4. Najważniejsze ośrodki wytwarzania książki rękopiśmiennej w średniowieczu.
W okresie średniowiecza „produkcją” książek zajmowały się głównie skryptoria klasztorne i katedralne. Kierowali nimi przeważnie opaci i biskupi. Tworzono tam książki na użytek wspólnoty klasztornej i dla klasztorów filialnych. Powstawały tam również prawdziwe dzieła sztuki przeznaczone dla nominatów kościelnych, dobroczyńców kościołów.
BIZANCJUM:
-klasztory na płw. Synaj;
-klasztory w górach płw. Athos nad M. Egejskim;
-klasztor Studion w Konstantynopolu. Opat Teodor Studyta zreformował regułę zakonu bazylianów, zalecając mnichom kaligraficzne przepisywanie rękopisów. W tym klasztorze założył skryptorium, które zasłynęło ze wspaniałego kopiowania kodeksów piękną minuskułą grecką, stworzoną przez tamtejszych kaligrafów.
ARABOWIE:
-Tripolis - centrum produkcji i handlu książką.
EUROPA:
WCZESNE ŚREDNIOWIECZE:
-klasztor Monte Casino we Włoszech (założył go w 529r. Benedykt z Nursji. Święty Benedykt tworząc regułę zakonną, uznał, że obcowanie z książką jest nieodłącznym elementem ascezy. Bracia zakonni mieli obowiązek cały wolny czas poświęcić na przepisywanie i studiowanie ksiąg. Dlatego w klasztorze tym powstała szkoła pisarska zwana benewecką. Klasztory zakonu rozprzestrzeniły się szybko po całej Europie);
-klasztor Vivarium w Kalabrii (założył go Kasjodor w 555r. i zorganizował tam skryptorium);
-w Akwizgranie na dworze Karola Wielkiego funkcjonowały: szkoła pałacowa, skryptorium, biblioteka;
-biblioteka papieska w Rzymie (zapoczątkowana już od IV w., wraz ze skryptorium służyła potrzebom centralnych władz kościoła).
XII i XIII w.
-rozwój uniwerków (Bolonia, Padwa, Paryż, Oxford, Praga, Chartres, Orlean, Montepeleier, Salerno). Zatrudniały one stacjonariuszy (więcej o nich w opracowanym zagadnieniu: KSIĄŻKA RĘKOPIŚMIENNA W DZIAŁALNOŚCI KOŚCIOŁA...). Na niektórych uczelniach ze względów finansowych profesorowie i studenci sami przepisywali książki;
-zawodowi, świeccy rzemieślnicy, jak np. introligatorzy (gł. Anglia, Francja);
-wytworzyła się cała grupa społeczna trudniąca się dorywczo przepisywaniem. Warstwę
tę tworzyli nauczyciele, studenci, niżsi duchowni, kanceliści miejscy, waganci wędrujący
z miejsca na miejsce, ci, którzy nie dokończyli nauk i nie osiągnęli stanowisk, ale potrafili pisać.
XIV w.
-laickie zrzeszenia i cechy rzemieślników związanych z wytwarzaniem książek;
-na terenie Niderlandów powstało stowarzyszenie Fratres Vita Communuis (Bractwo Wspólnego Życia). Członkowie bractwa prowadzili klasztorny tryb życia, bez składania ślubów zakonnych. Zajmowali się prowadzeniem akcji charytatywnych, nauczaniem
i przepisywaniem ksiąg. To ostatnie zajęcie stanowiło ich główne źródło utrzymania. Opanowawszy po mistrzowsku sztukę kaligrafii i zdobnictwa, podejmowali się wytwarzania ksiąg liturgicznych. W 1473 roku bracia przybyli do Polski i osiedlili się w Chełmnie, gdzie prowadzili szkołę miejską i kopiowali książki;
-przepisywaniem ksiąg zajmują się również żeńskie klasztory w:
♦Anglii (Zakon św. Brygidy);
♦Niemczech;
♦Francji.
KONIEC ŚREDNIOWIECZA:
-pisarze świeccy.
Najważniejsze ośrodki pisarskie i biblioteczne (obok już wymienionych) to klasztory w:
♠Bobbio, Pomposie,Weronie (Włochy);
♠Luxeuil, Tours (Francja);
♠Kordobie, Ripoli (Hiszpania);
♠Sankt-Gallen (Szwajcaria);
♠Ratyzbonie, Kolonii,Lorsch, Fuldzie, Moguncji, Magdeburgu (Niemcy);
♠Kells, Durrow, Canterbury, York, Durham (Wyspy Brytyjskie);
♠Salzburgu (Austria);
♠Reichenau (Czechy).
POLSKA:
X i XI w.
-mecenat nad kulturą piśmienną sprawowało państwo, np. siedziby książęce w Gnieźnie
i Krakowie były ośrodkami dziejopisarstwa, które pełniło też rolę literatury politycznej.
XI i XII w.
-mnisi i klerycy kopiują w klasztorach i szkołach katedralnych.
XIV i XV w.
-skryptoria cechowe, mieszczańskie;
-szkoły rękopiśmiennicze (np. krakowska, płocka);
-nauczyciele, studenci, urzędnicy miejscy, niższy kler.
Miejscowości, w których wytwarzano książki:
♣głównie okolice Krakowa i Wielkopolska;
♣Płock (pojawił się w połowie wieku XII ośrodek, gdzie od XIII w. powstawały pierwsze cenne zabytki rękopiśmiennicze);
♣Łysa Góra;
♣Piotrków;
♣Sandomierz;
♣Lublin;
♣Tyniec;
♣Poznań;
♣Kołobrzeg;
♣Wrocław.
*Dużo informacji na ten temat jest w opracowanym zagadnieniu: Książka rękopiśmienna w działalności kościoła...