EGZAMIN SYSTEM OCHRONY W UNII EUROPEJSKIEJ
1. Podstawowe pojęcia z zakresu systemu instytucjonalno-prawnego Unii Europejskiej.
2. Źródła prawa Unii Europejskiej i ich stosowanie w prawie krajowym państw członkowskich
3. Wymiar sprawiedliwości w Unii Europejskiej:
a) Trybunał Sprawiedliwości;
b) Sąd;
c) sądy wyspecjalizowane.
4. Sądowa ochrona praw w Unii Europejskiej:
a) zasadnicze postępowania sporne:
- skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań unijnych;
- skarga o stwierdzenie nieważności aktu prawa unijnego;
- skarga na bezczynność instytucji unijnej;
- skarga odszkodowawcza przeciwko Unii Europejskiej;
- skargi urzędników unijnych przeciwko Unii Europejskiej.
b) postępowania niesporne:
- pytania prejudycjalne.
5. Pozasądowa ochrona praw w Unii Europejskiej
- petycje do Parlamentu Europejskiego;
- skargi do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
6. Prawa podstawowe w Unii Europejskiej:
- Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej;
- Unia Europejska a Europejska Konwencja o ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
PYTANIA PREJUDYCJALNE:
Istotnym instrumentem pozwalającym na realizację funkcji powierzonej Trybunałowi Sprawiedliwości jest mechanizm współpracy między sądami krajowymi a ETS w postaci procedury pytań prejudycjalnych. Poprzez odpowiedzi na pytania sądów krajowych ETS sformułował podstawowe zasady dotyczące skutku prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych , takie jak prymat prawa wspólnotowego nad prawem krajowym, bezpośredni i pośredni skutek prawa wspólnotowego czy odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich. Pytania prejudycjalne zapewniają ochronę prawną dla zapewnienia jednolitości wykładni. Sądy krajowe nie mogą dokonywać wykładni prawa wspólnotowego . Może zadać pytanie prejudycjalne Trybunałowi Sprawiedliwości. Orzeczenie wydawane przez Trybunał jest określane jako orzeczenie wstępne. Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym. Trybunał można zapytać o wykładnię Traktatu (o Wspólnocie Europejskiej). Nowa regulacja mówi, że w trybie prejudycjalnym można pytać tylko o wykładnię , nie można pytać o legalność aktów prawa wspólnotowego (tj. kompetencja sądów międzynarodowych). Można pytać o ważność i wykładnię wszystkich aktów prawa wspólnotowego (nowa regulacja, w starej regulacji nie wszystkie!).
Pytanie prejudycjalne może zadać :
STARA REGULACJA NOWA REGULACJA
- art.234, Sąd Krajowy - art.267 ten kto zostanie uznany
Przez TS jako sąd krajowy
-wykładnia TS o tym co jest sądem krajowym
- TS zakreśla zasady warunki na podstawie, których
Może uznać dany organ za sąd
Sąd krajowy powinien zwrócić się z pytaniem prejudycjalnym jeżeli w toku postępowania głównego okaże się, że wystąpi niejasność w zakresie prawa unijnego i bez rozstrzygnięcia tej wątpliwości nie da się wydać wyroku. Sąd krajowy ma obowiązek formalny zadać pytania prejudycjalne. Sąd może zadać pytanie prejudycjalne kiedy istnieje możliwość zaskarżenia orzeczenia. Sąd ma obowiązek jeżeli nie ma możliwości zaskarżenia orzeczenia:
- sąd krajowy od którego nie przysługuje żaden środek zaskarżenia -w Polsce SN.
- sąd krajowy od którego w danej sprawie nie przysługują żadne środki zaskarżenia.
Trybunał nie jest sądem odwoławczym , sądy państw członkowskich nie są mu hierarchicznie podporządkowane. Rolą Trybunału jest wiążące rozstrzygnięcie kwestii wykładni lub ważności prawa wspólnotowego , które jest następnie stosowane przez sąd krajowy, który rozstrzyga sprawę przed nim zawisłą.
Moc wiążąca orzeczeń wstępnych - mają charakter wiążący.
Orzeczenie prejudycjalne wiąże sąd krajowy , który w danej sprawie zwrócił się z pytaniem do Trybunału. Sąd krajowy jest zobowiązany jest do uwzględnienia wskazanej przez ETS interpretacji normy wspólnotowej. W przypadku orzeczenia o nieważności aktu wspólnotowego sąd krajowy jest zobowiązany pominąć jego przepisy podczas orzekania.
Zakres czasowy mocy wiążącej : wywołują skutek extum tj. od momentu powstania normy prawnej , obowiązuje do tyłu. Zasada ,,extum” -w szczególnych okolicznościach wstecz, moc retroaktywna. Orzeczenie wstępne dot. nieważności aktu prawa wspólnotowego jest wiążąca dla sądu który pytanie zadał, jest wiążąca dla innych sądów , które będą rozstrzygały sprawę w toku instancyjnym. Nie ma skutku w postaci efektywnej nieważności aktu.
SKARGA ODSZKODOWAWCZA :
Kwestia odpowiedzialności odszkodowawczej w UE : odpowiedzialność w UE dzieli się na umowną (kontraktowa) i pozaumowna (pozakontrakowa). Zasady dot. odpowiedzialności kontraktowej są właściwe dla konkretnych umów międzynarodowych. Odpowiedzialność umowna :
- odpowiedzialność za niewykonanie umowy zawartej przez UE
- powinna być stosowana przed sądami krajowymi. (Wyjątkowo strony na podstawie klauzuli arbitrażowej mogą także przed TS.)
Przedawnienie odpowiedzialności odszkodowawczej UE:
- okres przedawnienia jest określony w statucie TS, wynosi 5 lat. Czas przedawnienia biegnie od kiedy upoważniony się dowiedział.
Zasady odpowiedzialności:
- UE odpowiada za działania i zaniechanie działania
- bezprawie : element bezprawności tj. Trybunał przyjął, że jest to element konstytuujący odpowiedzialność UE. Normalna bezprawność : czy szkoda dot. bezprawności wyrządzonej aktem administracyjnym . Specjalna forma bezprawności : czy szkoda dot. bezprawności wyrządzonej aktem legislacyjnym.
Odpowiedzialność za działania zgodne z prawem :
- szkoda : jeśli powoduje powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej UE, szkoda musi mieć charakter rzeczywisty, pewny lub bezsporny. Zakres szkody : odszkodowanie przysługuje za poniesione straty i utracone korzyści oraz za szkody materialne i niematerialne. Ciężar dowodu spoczywa tylko i wyłącznie na powodzie (ten kto wnosi skargę odszkodowawczą) .
PETYCJE DO PARLAMENU EUROPEJSKIEGO:
Art. 227 Traktatu o funkcjonowaniu UE - uprawnione podmioty mają prawo kierowania petycji do Parlamentu Europejskiego. Komisja petycji w PE ma siedzibę w Brukseli. Petycję do PE mogą wnieść:
- obywatele UE
- osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa UE
- osoba prawna, która ma statutową siedzibę w jednym z państw członkowskich UE.
Można indywidualnie albo zbiorowo składać petycje .Jeśli chodzi o skutek to lepiej zbiorowo.
Petycja musi dotyczyć bezpośrednio podmiotu skarżącego petycję. Dotyczy :
- albo prawa obywatela UE
- albo polityki ochrony środowiska
- ochrony konsumentów
- swobody przepływu osób i pracowników
-uznania kwalifikacji zawodowych
Art. 227 petycja może dotyczyć sprawy objętej zakresem działalności UE.
Jeśli chodzi o formę to petycje składa się w języku urzędowym państwa członkowskiego.
Forma może być klasyczna , czyli pisemna i elektroniczna.
Składa się ją do Przewodniczącego PE, do Brukseli.
Treść petycji: nie ma ściśle określonej formy
- imię nazwisko tego kto wnosi petycje , z obywatelstwem i adresem stałego zamieszkania
- podpis
- przedmiot- o co nam chodzi
Skutek petycji:
PE podejmuje działania przewidziane w regulaminie PE jak przyjmie pozytywnie petycje. PE może się zwrócić do KE o dochodzenie wstępne. PE może przekazać sprawę innym komisjom PE w celu podjęcia przez nie kroków legislacyjnych. Sprawa może trafić na posiedzenie plenarne PE , może być przedmiotem debaty PE. PE może przeprowadzić wizytę wyjaśniającą. PE może podjąć jakiekolwiek działanie dla rozwiązania sprawy. Petycje są publikowane w Dzienniku Urzędowym w serii C.
EUROPEJSKI RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH.
Powoływany jest przez PE .Art. 228 ust. 1 - zakres kompetencji:
- powoływany jest głównie po to , by przyjmować skargi
- przeprowadza także dochodzenia , które uważa za uzasadnione (o charakterze sprawdzającym) z własnej inicjatywy, bądź też z wniosku członka PE. Jeśli rzecznik uważa ,że skarga jest uzasadniona może przekazać sprawę do instytucji unijnej do dalszego załatwienia. Instytucja taka ma 3 miesiące, żeby odpowiedzieć.
- rzecznik posiada też funkcję sprawozdawczą , raz w roku informuje PE o sprawach , które rozpatruje tj. ile wpłynęło, ile rozpatrzonych itp.
Art.228 ust. procedura powoływania rzecznika :
- po wyborach do PE na okres kadencji PE , na 5 lat. Rzecznikiem można być przez kilka kadencji . Jest w pełni niezależny w wykonywaniu swojej funkcji.
- zasada inkomabilitas : nie może się zajmować niczym innym
- nie zwraca się do żadnych instytucji , nie można mieć na niego wpływu
- wyjątkowa procedura przed upływem kadencji , może go odwołać jedynie Trybunał Sprawiedliwości UE w przypadku gdy dopuścił się uchybienia w wykonywaniu swojej funkcji , jeśli nie pełnił warunków w wykonywaniu swojej funkcji.
Skargę mogą złożyć:
- każdy obywatel UE
- każda osoba fizyczna mająca miejsce zamieszkania w państwie członkowskim UE
- każda osoba prawna mająca statutową siedzibę w państwie członkowskim UE
Skarżyć można się na przypadki niewłaściwego administrowania organów instytucji i jednostek unii. Nie można składać skargi na działania organów krajowych , nawet jeśli stosują one prawo unijne. Nie można składać skargi także na sądy krajowe . Nie jest to także organ odwoławczy od krajowego RPO. Nie składa się również skargi na działania osób fizycznych i prawnych prowadzących działalność gospodarczą. Prawo do dobrego administrowania należy do praw podstawowych w unii. Skargę można złożyć na działania lub zaniechania działania lub zaniechania działania instytucji i jednostek organizacyjnych UE. Przedmiotem skargi może być np. nadużycie uprawnień , nieudzielanie odpowiedzi, odmowa udzielenia informacji, nieuzasadniona zwłoka. Skarżyć można się na działania m.in. PE, KE, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, TS, (ale nie w sprawach orzeczniczych).
Skargę można złożyć w każdym języku urzędowym, nie w formie elektronicznej, wniosek należy wydrukować i złożyć w formie pisemnej (tradycyjnej). Należy podać swoje dane, instytucje którą skarżymy oraz w jakim zakresie nastąpiło naruszenie, co należy zmienić, czy chcemy żeby nasze dane były poufne, zaznaczyć czy zgadzamy się na przekazanie skargi do innych instytucji, jeśli skargę powinny rozpatrzyć inne instytucje. Data i podpis. Podmiot wnoszący skargę nie musi być bezpośrednio poszkodowanym. Termin do wniesienia skargi to 2 lata od momentu dowiedzenia się o przypadku niewłaściwego administrowania przez instytucję UE. Siedziba Rzecznika jest w Strasburgu. Najwięcej skarg do omdusmana trafiło z Hiszpanii, a najmniej z Estonii.
SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ ORGANÓW UNIJNYCH.
Można wnieść skargę na bezczynność każdej instytucji i każdego organu do Trybunału sprawiedliwości + organy i jednostki unii wszystkie, nie tylko te główne. Na bezczynność TS skarżyć się nie można. Każda instytucja może wnieść taką skargę oraz każdy, nie tylko instytucje.
KARY
SD = (SB x WW x WT) x n
KR = SB x WN x n x D
SD- stawka dzienna
SB- stawka bazowa , jest stała
WW- współczynnik wagi uchybienia danego państwa
WT- współczynnik czasu trwania
N - współczynnik uwzględniający możliwość finansowania danego państwa
KR- ryczałt
Wzór powyższy dotyczy nakładania okresowych kar pieniężnych i ryczałtu pieniężnego przez Komisję.
Art. 260 - TS określa wysokość , okres kary pieniężnej lub ryczałtu pieniężnego. Okresową karę pieniężną płaci się w stawkach dziennych. Ryczałt liczony jest globalnie.
Okresowa kara pieniężna :
-Stawka bazowa wynosi 600 euro
- współczynnik wagi uchybienia : waga zasad wspólnotowych + skutki uchybienia , jaką normę państwo naruszyło, czy istotna czy nie.
- współczynnik czasu trwania : od 1 do 3 , zwiększając się o 0,01 co miesiąc
- n : największy współczynnik mają Niemcy jest to ok. 25, Polska 7,22, Francja 14,77. Najniższy współczynnik n dot. Malty i jest to 0,36. Co 3 lata jest nowelizacja współczynnika n.
Ryczałt - kara za naruszenie, które było i się skończylo. Okresowa kara pieniężna - państwo pozostaje w sprzeczności z prawem wspólnotowym, płaci tak długo jak długo ten stan trwa. Ryczałt i okresowa kara pieniężna - wysokość maksymalna i minimalna. Od niedawna kary te stosuje się łącznie. Jest to tzw. kara kumulatywna. Kumulatywnie stosowanie kar ma w założeniu wzmocnić skuteczność stosowania prawa wspólnotowego poprzez zmotywowanie państwa członkowskiego do możliwie najszybszego usunięcia naruszenia i zniechęcenie go do popełniania naruszeń w przyszłości.
Kary są obliczane wg tzw. stawek dziennych. Ryczałt jest naliczany za okres pomiędzy pierwszym i drugim wyrokiem TS lub za okres od pierwszego wyroku do jego wykonania- jeżeli wykonanie nastąpiło po ponownym wniesieniu sprawy do TS. Natomiast okresowa kara pieniężna jest naliczana od dnia wydania drugiego wyroku TS do wykonania nałożonego nim zobowiązania. Wysokość kar musi być proporcjonalna do wagi naruszenia oraz możliwości finansowych państwa członkowskiego. Kary wobec państw opłacane są ze srodków budżetów państw, a więc de facto z pieniędzy podatników.
SKARGA NA NIEWYWIĄZYWANIE SIĘ Z PRAWA WSPÓLNOTOWEGO PRZEZ PAŃSTWO CZŁONKOWSKIE WE.
Skarge może złożyć inne państwo członkowskie lub komisja ( 90% skarg jest wnoszonych przez komisje). Zawsze właściwym sądem jest TS. Art. 226- 227 skarga wnosi się wtedy, kiedy doszło do niewywiązywania się z jakichkolwiek zobowiązań przez państwo członkowskie z TWE. Ale uchybienie to nie może być jednorazowe. Najpierw Komisja zwraca się do rządu państwa członkowskiego nieoficjalnie. Następnie formalnie komisja zwraca się do państwa członkowskiego, komisja wskazuje co państwo robi źle i oczekuje na odpowiedź. Jeśli odpowiedź nie będzie satysfakcjonująca, komisja zwraca się z umotywowana opinią z podaniem terminu o zmiane zachowania. Następnie komisja może wnieść spawę do TS. Art. 228 komisja wnosi skargę do TS na piśmie zgodnie z odpowiednia procedurą. W przypadku złożenia skargi z państwa członkowskiego na inne państwo członkowskie - najpierw państwo członkowskie zawiadamia komisje, komisja zwraca się do drugiego państwa członkowskiego. Następnie komisja wydaje umotywowana opinię. Państwo ma 3 miesiące na odpowiedź. Komisja wydaje opinię pozytywną lub negatywną. Państwo członkowskie niezależnie od tego czy umotywowana opinia komisji jest pozytywna czy negatywna -może wnieść skargę do TS.
Skutek : art. 228 -jeśli TS uzna, że doszło do naruszenia wydaje orzeczenie o naruszeniu(charakter deklaratoryjny- naruszenie było lub się skończyło lub nadal trwa) i podaje środki do jakich państwo jest zobowiązane aby je podjąć , aby nie było już naruszenia prawa. Wyrok nie może być niewyegzekfowany - jeśli państwo nie podejmie środków, to komisja podejmie interwencję. Komisja zwraca się do państwa z prośbą o przedstawienie stanowiska. Po uzyskaniu odpowiedzi komisja sporządza kolejną umotywowaną opinię . Wskazuje przy tym termin na wykonanie orzeczenia TS. W 90 % przypadków ta kolejnie umotywowana opinia pomaga. Po upływie terminu komisja może wnieść kolejną skargę do TS. Komisja wnosi równocześnie o nałożenie na państwo ryczałtu lub określonej kary pieniężnej . TS nie jest związany z ustaleniami komisji, ani co do nałożenia ryczałtu, okresowej kary pieniężnej, czy też czy w ogóle je nałożyć. A to już można wyegzekwować np. poprzez zmniejszenie pomocy. Ryczałt - kara za naruszenie, które było i się skończylo. Okresowa kara pieniężna - państwo pozostaje w sprzeczności z prawem wspólnotowym, płaci tak długo jak długo ten stan trwa. Ryczałt i okresowa kara pieniężna - wysokość maksymalna i minimalna.