki w toku całego ludzkiego życia. W każdej jego fazie (młodość, dojrzewanie, starość) organizm ludzki wymaga wypoczynku, ruchu, zabiegów profilaktycznych itp. Turystyka, obejmując zarówno, dzieci, młodzież, dorosłych oraz spełniając warunki ruchliwości przestrzennej stanowi znaczący element wychowania fizycznego, jak również wychowania zdrowotnego, wdrażając człowieka do ochrony i doskonalenia zdrowia fizycznego i psychicznego.
Turystyka odkrywa również nowe wartości moralne w kontakcie z przyrodą, która stanowi dla człowieka źródło spokoju, piękna i harmonii. W ten sposób kształtuje się w nim właściwy stosunek do środowiska przyrodniczego i następuje uświadomienie aspektów degradacji środowiska.
Źródłem możliwości wychowawczych turystyki, szczególnie jej form specjalistycznych, można też upatrywać w budzeniu przez nią takich cech, jak aktywność, solidarność grupowa, tolerancja dla cudzych przyzwyczajeń i upodobań, umiejętność współżycia w zespole.
Podsumowując ten rodzaj funkcji turystyki można więc zauważyć , że turystyka to nie tylko obcowanie z przyrodą. Jest to jednocześnie kontakt z kulturą, życiem społecznym i ludnością odwiedzanych miejsc, który wyrabia w człowieku wiele osobowościowych cech.
Funkcja kształceniowa
Funkcja kształceniowa turystyki odgrywa znaczącą rolę dla samokształcenia się uczestników podróży turystycznych. Przejawia się to w tym, że uczestnicy, wchodząc w bezpośredni kontakt ze środowiskiem społecznym, kulturowym i przyrodniczy, mają szanse poznania otaczającego ich świata i swego w nim miejsca. Poznawanie na drodze bezpośredniej obserwacji, doświadczenia i samokształcenia, różnych składników środowiska daję możliwość konfrontacji wiedzy ogólnej i specjalistycznej z konkretnym obrazem rzeczywistości. Jest to forma konfrontacji wiedzy zdobytej dzięki czytaniu książek, prasy, oglądania telewizji, z praktycznym doświadczeniem turystów.
Turystyka w omawianym zakresie spełnia również następujące role:
ułatwia porozumiewanie się między ludźmi
wzbogaca wiadomości i umiejętności
daję okazję do praktycznego wykorzystania umiejętności językowych
sprzyja rozwojowi zainteresowań, zamiłowań i uzdolnień
uczy samodzielnego i racjonalnego myślenia i krytycyzmu
ułatwia świadome i aktywne zdobywanie wiedzy
Funkcja miastotwórcza
Turystyka jako czynnik miastotwórczy występuje głównie na obszarach wyposażonych w walory turystyczne, stanowiące przyrodniczo-kulturowe podstawy rozwoju turystyki, czyli ruchu turystycznego i gospodarki turystycznej.
Rzeczowym wyrazem rozwoju szeroko rozumianej infrastruktury turystycznej i miejskich urządzeń komunalnych są odpowiednie przyrosty zabudowy określonej miejscowości, dostosowanej do potrzeb turystycznych. Powstają bowiem nowe obiekty noclegowe (hotele, motele, kempingi, pola namiotowe), nowe drogi i ulice oraz rozwija się budownictwo mieszkaniowe. W taki sposób turystyka oddziałuje na przestrzenną stronę procesów urbanistycznych.
Miastotwórcza funkcja turystyki działa w następujący sposób: ruch turystyczny pobudza gospodarkę danego ośrodka czyniąc ją atrakcyjniejszą dla turystów, co w efekcie powoduje wzrost liczby turystów, aby z kolei z jeszcze większą siłą oddziaływać na gospodarczy oraz przestrzenny rozwój ośrodka turystycznego.
Miastotwórczą funkcję turystyki można rozpatrywać z punktu widzenia celów podróży turystycznych, do nich należą:
potrzeby wypoczynku
potrzeby zdrowotne (leczniczo-kuracyjne)
potrzeby emocji estetycznych (m.in. zabytki kultury)
potrzeby religijne
Każdy cel podróży turystycznej prowadzi pośrednio do rozwoju skupisk ludności miejskiej. Siła miastotwórczego oddziaływania turystyki jest szczególnie duża, gdy poszczególne cele nakładają się na siebie
Kolejnym elementem turystyki w obrębie funkcji miastotwórczej jest wpływ na styl życia turystów:
ludność obszarów zurbanizowanych pod wpływem turystyki wykazuje motywacje do podnoszenia swoich kwalifikacji i poziomu wykształcenia
wzmacnia funkcje emocjonalne turysty
rozwój stosunków społecznych, takich jak koleżeństwo i przyjaźń
życie zdrowotne
konsumpcja
Funkcja edukacji kulturalnej
Kultura inspiruje rozwój turystyki, turystyka zaś wzbogaca, chroni i popularyzuje dobra kulturalne.
W turystyce poprzez pojęcie uczestnictwa w kulturze rozumieć należy sferę zaspokojenia potrzeb intelektualnych i estetycznych, sferę rekreacji, jak i właściwe zachowanie się w różnych sytuacjach działalności turystycznej.
Wymiar edukacji kulturowej posiadają prawie wszystkie rodzaje współczesnej turystyki:
Turystyka wypoczynkowa i zdrowotna przyczynia się do polepszenia stanu zdrowotnego społeczeństwa oraz do korzystnych przemian kulturowych
Turystyka pielgrzymkowa promuje liczne wartości religijne, przez co wzbogaca uczestnictwo w tradycji kulturalnej kraju i świata, niosąc wiele wartości moralnych i społecznych
Turystyka archeologiczna pogłębia świadomość kulturową społeczeństwa pod względem tradycji wytwórczości przemysłowej
Funkcja edukacji kultury turystyki nie odnosi się wyłącznie do samych turystów. Wywiera ona również istotny wpływ na rozwój kulturalny miejscowości odwiedzanych przez turystów, na sposób i poziom ich stałych mieszkańców. Przyswajają oni sobie zaobserwowane u turystów wyższe potrzeby kulturalne i uczą się korzystać z przygotowanych dla turystów i wymaganych przez nich urządzeń kulturalnych.
Funkcja ekonomiczna
Wysoki prestiż turystyki w strukturze czynników rozwoju jest określony przez jej obecność we wszystkich sferach gospodarowania - produkcji dóbr i usług, podziału, wymiany i konsumpcji.
Turystyka jest formą konsumpcji. Konsumpcja ta składa się z czterech etapów:
etap pierwszy - przygotowanie do podróży - wywołuje zmiany w strukturze dotychczasowej konsumpcji w postaci nowego popytu na artykuły związane z podróżą; pobudza inwestycje, zwiększając produkcje artykułów związanych z wyjazdem powoduje powstanie instytucji ułatwiających podróżowanie
etap drugi oraz czwarty - podróż do celu oraz powrót - powoduje wzrost zatrudnienia przy rozbudowie infrastruktury transportowej; wpływa na świadczone usługi transportowe; pobudza inne sektory gospodarcze związane z transportem
etap trzeci - turystyka w miejscu pobytu czasowego - powoduje napływ środków pieniężnych wraz z turystami; wpływa na wzrost dochodów miejscowej ludności
Ekonomiczne skutki turystyki przejawiają się w skali krajowej i zagranicznej.
Turystyka krajowa mając do swojej dyspozycji środki płatnicze, zaspokaja potrzeby w zakresie usług (komunikacyjnych, gastronomicznych, noclegowych, handlowych, rozrywkowych, kulturalnych itp.) stając się uczestnikiem ruchu turystycznego. Jeżeli temu popytowi przeciwstawi się zorganizowaną podaż poszukiwanych usług oraz dóbr, to strumień pieniądza w formie wydatku turystycznego może stanowić źródło dochodów budżetowych i dochodów gospodarstw domowych w miejscowościach turystycznych.
Turystyka krajowa stanowi również narzędzie zmian w przestrzennej strukturze podziału dochodu narodowego. Polega to na przemieszczaniu środków pieniężnych z obszarów rozwiniętych do miejsca wybranego przez turystę jako cel podróży.
Turystyka zagraniczna jest elementem handlu zagranicznego, ten zaś jest sferą gospodarki ściśle związaną z całym systemem gospodarczym. Łącząc gospodarkę krajową z zagraniczną, handel zagraniczny umożliwia osiągnięcie korzyści z wymiany międzynarodowej, natomiast wymiana ta wpływa na gospodarkę narodową i jej dynamikę wzrostu.
Ekonomiczna funkcja turystyki przejawia się również we wzroście inwestycji w gospodarce turystycznej. Dążenie do maksymalizacji dochodów narzuca konieczność rozbudowy i powiększenia zdolności usługowej i produkcyjnej. Takie inwestycje są opłacalne, stąd Państwo stwarza inwestorom szerokie preferencje, widząc przy tym znaczne korzyści pośrednie.
Funkcja etniczna
Funkcja etniczna wyraża tendencję do szukania przez turystę swoich „korzeni”, obejmując przy tym podróże zagraniczne związane głównie z miejscem pochodzenia, urodzenia i zamieszkania w przeszłości samych turystów i ich przodków.
Turystyka etniczna osiąga wiele celów:
wizyty u rodzin, znajomych w miejscowościach rodzinnych, w ośrodkach historycznych i kulturalnych
motyw religijny - w tym sensie wspiera proces kreowania określonych wartości
ułatwia tworzenie kontaktów międzynarodowych między krajami
ułatwia tworzenie struktur organizacyjnych
zachęca do inwestowania
Turystyczny ruch etniczny przyjmuje różne formy organizacyjne. Mogą to być zbiorowe wycieczki szkolne, włączone często do programu nauczania o kraju przodków. Ruch ten może również przyjmować formę podróży grup specjalistycznych, organizowanych przez stowarzyszenia kulturalne, społeczne czy naukowe.
Funkcja kształtowania świadomości ekologicznej
Zależność turystyki od środowiska jest bardzo duża, większa niż innych gałęzi gospodarki. Degradacja krajobrazu m.in. ziemi, powietrza, wody, świata roślinnego prowadzi do zniszczenia turystyki. Dlatego też organizatorzy turystyki powinni mieć świadomość, że dobrze zachowane środowisko przyrodnicze oraz dziedzictwo kulturowe są dla turystyki bezcenne.
Dla ochrony środowiska w gospodarce turystycznej koniecznym jest aby respektowane były zasady zrównoważonego rozwoju, które polegają na zaspokajaniu wszystkich potrzeb bez konfliktu z potrzebami innych użytkowników środowiska i bez zagrożenia potrzeb przyszłych generacji. Aby została zachowana równowaga należy uświadomić trzy ogólne sprawy:
problem środowiska przyrodniczego i społecznego należy do najważniejszych zagadnień współczesnego życia
turyści, organizatorzy i świadczący usługi turystyczne powinni mieć właściwy stosunek do narastających współcześnie problemów środowiska
należy zmniejszyć różnice między świadomością ekologiczną, a postępowaniem ekologicznym podmiotów turystyki
Turystyka polityczna
Współczesną turystykę cechuje masowość. Wciąż rosną dane dotyczące podróży odbytych przez turystów. Państwa na skutek tych migracji międzynarodowych są automatycznie włączane w sferę polityczna przez kształtowanie np. zakresu formalności granicznych (prawo paszportowe, dewizowe, celne). Turystyka międzynarodowa stanowi więc istotny instrument osiągania innych celów politycznych m.in. poszerzania międzynarodowych stosunków z innymi krajami, budowania wizerunku swojego kraju za granicą, aktywizacji turystyki etnicznej. Ogólnie biorąc turystyka międzynarodowa odgrywa ważną rolę w rozwoju współpracy i porozumienia między krajami i narodami.
Turystyka krajowa daje możliwość rozpowszechnienia osiągnięć np. gospodarki, efektów jej transformacji, rozwoju i modernizacji. Znaczny udział młodzieży i dzieci w turystyce krajowej daje okazje wychowania turystów w duchu patriotyzmu i zwiększenia świadomości dokonywanych w trudzie przemian cywilizacyjnych.
Funkcje turystyki można rozpatrywać w odniesieniu do przyrody, kultury, człowieka jako jednostki i jako grupy oraz w odniesieniu do gospodarki. W tych sferach życia rozwój turystyki może być źródłem licznych satysfakcji, lecz także przedmiotem uzasadnionych trosk. Ze społecznego punktu widzenia istnieje konieczność pogłębiania wiedzy o wszystkich skutkach rozwoju współczesnej turystyki, wzmacniania siły i poszerzania zakresu występowania skutków pozytywnych oraz redukcji skutków negatywnych.
Bibliografia:
1. Alejziak Wiesław „Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku”
2. Gaworecki Władysław „Turystyka”
3. Borne „Organizacja turystyki”